دلال‌ها یا واسطه گران میوه در غیاب سازمان‌ها و ادارات شکل می‌گیرند.
مهدی حسینی کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی میگوید: دلالان در خلال مدیریت‌های غلط و برنامه ریزی‌های نامطلوب وزارت‌ها، سازمان‌ها و موسسات و. شکل می‌گیرند گواه این ادا که دلالان در کهگیلویه و بویراحمد، فراتر از آن چیزی که قانون به آن‌ها اجازه داده، پایشان را دراز کرده اند و اقتصاد کشاورزی و باغداری و دامداری را به چالش کشیده اند.
دلالان از اوایل فروردین تا کنون در حال بستن قرار داد با باغداران کهگیلویه و بویراحمدی‌های هستند.
مدیر باغبانی جهادکشاورزی کهگیلویه و بویراحمد سطح باغ‌های کهگیلویه و بویراحمد را ۴۳ هزار هکتار اعلام کرد و گفت: سالانه پانصد هزار تن انواع محصولات باغی در کهگیلویه و بویراحمد تولید و تنها بخش کمی در استان می‌ماند و بقیه توسط دلالان از استان خارج می‌شود.
از گردو و هلو و سیب و انگور در یاسوج و سی سخت گرفته تا پرتقال و لیموشیرین و لیموترش و انار در باشت و گچساران و دهدشت و چرام همه و همه نشان دهنده ظرفیت و استعداد این استان در راستای افزایش و کمک به رونق تولید محصولات در کشور است. بسیاری از باغداران کهگیلویه و بویراحمد معتقدند که واسطه‌ها در غیاب مسئولان دلسوز و مجرب فریادرس آن‌ها هستند.
علی اکبری میگوید: ۵ هکتار باغ سیب دارم به دلیل اینکه هیچگونه پس انداز مالی نداشتن در اسفند ماه ۹۸ به دلیل بی آبی و سرمازدگی و آفت در حال خشک شدن بود در حالی که می‌دانستم محصول تولیدی باغ من، بیش از ۷۰ میلیون تومان ارزش دارد، ولی مجبور شدم با ۳۰ میلیون تومان با دلال قرار داد ببندم.
وی گفت: ۵ میلیون تومان هزینه آبیاری و خرید سموم و کارگر برای حفاظت از باغ کردم و ۲۵ ملیون تومان سود عاید من شد این در حالی است که اگر دلال نبود نه تنها هیچ سودی در سال ۹۹ نداشتم بلکه درختان باغم هم از بین می‌رفتند.
مهدی محمدی هم با بیان اینکه دلال هم برای تولید کننده درد است و هم درمان گفت: در حالی که جهادکشاورزی در مرحله داشت به باغداران بی مهری می‌کند این دلال است که فرصت را غنیمت می‌شمارد و به سراغ ما می‌آید، زیرا آن‌ها می‌دانند که باغدار به لحاظ بضاعت مالی در اواخر زمستان و اوایل بهار در مضیقه است.
دیگر باغدار هم شهرداری‌ها و صنعت و معدن و تجارت را نشانه رفت و گفت: چرا شهرداری‌ها به راه اندازی میادین میوه و تره بار در شهر‌های مختلف استان به ویژه شهر یاسوج اقدام نمی‌کنند چه موانعی جز زد و بند‌های فامیلی و سیاسی وجود دارد همچنین چرا صنعت و معدن و تجارت به راه اندازی سردخانه‌ها و انبار‌های میوه اقدام نمی‌کند.
بقیه باغداران هم عنوان کردند که متاسفانه به دلایل مختلف از جمله رها شدن کشاورز و باغدار به حال خود و واگذار کردن سرنوشت آن‌ها به دست دلال و همچنین زیرساخت‌های ضعیف سردخانه ای، نبود میادین میوه و تره بار و صادرات و ده‌ها مشکل دیگر موجب شده که تولید محصول در استان اصلا به چشم نیاید.
بنا به گفته صمیمی‌دوست معاون اقتصادی استاندار در حالی که ظرفیت تولید سیب استان در یک قلم تا ۱۲۰ هزار تن است، اما در حال حاضر تنها چیزی نزدیک به ۱۷ تا ۱۸ هزار تن ظرفیت سردخانه‌ای در استان است که هیچ تناسبی از نظر تولید و ظرفیت سردخانه‌ای وجود ندارد.
تعطیلی تنها کارخانه صنایع تبدیلی کهگیلویه و بویراحمد ۱۴ ساله شد
یکی از واحد‌های تولیدی که در سال ۷۶ با هدف ایجاد اشتغال و تولید در روستای مادوان یاسوج که اکنون نام "شهر بران " گذاشته اندکارخانه صنایع تبدیلی آبمیوه و نوشیدنی‌های میوه‌ای یا گیاهی بدون گاز (شهدناب) است که ابتدا با شوق و ذوق فراوانی شروع به کار کرد، اما رفته رفته چرخ هایش کند شد و از سال ۸۶ تاکنون به طور کلی تعطیل شده است. هر چند ۲۶ دی ماه ۹۴ در نشست ستاد تسهیل و رفع موانع تولید افزایش صادرات غیرنفتی استان کهگیلویه و بویراحمد موضوع مشکلات این کارخانه مورد بررسی قرار گرفت و مقرر شد با دریافت تسهیلات از سوی برخی بانک‌ها دوباره به مدار تولید برگردد، اما این امر تاکنون محقق نشده است و از کارخانه شهدناب تنها یک ساختمان بزرگ و یک تابلو بر سردرب آن در مادوان یاسوج باقی مانده است.
رئیس سابق سازمان صنعت، معدن و تجارت کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به مشکلات شرکت شهدناب یاسوج گفت: این شرکت سال ۷۶ با ظرفیت تولید پنج هزار تن کنسانتره و اشتغال‌زایی ۸۴ به بهره‌برداری رسید و علی‌رغم تولیدات خوب و صادرات به کشور‌های خارجی سال ۸۶ راکد شد.
داریوش دیودیده بیان کرد: این شرکت مبلغ ۳ میلیارد و ۸۵۰ میلیون تومان از بانک‌های ملی، ملت، کشاورزی و بانک صنعت و معدن وام دریافت کرده و تاکنون این مبالغ را پرداخت نکرده است.
عدم همکاری بانک‌ها موجب راکد شدن شرکت شهدناب
به گفته حسنعلی روغنی مدیرعامل شرکت شهدناب با انتقاد از عدم همکاری بانک‌های استان گفت: بانک‌های استان خصوصاً بانک صنعت و معدن همکاری خوبی با این شرکت نداشتند.
وی اضافه کرد: راه‌اندازی مجدد این کارخانه نقش مهمی در رشد اقتصادی استان دارد و مسئولان استان تمام تلاش خود را در این خصوص انجام دهند.
کهگیلویه و بویراحمد در حسرت میدان میوه و تره بار
نبود میدان میوه و تره بار در شهر‌های یاسوج، دوگنبدان، دهدشت، لیکک، چرام، لنده و سایر شهر‌های استان سبب جولان دلالان در بخش باغداری می‌شود چرا که آن‌ها میوه‌های تولیدی استان را به قیمت‌های پایین می‌خرند و به سردخانه‌ها و میادین میوه و تره بار شهر‌های همجوار از جمله شیراز، فارس، کازرون، بوشهر و ... می‌فرستند و همین میوه‌ها بعد از چند ماه مجدد با ۱۰ برابر قیمت وارد بازارهای کهگیلویه و بویراحمد می‌شود.
علی ویس شیری شهروند یاسوجی از مسوولان استانی خواست یک بار برای همیشه وضعیت میدان میوه و تره بار مرکز استان را روشن کنند چرا که یاسوج تنها مرکز استان در کشور است که میدان میوه و تره بار ندارد.
سالانه ۹۱۰ هزار تن انواع محصول کشاورزی در این استان تولید می‌شود که بخش زیادی از آن میوه است.
شهردار یاسوج گفت: بی میلی سرمایه گذاران به ایجاد میدان و مداخله مافیای میوه در امر فروش میوه و تره بار در یاسوج مانع از راه اندازی میدان میوه و تره بار در مرکز استان شده است.
نستهن مقدم توضیح بیشتری درباره مافیای میوه و همچنین برنامه شهرداری برای راه اندازی میدان میوه و تره بار در یاسوج مرکز استان نداد.
براتعلی صالحی مدیرکل تعزیرات حکومتی کهگیلویه و بویراحمد هم گفت: ایجاد میدان میوه و تره بار در استان ضروری است و هم اینک در بحث ایجاد آن مشکل اساسی وجود دارد که عمده‌ترین آن مانع تراشی برخی از دلالان میوه در این استان است.
حسین کلانتری استاندار کهگیلویه و بویراحمد از سال گذشته تاکنون چندین بار برای ایجاد میدان میوه و تره بار به مدیران متولی تاکید کرده، اما هنوز کاری صورت نگرفته است.
بیماری تاریخی واسطه گری
در کهگیلویه و بویراحمد زیرساخت‌های کشاورزی و باغداری مهیا نیست به همین دلیل هم هست که باغدار دغدغه دارد، زیرا او نمی‌تواند میوه خود را روی درخت یا زمین معطل کند و باغداری یا تولید کننده نمی‌تواند جنس خود را در بازاری از پیش مهیا شده به فروش برساند به تبع آن یک فرد یا شرکت به عنوان واسطه کالای تولید کننده را به بازار می‌رساند.
روح الله فلاحت کارشناس باغبانی میگوید: محصول انگور و سیب و گردو، هلو و شلیل در بویراحمد، دنا و مارگون و مرکبات و زیتون در گچساران، باشت و کهگیلویه معمولا سر از بازارهای خارج از استان در می آورد.
وی گفت: باغداران در گرمای شدید محصول را تولید می‌کند و آن را هر کیلو نهایتا ۴ هزار تومان می‌فروشند تا در نهایت با قیمت حداقل ۲۰ هزار تومان به دست مشتری برسد. این کار را واسطه گری انگلی می‌گویند که این واسطه گری ناشی از تولید نیست و دلالی ناشی از یک سود نا جوانمردانه و ناعادلانه است.
م. اشرفی که از واژه دلال متنفر است و از خود به عنوان واسطه یاد می‌کند میگوید: اینکه در هر شغلی بداخلاقی وجود دارد دلیل بر زیر سوال بردن آن شغل نیست و واسطه گری هم جزئی از این تعریف به حساب می‌آید. باغداران وقتی با ما قرارداد می‌بندند بهترین راهکار را انتخاب می‌کنند، زیرا در غیر این صورت به نان شب محتاج میشوند.
ع. حجتی باغداری که تجربه زندگی در برخی کشور‌های اروپایی را دارد میگوید در بعضی کشور‌ها که دلال‌ها باعث نوسان قیمت در بازار میشوند، از طریق مکانیزم هایی، چون مالیات و یا پلیس بازارهای مربوطه با آنان برخورد می‌شود.
استفاده از استارت آپ‌ها برای کاهش دلالی
حجتی در پاسخ به اینکه کشور‌های دیگر از استارت آپ‌ها برای کاهش دلالی و واسطه گری استفاده می‌کنند چرا در کشور ما اجرایی نمی‌شود؟ گفت: به تازگی سازمان تعاون روستایی «روستا بازار» راه اندازی کرده که در آن بخشی از محصولات را تشکلها خریداری می‌کنند و از طریق استارت آپ به صورت خرده فروشی در اختیار متقاضیان قرار می‌دهند. وی گفت: این سامانه قبل از سال نو راه اندازی می‌شود، اما نیاز به حمایت مالی از سوی دولت است که مقادیر بیشتری از محصولات مردم خریداری شود.
کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی به عوامل افزایش دلالی در میوه اشاره کرد و گفت: دولت باید اعتباری در بودجه برای خرید و بسته بندی محصول کشاورزان در نظر بگیرد ضمن اینکه از استارت آپ‌ها برای عرضه مستقیم استفاده شود. عارفپور به چند عامل در ایجاد دلالی و واسطه گری در بخش کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد بویژه باغبانی اشاره کرد و گفت: تشکل‌های کشاورزی باید توان و قدرت مالی داشته باشند تا محصولات کشاورزان را خریداری و پس از سورت و بسته بندی در بازار عرضه کنند بدین منظور دولت باید در بودجه اعتباری برای خرید توسط تشکلها در نظر بگیرد.
وی با بیان اینکه دلالان از ضعف نقدینگی و عدم توانایی کشاورزان برای بسته بندی میوه سوء استفاده می‌کنند، افزود: زمانی که محصول کشاورز به صورت فله وارد بازار می‌شود شفافیتی در قیمت و کیفیت وجود ندارد که دلالان از این شکاف به خوبی استفاده می‌کنند و قیمت محصول را به بهانه‌های مختلف افزایش می‌دهند.
سازمان تعاون روستایی در تمام مراحل تولید باید کنار کشاورز باشد
عارفپور گفت: سازمان تعاون روستایی باید در تمام مراحل تولید در کنار کشاورزان باشد و مانع از کاهش قیمت شود، اما در طی این مدت واسطه‌ها در کنار کشاورزان هستند که تنها به سود خودشان عمل می‌کنند.
وی مشکل سازمان تعاون روستایی را کمبود اعتبار و نبودن امکانات عنوان کرد و گفت: دولت باید اعتبار لازم را در اختیار قرار دهد و تعاون روستایی هم با کمک تشکلها محصولات کشاورزان را خریداری کند.