ضرورت مکانیزاسیون و لزوم ممانعت از واردات بی رویه ماشین آلات کشاورزی

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: کشاورزی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین حِرَف بشری، در رفع نیازمندی‌های ضروری انسان نقشی اساسی دارد و افزایش بهره‌وری آن همواره مد نظر است. یکی از روش‌های قطعی برای این منظور، استفاده از جدیدترین روش‌ها و نیز بکارگیری ماشین‌آلات و وسایل پیشرفته است؛ بنابراین کارشناسان، مکانیزاسیون را از راه‌های اصلی ارتقا و رونق این حوزه می‌دانند.

 

اما به بهانه مکانیزاسیون نباید از توجه به صنایع داخلی و ارتباط این حوزه با بخش کشاورزی غافل شد. تجربه ثابت کرده است واردات بی رویه ماشین آلات نه تنها رونق بخش کشاورزی را در پی ندارد، بلکه زیان‌های کلانی به کشور و به طور خاص به بخش کشاورزی تحمیل کرده است. واردات بی رویه ماشین آلات کشاورزی در چند سال اخیر به قدری گسترده و توجیه‌ناپذیر بوده که اعتراضات زیادی را در پی داشته است. آنچه تلخی این واقعیت انکارناپذیر را دو چندان می‌کند، ظرفیت، توان و سابقه تولید نمونه‌های وارداتی در کشور است.

 توجه به ضرورت مکانیزاسیون و ارتقای بخش کشاورزی
به باور کارشناسان، از آنجایی که ابزار و ماشین‌آلات مختلف و مدرن کشاورزی جایگزین نیروی انسانی شده است، مکانیزاسیون، از زیرساخت‌ها و ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر توسعه کشاورزی به شمار می‌آید. کشور ما نیز از توجه به این مهم غفلت نکرده است؛ در برنامه ششم توسعه، بر توسعه مکانیزاسیون در بخش کشاورزی به عنوان یکی از اهداف کلان برای افزایش بهره‌وری تأکید شده است.

 

به گفته عباسی، رئیس مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در راستای اجرای طرح یادشده، سال گذشته ۲۷ هزار دستگاه تراکتور در بخش کشاورزی توزیع شد که نسبت به سال قبل از آن بیش از ۵۰ درصد افزایش نشان می‌دهد. عباسی، پیش بینی کرد در سال جاری حدود ۳۰ هزار دستگاه تراکتور، ۸۰۰ دستگاه کمباین برداشت غلات و ۵۰ هزار دستگاه ادوات و تجهیزات کشاورزی تأمین و توزیع شود. وی همچنین از تخصیص سه هزار میلیارد تومان تسهیلات به مکانیزاسیون کشاورزی خبر داد. آمار‌ها از رشد ۷۰۰ درصدی تسهیلات مکانیزاسیون در بخش کشاورزی خبر می‌دهد.

 توان ایران در تولید ماشین‌آلات کشاورزی
ایران، کشور چهار فصلی است و ممکن است اختلاف دما در نقاط مختلف کشور به ۴۵ درجه برسد؛ در واقع شرایط اقلیمی، وضع ممتازی را برای کشور فراهم کرده است و کشاورزی می‌تواند مزیت برتر اقتصادی ایران باشد. از این رو، صنعت کشاورزی می‌تواند توفیقات بسیاری برای کشور به همراه داشته باشد. براساس اطلاعات موجود بخش عمده‌ای از نیازمندی‌های صنعتی بخش کشاورزی در داخل تولید می‌شود. در عین حال، نباید از ورود شرکت‌های دانش بنیان به عرصه تولید ماشین‌آلات کشاورزی غافل شد. اتفاق مبارکی که در چند سال گذشته به وقوع پیوسته و تا حدی می‌تواند مشکلات پیش آمده به تبع تحریم را در حوزه تولید ماشین‌آلات کشاورزی بلااثر کند.

 مکانیزاسیون و رونق بخش کشاورزی
حوزه کشاورزی همانند دیگر حوزه‌های صنعتی برای رسیدن به رونق و اثرگذاری مثبت در جامعه نیازمند حمایت است. حمایت از حوزه یادشده نه تنها تاثیرات منفی را یکی پس از دیگری از بین می‌برد، بلکه بالندگی و رونق موثر آن را در پی خواهد داشت.

 

به نظر می‌رسد تنها راه تعادل بخشی به حوزه کشاورزی، توسعه پایدار و مستمر از طریق دو اقدام همزمان؛ ۱- پررنگ کردن نقش تشکل‌های تخصصی بخش خصوصی ۲- عزم جدی دولت در تغییر جایگاه خود از دخالت و تولی‌گری امور به نظارت و تدوین سیاست محرک‌های اقتصادی در جامعه و نیز استفاده از ظرفیت‌های مدیریت بخش‌خصوصی در راستای سیاست‌های توسعه پایدار دولت و کشور است..

برخی از مهمترین روش‌های پیشنهادی برای رونق بخشی در حوزه اقتصادی به ویژه حوزه ماشین آلات کشاورزی به قرار زیر است:
- حمایت از لایه‌های پایینی صنعت و خدمات: هر کالای صنعتی از بخش‌های مختلفی تشکیل‌شده که بخشی از آن در داخل کشور تولید و بخشی نیز از خارج وارد می‌شود. رفتار حمایتی باید به‌تمامی لایه‌های پایین‌تر صنعتی و خدماتی تعمیم یابد.
- حمایت از صنایع خُرد داخلی در مناقصات: در تمامی مناقصات معمولا بر اساس قوانین و آیین‌نامه‌ها سه پاکت اخذ می‌شود: الف- تضامین، ب- فنی، ج- قیمت. جهت افزایش عمق نفوذ و جهش تولید، پیشنهاد می‌شود پاکت دیگری با عنوان «عمق داخلی سازی» در اسناد تهیه و ارائه شود. در این شیوه علاوه برتشویق به افزایش سهم تولید داخل، ریسک به‌کارگیری صنایع خُرد داخلی میان خریداران و فروشندگان توزیع، و عمق نفوذ کالا‌های ساخت داخل افزایش می‌یابد.
-تمرکز بر داخلی‌سازی لوازم مصرفی و قطعات: ارزش زیرساخت‌های کشور، بیش از یک هزار میلیارد دلار است که غالباً دارای عمری بالا هستند؛ می‌بایست شرکت‌ها ملزم شود که برنامه جایگزینی این قطعات را ارائه دهند و حداکثر در بازه یک‌ساله، مجوزی برای واردات این قطعات صادر نشود.
- تدوین و برقراری مدل‌های مشارکتی میان خریداران و فروشندگان: تدوین و برقراری مدل‌های مشارکتی میان خریداران و فروشندگان نباید به دوره تحریم محدود باشد؛ باید سنگ بنای مشارکت پایدار و مستمر، مستقل از اتفاقات بیرونی را گذاشته شود.
- تکمیل زنجیره ارزش داخلی: هرگونه تخفیف خوراک، یارانه انرژی و معافیت‌های مالیاتی به دو موضوع تکمیل زنجیره ارزش داخلی و ارائه فهرست و هرم تأمین‌کنندگان داخلی مشروط شود.
- مهندسیِ مجرای ورود کالا‌های خارجی: مهندسی و طراحی، حلقه اول زنجیره داخلی‌سازی است. بخش‌های مهندسی باید به طراحی بر اساس ظرفیت‌های داخلی ملزم شوند.
- تغییر نوع ارز تخصیصی کارفرمایان و صندوق‌ها از ارز خارجی: تغییر نوع ارز تخصیصی کارفرمایان و صندوق‌ها از ارز خارجی به منابع ریالی بسیار پیش برنده خواهد بود. در شیوه فعلی اگر کالا و پرداخت در بیرون کشور باشد، ارز آزاد تخصیص می‌یابد، ولی در صورت تأمین و پرداخت در داخل در بهترین حالت معادل ارز نیمایی پرداخت می‌شود. این مابه‌التفاوت ارز آزاد و غیر آزاد، به‌تن‌هایی از حاشیه سود صنایع داخلی بیشتر است و علاوه بر کاهش قدرت رقابت، سبب خروج ارز از کشور نیز خواهد شد.

 جمع‌بندی
نوسازی تجهیزات کشاورزی اولین و چه بسا مهمترین گام باشد؛ اما مسئله به این سادگی نیست. در صورتی که تناسب منطقی میان واردات ماشین آلات کشاورزی و حمایت از تولید داخلی صورت نگیرد، چه بسا زیر ساخت بخش کشاورزی دچار ضعف و حتی شکست جبران ناپذیر شود. به رغم تامین بخش عمده‌ای از مایحتاج صنعتی بخش کشاورزی در داخل کشور و برخورداری ایران از توان مناسب برای تامین تجهیزات کشاورزی در منطقه، حجم بزرگ و غیرقابل توجیهی از تجهیزات یادشده که مشابه داخلی نیز دارد به راحتی وارد کشور شده و به بخش کشاورزی و حتی صنایع داخلی تحمیل می‌شود.

 

علت سهولت واردات تجهیزات مشابه یادشده، سود هنگفتی است که عاید واردکنندگان این تجهیزات می‌شود. این سود چنان سرشار و اغواگر است که باند‌های حرفه‌ای واردات، اقدامات مخرب خود را در هر شرایطی اعم از عادی و تحریمی ادامه می‌دهند. البته ضعف نظام استاندارد، نابسامانی نظام توزیع و نبود استاندارد مشخص برای صادرات نیز از دیگر علل رونق واردات نسبت به صادرات است.

 

به هر روی برای تقویت ساختار کشاورزی ایران ضرورت دارد اقدامات کارشناسی صورت گیرد که بی شک مدیریت منطقی و کارآمد برای نوسازی تجهیزات کشاورزی بدون وابستگی به واردات بی رویه ماشین آلات کشاورزی از مهم‌ترین آن هاست.

پژوهشگر: مرتضی هوشیار