پیوستن محققان اروپایی به جمع کاوشگران زهره

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ هفته‌ی گذشته، ناسا با اعلام اینکه قصد دارد تا پایان دهه‌ی جاری، دو فضاپیمای مختلف را به زهره ارسال کند، دانشمندان علوم سیاره‌ای را شگفت‌زده کرد. دیروز پنجشنبه، سازمان فضایی اروپا (ESA) نیز اعلام کرد که می‌خواهد فضاپیمای خود را به دومین سیاره‌ی منظومه‌ی شمسی بفرستد: ان‌ویژن (EnVision)، مدارگردی که اسرار به‌مراتب بیشتری از زهره را بررسی خواهد کرد.

تا ابتدای همین ماه، زهره (ناهید) به‌نوعی سیاره‌ای تنها به‌حساب می‌آمد. واپسین مأموریت ناسا به زهره موسوم به ماژلان، در سال ۱۹۹۴ در آسمان‌های آن سوخت. فضاپیمای ونوس اکسپرس، آخرین کاوشگر اروپا نیز از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ با گردش به دور زهره آن را مطالعه کرد. درحال‌حاضر، فضاپیمای ژاپنی آکاتسوکی که بر اقلیم زهره نظارت می‌کند، تنها فرستاده‌ی زمینی به این سیاره به‌شمار می‌آید.

با افزوده‌شدن فضاپیمای ان‌ویژن اروپا به ناوگان کاوشگران آتی ناسا به‌نام‌های وریتاس و داوینچی‌پلاس، با اطمینان می‌توان گفت که دهه‌ی آتی به زهره تعلق خواهد داشت. قرارگیری دوباره‌ی زهره در کانون توجه سازمان‌های فضایی، زبان برخی از اعضای جامعه‌ی علمی ناهیدی را از شدت شگفتی بند آورده است. هر سه مأموریت ناهیدی اهداف و ابزار‌های علمی متفاوت دارند؛ اما به‌گفته‌ی کالین ویلسون، دانشمند سیاره‌ای در دانشگاه آکسفورد و عضو ارشد ان‌ویژن، هرکدام در حل پرسشی مهم مشارکت خواهند کرد: «آیا زهره مانند زمین سکونت‌پذیر بود؟»

امروزه، زهره سیاره‌ای بایر و پساآخرالزمانی محسوب می‌شود: جو مملو از دی‌اکسید کربن خفه‌کننده‌ی سیاره با ابر‌های اسید سولفوریک به‌شدت خورنده ترکیب شده؛ فشار سطحی خردکننده‌ی آن معادل فشار موجود در عمق بیش از یک کیلومتری دریا است و دمای سطحی نزدیک به ۵۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد برای ذوب سرب کفایت می‌کند. بااین‌حال با کمال شگفتی، وجود شکلی نادرتر و سنگین‌تر از آب در جو زهره نشان می‌دهد که زمانی آب بسیار عادی‌تری روی این سیاره وجود داشت.

درصورتی که آن آب نه به‌شکل بخار، بلکه در قالب دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، دریا‌ها و اقیانوس بوده باشد، یعنی زهره در روزگار دور دومین تیله‌ی آبی منظومه‌ی شمسی بود. امروزه، زمین همچنان یگانه واحه‌ی غرق در آب است؛ اما چرا؟ سیاره آبی چگونه از ابتلا به سرنوشت زهره نجات یافت؟ به‌گفته‌ی ویلسون، برخی از پاسخ‌های این پرسش را می‌توان روی زمین پیدا کرد، اما برخی دیگر در زهره نهفته هستند.

 

ان‌ویژن با مجموعه‌ای از ابزار‌های علمی پیشرفته، اسرار یادشده را مطالعه خواهد کرد. سامانه‌های راداری این کاوشگر با نگاه دقیق به جو ضخیم زهره، از هردو لایه‌های سطحی و سنگی تا حداکثر عمق هزار متری زیر سطح نقشه‌برداری خواهند کرد. مجموعه‌ای از طیف‌سنج‌ها در نور فرابنفش و فروسرخ، ترکیب شیمیایی جو را تجزیه‌وتحلیل و تفاوت بین انواع سنگ‌های روی سطح را تعیین خواهند کرد. همچنین یک آزمایش علمی رادیویی قادر خواهد بود با استفاده از تغییرات جزئی در گرانش سیاره، ساختار لایه‌ای درون زهره را به‌دقت بررسی کند.

تمام ابزار‌های یادشده به یافتن پاسخ پرسش مهمی دیگر کمک خواهند کرد: «آیا زهره ازنظر زمین‌شناسی زنده است یا مرده؟ زهره، سیاره‌ی تحت سلطه‌ی آتشفشان‌ها و دیوارنگاره‌های فورانی، به‌وضوح گذشته‌ای بیش‌فعال ازنظر زمین‌شناسی دارد. هرچند اغلب دانشمندان شک دارند که زهره همچنان امروزه درحال فوران باشد، لایه‌ی ابر ضخیم سیاره درست همان‌طور که از جستجو برای یافتن حرکت گسل‌ها جلوگیری کرده، سد راه تأیید این ایده نیز شده است.

ان‌ویژن با انجام بررسی‌های علمی موشکافانه در بخش‌های مشخص از سیاره، قادر به برطرف‌کردن ابهام یادشده خواهد بود. این کاوشگر می‌تواند مشخصه‌های حرارتی آتشفشان‌های فعال را شناسایی کند، به وجود فواره‌های گازی از آتشفشان‌های درحال فوران پی ببرد و به‌دنبال یافتن شواهد از حرکات مداوم تکتونیکی برود.

فضاپیمای اروپا قادر خواهد بود با نگاه به گذشته‌ی زهره، به‌دنبال بافت‌های زخم به‌جامانده از تکتونیک صفحه‌ای باستانی و یادگار‌های فعالیت آتشفشانی ابتدایی سیاره نیز بگردد. برخی گمان می‌کنند همین نوع فعالیت ممکن است موجب شکل‌گیری اثر گلخانه‌ای افسارگسیخته‌ای شده باشد که درنهایت زهره را به‌کلی خشک کرد. ان‌ویژن همچنین «تسرای» یا فلات‌های شگرفی را که برفراز دشت‌های گدازه‌ای جوان‌تر سربرآورده‌اند، بررسی خواهد کرد. عده‌ای از دانشمندان تصور می‌کنند که شاید معلوم شود این فلات‌ها، لایه‌های تغییرشکل‌یافته از سنگ‌های قاره‌ای‌مانند هستند. در این صورت، یعنی آن‌ها با وجود آب مایع شکل گرفته‌اند؛ مدرکی دیگر که نشان می‌دهد زهره زمانی جهانی اقیانوسی بود.

سه مأموریت با وجود توانمندی بسیار بالا، تمام اسرار زهره را حل نخواهند کرد؛ نظیر اینکه آیا حیات میکروبی، فسفین، گاز بالقوه موجود در ابر‌های سیاره را تولید می‌کند یا خیر. بااین‌حال، امید می‌رود که این سه کاوشگر، آغاز دومین رنسانس ناهیدی باشند. فضاپیما‌های جدید می‌توانند مسیر را برای شکل‌گیری مجموعه‌ای از مأموریت‌ها، از مدارگرد‌های بیشتر تا کاوشگر‌ها و بالون‌های جوی و سطح‌نشین‌ها هموار و درنهایت در یافتن علل تبدیل زهره به جهان جهنمی همسایه‌ی زمین به ما کمک کنند.