انتخابات پارلمانی زودهنگام عراق که قرار است ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱ برگزار شود، گمانه زنی‌ها در مورد کاندید‌های احتمالی و چگونگی نحوه برگزاری این انتخابات از مهمترین تحولات سیاسی این روز‌های عراق است.
به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما، يکي از مهمترين تحولات سياسي اين روزهاي عراق مساله برگزاري انتخابات زودهنگام پارلماني در اين کشور است. در حالي در پاسخ به اعتراضات گسترده مردمی در سال ۲۰۱۹، توافق شد که انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱ برگزار شود که «عبدالحسین الهنداوی»، سخنگوی نخست‌وزیر عراق در امور انتخابات اعلام کرد تیم سازمان ملل برای نظارت بر انتخابات از دو نوع ناظران بین‌المللی تشکیل خواهد شد. تیم نظارتی سازمان ملل دو گروه خواهند بود؛ نخست گروهی که سازمان ملل آن‌ها را انتخابات می‌کند که گروه اصلی است و گروه دوم که از میان سازمان‌های مایل به ارسال ناظران بین المللی به عراق خواهند بود. اين در حالي است که پیش از این، «احمد الصحاف» سخنگوی وزارت امور خارجه عراق در بیانیه‌ای گفته بود: هیچ نظارت بین المللی بر انتخابات عراق وجود ندارد بلکه تیمی از سازمان ملل برای نخستین بار و به درخواست دولت عراق با پایبندی کامل به حاکمیت ملی عراق بر آن نظارت می‌کند. از سوی دیگر منابع سیاسی عراقی از کناره‌گیری تعدادی از نامزد‌های انتخابات پارلمانی عراق به دلیل تهدیدات و فشار‌هایی که علیه آن‌ها وجود دارد، خبر دادند. این نامزد‌ها از استان‌های دیالی، نینوا و بغداد هستند.
>>>تحلیل روز؛ واکاوی ابعاد مختلف روابط ایران و عراق
همگرايي مذهبي
براساس آخرین آمار‌های منتشر شده توسط سازمان ملل جمعیت عراق در سال ۲۰۲۰، ۴۰,۵۷۳,۰۰۱ نفر گزارش شده است. این کشور ۰.۵۲ ٪ از جمعیت کل جهان را در خود جای داده و از نظر جمعیت در رتبه ۳۶ام جهانی قرار گرفته است. ۷۳.۱ ٪ از جمعیت عراق شهرنشین هستند (۲۹.۴۲۲.۶۹۵ نفر در سال ۲۰۲۰) و میانگین سنی در این کشور ۲۱ سال است. مطابق آمارها، به‌طور متوسط در هر ۲۸ ثانیه یک عراقی متولد و در هر ۳ دقیقه یک نفر به آمار مرگ و میر این کشور اضافه میشود. براساس اطلاعات موجود از روند افزایشی جمعیت عراق انتظار می‌رود جمعیت این کشور در سال ۲۰۲۲ به حدود ۴۴/۱۲ میلیون نفر برسد. ۹۷ درصد جمعیت عراق را مسلمانان تشکیل میدهند که ۶۰ تا ۶۵ درصد آن‌ها شیعه و ۳۲ تا ۳۷ درصد آن‌ها سنی هستند. حدود ۳ درصد مسیحیان و یزیدیان و سایر اديان تشکيل مي دهند.
بنابراين شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل میدهند، بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی عراق سکونت دارند. وجود مقبره امامان شیعی در شهر‌های مقدس عراق همچون کربلا و نجف، و همچنین وجود حوزه علمیه نجف و در نتیجه حضور دایمی علمای شیعی در این شهر‌ها باعث تقویت فرهنگ شیعی شده است. بعد از سرنگونی رژيم صدام، شیعيان توانستند خیلی آزادانه تر راجع به هویت مذهبی خود صحبت کنند. در کنار مسلمانان شیعی مذهب، اعراب سنی بخش دیگری از ساختار فرهنگی اجتماعی عراق را تشکیل میدهند که براساس قومیت عربی و مذهب سنی ایجاد شده و به دلیل حاکمیت اقلیت اعراب سنی در طول دهه‌های گذشته در عراق تقویت شده است. عربی و کردی زبان‌های رسمی مردم عراق است. البته زبان‌های دیگری نظیر ترکی آذربایجانی (ترکمن‌های عراق)، فارسی، لری فیلی، کلدانی نو (از زبان‌های آرامی)، ارمنی، آشوری، دوماری (زبان کولیها)، گورانی (از شاخه شمال غربی زبان‌های کردی) و ... نیز در این کشور صحبت میشود. به لحاظ فرهنگی باید گفت: عراقی‌ها ارزش زیادی برای خانواده قائل هستند و خانواده‌های بزرگ یا قبایل بزرگ از قدرت سیاسی و اجتماعی برخوردارند. اعضای خانواده باید مسئولیت رفتار و کردار خود را بپذیرند و هر گونه خطایی باعث بیآبروی کل خانواده میشود.
احزاب سياسي عراق
بعد از سرنگوني رژيم بعث به تدریج با برگزاری دو انتخابات پارلمانی و یک انتخابات همه پرسی قانون اساسی، نظام سیاسی جدید عراق شکل گرفت. براساس قانون اساسی دایمی جدید عراق، این کشور دارای نظام جمهوری دموکراتیک فدرال است و نظام حکومتی آن پارلمانی است. اعضای پارلمان به واسطه انتخابات به صورت مستقیم از سوی مردم تعیین می‌شوند و پارلمان نیز شورای ریاست جمهوری، متشکل از رئیس جمهور و دو معاونش را انتخاب می‌کند. رئیس جمهور نیز نخست وزیر را مسئول تشکیل کابینه می‌کند. به دلیل تنوع قومی و مذهبی و مشارکت نمایندگان تمام گروه‌ها در پارلمان، پست‌های سیاسی حکومت و هیات دولت بین احزاب و گروه‌های مختلف طبق میزان نمایندگان آن‌ها تقسیم میشود. در زمان رژيم صدام حسین، حزب بعث تنها حزب رسمی فعال در عراق بود و سایر احزاب و گروه‌ها به ویژه جریان‌های شیعی و کرد به صورت مخفی و عمدتا در مقابل رژیم بعث فعالیت می‌کردند. با فروپاشی رژیم بعث احزاب وگروه‌های سیاسی مختلفی تشکیل شد و فعالیت گروه‌های موجود در عرصه سیاسی به شدت افزایش یافت. این احزاب شامل گروه‌های مختلفی از قومیت‌های و فرقه‌های مختلف عراق و با گرایش‌های متفاوت اسلامی، سکولار، ملی گرا و کمونیستی است. از جمله مهمترین ائتلاف‌ها می‌توان به ائتلاف کردستان، ائتلاف عراق یکپارچه، فهرست‌های عراق (العراقیه)، جبهه توافق عراق و جبهه گفت وگوی ملی عراق اشاره کرد. تلاف کردستان از دو حزب اصلی کرد‌های عراق یعنی اتحادیه میهنی و حزب دموکرات و اتحادیه اسلامی کردستان تشکیل میشود.ائتلاف عراق یکپارچه که در برگیرنده بخش عمده‌ای از احزاب شیعی اسلامی و برخی احزاب کوچک‌تر دیگر است، بزرگترین ائتلاف سیاسی عراق را در حال حاضر تشکیل می‌دهد و بیشترین کرسی‌ها را در مجلس این کشور در اختیار دارد. اصلی‌ترین احزاب و گروه‌های این ائتلاف سیاسی شامل حزب الدعوه اسلامی، مجلس اعلی اسلامی عراق (مجلس اعلای انقلاب اسلامی سابق)، گروه صدر و حزب فضیلت میباشد.
به طور کلي مدیریت سیاسی عراق به شکل فدرالی است و دولت فدرال عراق تحت قانون اساسی فعلی به شکل یک جمهوری فدرالی دموکراتیک پارلمانی اسلامی تعریف میشود. دولت فدرال مشتمل بر قوای مجریه، مقننه و قضاییه و کمیسیون‌های مستقل متعدد دیگر است. جدای از دولت فدرال مناطق (مشتمل بر چند استان)، استانها و بخش‌هایی وجود دارند که طبق قانون دارای اختیاراتی هستند. همچنين عراق دارای هجده استان است که هر استان به چند شهرستان تقسیم شده است. کردستان عراق تنها ناحیه تعریف شده در قانون عراق است که برای خود دولت و ارتش نیمه رسمی به نام پیشمرگه دارد.
عراق و منابع عظيم نفتي
عراق دارای پنجمین ذخایر نفتی جهان است و استخراج نفت از این منطقه بسیار آسان بوده و بسیار کم‌هزینه است؛ زیرا چاه‌های نفت آن بیشتر در سطح زمین شناور هستند و البته بسیاری از چاه‌های نفت آن به دلیل جنگ‌ها و بحران‌های مستمر این کشور که بخش‌های اقتصادی و تولیدی را ضعیف و روند استخراج نفت را مشکل کرده‌است٬ هنوز کشف نشده‌اند. علاوه بر این عراق یک کشور پرآب به شمار می‌رود که این مورد در میان کشور‌های حاشیه خلیج فارس بسیار کمیاب است؛ رود‌های دجله و فرات٬ به شکل متوازن آب بیشتر استان‌های عراق را تامین میکنند. جنگ‌های متعدد عراق و بحران داخلي در اين کشور باعث تضعيف اقتصاد عراق شده‌است. کسری بودجه دولت حدود ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی است و ۲۵ درصد از بودجه صرف پرداخت حقوق‌های کارکنان دولت میشود و در ضمن، دولت یارانه زیادی را سالانه به انرژی به خصوص در زمینه برق تخصیص می‌دهد. علاوه بر این‌ها اقتصاد عراق در زمینه قاچاق کالا نیز در سال‌های اخیر ضربه زیادی خورده است. به گفته کارشناسان اقتصادی عراق مهمترین معضل حکمرانی در عراق بهینه نبودن تخصیص بودجه در این کشور است. ریشه معضلات ساختاری در عراق به دهه ۷۰ میلادی برمی‌گردد؛ زمانی که با افزایش قیمت نفت، درآمد‌های دولت بیش از پیش به نفت گره خورد و با درآمد حاصل از فروش نفت سیاست‌گذار توانست بودجه بخش عمومی را گسترش دهد. همچنین دولت با افزایش کنترل مستقیم و غیرمستقیم خود بر اقتصاد در این ۵۰ سال همواره بخشی از مشکل اقتصادی در کشور بوده و این موضوع خود سبب شده است که اقتصاد عراق، اقتصادی رانت‌محور شود.
علاوه بر اين کشور عراق دارای شاخص‌هایی است که آن را در رأس کشور‌های جذب کننده توریست قرار می‌دهد از جمله عراق دارای عناصر گردشگری است که از تاریخ وتمدن ریشه دار این کشور به عنوان اولین تمدنی که انسان شناخت ناشی شده است. علاوه بر این، عراق دارای تنوع جغرافیایی در آب وهوا و تنوع طبیعی است، از شمال این کشور که دارای کوه‌ها و آبشارهاست تا جنوب که مرداب‌ها و پهنه‌های آبی را دربر می‌گیرد. همچنین عراق دارای بعد مذهبی است که آن را به کشور بقاع متبرکه تبدیل کرده است، چنانکه دراین خصوص کشوری در جهان را نمی‌توان یافت که با آن رقابت کند.
موقعيت استراتژيک و همگرايي منطقه اي
عراق موقعیت جغرافیای ممتازی در خاورمیانه داشته و مرز‌های مشترک با ایران و ترکیه و سوریه و اردن و کویت و عربستان دارد. مساحت تقریبی کشور عراق ۴۳۸٬۳۱۷ کیلومتر مربع است که این مساحت تقریباً یک چهارم مساحت ایران است و کشور عراق را از این لحاظ در رده پنجاه و هشتمین کشور پهناور جهان قرار داده است. به لحاظ جغرافیایی بیشتر سرزمین عراق پست و هموار و گرمسیری است. غرب عراق کویر است و شرق آن جلگه‌های حاصلخیز؛ ولی بخشی از کردستان عراق (شمال شرق) کوهستانی و سردسیر میباشد. همچنین عراق یکی از بزرگترین کشور‌های دارای منابع نفت میباشد. این کشور دارای ۱۴۳ میلیارد بشکه ذخایر تاییدشده نفتی میباشد. کرد‌ها در نواحی شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق مشهور است زندگی میکنند و از لحاظ فرهنگی، زبانی و طرز پوشش با عرب‌ها متفاوت هستند. کشور عراق از نظر ساختار اجتماعی-فرهنگی به سه حوزه کاملاً متفاوت تقسیم میشود، در حوزه مرکزی عراق اعراب سنی، در شمال کرد‌ها و در جنوب شیعیان سکونت دارند و هر کدام از این گروه‌ها دارای شاخصه‌های فرهنگی و اجتماعی خاص خود هستند. البته در کنار این سه گروه اصلی، هویت‌های فرهنگی اجتماعی کوچکتری نظیر ترکمنها، آشوری‌ها و یزیدی‌ها نیز وجود دارند که دارای فرهنگ و عقاید متمایزی هستند. با ما همراه باشید تا با آداب و رسوم مردم عراق بیشتر آشنا شوید.