کاهش بارش‌ها و منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی در گلستان سبب شده است که این استان با بحران خشکسالی و تنش آبی روبرو باشد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گلستان؛ آمار ارائه شده از سوی مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی و موسسه تحقیقات آب کشور نشان می‌دهد که در سال آبی جاری، میزان بارش‌ها در استان گلستان در مقایسه با بلندمدت، کاهش چشمگیری داشته و سبب شده این استان با بحران خشکسالی و تنش آبی روبرو شود.
آمار بارش‌ها در گلستان نشان می‌دهد که نسبت به دوره بلندمدت با کاهشی ۲۷ درصدی مواجه هستیم.
منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی نیز وضعیت خوبی ندارند و آنطور که از بررسی‌ها برمی‌آید ۱۳۰ میلیون مترمکعب کمتر شده است.
رواناب رودخانه‌های اصلی استان هم با کاهشی ۲۲ تا ۸۴ درصدی همراه بوده و همه این‌ها نشان می‌دهد که سال سختی پیش روی استان گلستان به ویژه در بخش کشاورزی و آشامیدنی قرار دارد.
۹۵ درصد منابع آب زیرزمینی استان در حال استحصال بوده، این در حالی است که براساس استاندارد هر کشور یا منطقه‌ای بیش از ۴۰ درصد منابع آب زیرزمینی خود را برداشت کند، وارد تنش خشکی شدید خواهد شد.
۱۴۰۰ ، خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر
مدیر دفتر مطالعات شرکت آب منطقه‌ای گلستان گفت: وضعیت بارش استان در مقایسه با پارسال ۳۶ درصد و نسبت به دوره درازمدت ۳۲ درصد کاهش داشته و شرایط خشکی بر استان حاکم بوده است.
حسین دهقان افزود: در دو ماه بهمن و فروردین با خشکسالی شدید در استان مواجه بودیم و طی ۴۵ سال گذشته ۱۵ سال ترسالی، ۱۷ سال نرمال و ۱۳ سال خشکسالی بر استان حاکم بوده است.
وی اضافه کرد: در سال ۹۷ پربارش‌ترین سال نیم قرن اخیر و در سال ۱۴۰۰ با فاصله دو سال، شاهد خشک‌ترین سال نیم قرن اخیر در صورت تداوم کم بارشی‌ها مواجه هستیم.
مدیر دفتر مطالعات شرکت آب منطقه‌ای گلستان با اشاره به اثر خشکسالی بر منابع آب سطحی گفت: مقایسه حجم تجمعی آبدهی رودخانه‌های استان از مهر ۱۳۹۹ تا فروردین ۱۴۰۰ نسبت به دوره مشابه درازمدت، کاهش ۶۴ درصدی در رودخانه‌های اصلی و کاهش ۴۶ درصدی در سرشاخه‌ها را نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید
تَرَک خشکسالی بر چهره سبز گلستان
علاوه بر این بزرگترین مصرف کننده آب مانند همه جای کشور، بخش کشاورزی است، اما بهره‌وری پایین آب در این بخش، سبب شده تا حجم زیادی از آب مصرفی، هدر برود و بخشی از آن هم تبخیر شود.
از سوی دیگر کشت محصولات با نیاز آبی بالا از جمله شالی نیز بر وضعیت منابع آبی استان اثرات سوء داشته است.
با اینکه بین ۱۲ تا ۱۵ هزار هکتار اراضی نسقی که دارای حقابه از منابع آب سطحی هستند، در استان وجود دارد، اما کشت شالی در برخی سال‌ها به بیش از ۱۰۰ هزار هکتار هم رسیده است.
این عوامل دست به دست هم داده تا شرایط منابع آبی استان وخیم شود و با روشن شدن چاه‌های آب کشاورزی، تأمین آب شرب مردم روستایی و شهری نیز با کمبود و چالش‌های جدی مواجه شود.
کاهش ذخیره آبخوان‌های استان
مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان گفت: بر اساس ارزیابی مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور در بولتن روزانه بارش کشور منتهی به ۳۰ اسفند ۹۹، استان گلستان به لحاظ مقدار عددی کاهش بارش در ۶ ماهه مهر تا اسفند ۹۹ در مقایسه با متوسط درازمدت، سومین استان کشور است.
سیدمحسن حسینی وضعیت بارش‌ها در استان را تشریح کرد و گفت: بر اساس اطلاعات ایستگاه‌های باران سنجی و تبخیر سنجی شرکت آب منطقه‌ای، مقدار بارندگی تجمعی ۶ ماهه سال آبی جاری در استان ۲۲۰ میلی‌متربوده است که نسبت به آمار متوسط بلند مدت که ۳۰۳ میلی‌متر است، ۲۷ درصد کاهش دارد.
وی توضیح داد که استان گلستان به لحاظ ریزش‌های جوی، شرایط خشکی را در ۶ ماهه مهر تا اسفند ۹۹ سپری کرده است. این شرایط خشک بر اساس آمار ایستگاه‌های سینوپتیک اداره کل هواشناسی استان و همچنین تحلیل موسسه تحقیقات آب کشور به عنوان مرکز علمی و پژوهشی ذیل وزارت نیرو تایید شده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان ادامه داد: همچنین موسسه تحقیقات آب کشور در ارزیابی خود، استان گلستان را در کنار استان‌هایی، چون فارس، خراسان رضوی و خراسان شمالی که بین ۲۵ تا ۵۰ درصد کاهش بارش را در ۶ ماه ابتدایی سال آبی جاری تجربه کرده‌اند قرار داده است و این نشان از شرایط خشک بارندگی و منابع آب استان در سال آبی جاری است.
براساس پیش بینی پژوهشگاه اقلیم شناسی کشور میزان ریزش‌های جوی در سه ماهه فصل بهار، فروردین ماه نرمال تا بیش از نرمال، اردیبهشت و خرداد نیز ریزش‌های جوی نرمال پیش بینی شده و همچنین دمای هوا ۱ تا ۲ درجه بیش از نرمال در این سه ماه پیش بینی شده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان با بیان اینکه موسسه تحقیقات آب کشور نیز سه ماه ابتدایی سال را ماه‌های کم بارشی پیش بینی کرده است، خاطرنشان کرد: اگر در خوشبینانه‌ترین حالت، بارش‌های سه ماه بهار نیز نر مال باشد، کاهش بارش‌ها در ۶ ماه گذشته به گونهای است که بارش‌های نرمال فصل بهار نمی‌تواند آن عقب ماندگی را جبران کند و رواناب مناسبی را نمی‌توانیم در استان داشته باشیم.
حسینی همچنین گفت که در این مدت، رواناب اندازه‌گیری شده در ایستگاه‌های شاخص رودخانه‌های اصلی استان، بین ۸۴ درصد کاهش تا ۲۲ درصد کاهش را نسبت به آمار دوره بلند مدت نشان می‌دهد.
وی افزود: در همین مدت، ذخیره آبخوان‌های استان حدود ۱۳۰ میلیون متر مکعب (حدود ۸۰ درصد) کاهش را نسبت به آمار دوره بلند مدت نشان می‌دهد که در آبخوان‌های کم عمق حدود ۸۶ میلیون مترمکعب کاهش وآبخوان‌های عمیق حدود ۴۴ میلیون متر مکعب کاهش را تجربه می‌کنیم.
خسارت‌های خشکسالی در گلستان
استاندار گلستان با اشاره به لزوم همکاری و همراهی همه دستگاه‌های اجرایی برای کاهش خسارت‌های خشکسالی، آن را خطری جدی برای استان دانست.
هادی حق شناس با اشاره به جدی بودن خطر خشکسالی در استان گفت: همراهی همه دستگاه‌ها در سال‌جاری جهت سازگاری با کم آبی ضروری است و باید با اقدامات لازم تلاش کنیم با کمترین خسارت از این بحران عبور کنیم.
وی افزود: افزایش دما و کاهش بارندگی‌ها به نوعی استان را وارد خشکسالی کرده و فرونشست زمین در استان از بندرگز تا گالیکش یک موضوع جدی بوده و نیاز است دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی طرح مطالعات آن را آماده کند تا بتوانیم برنامه‌های اجرایی پیشگیرانه و یا مقابله‌ای را برای آن انجام دهیم.
دکتر حق شناس اضافه کرد: تجربه برخی دستگاه‌ها در استفاده از آب‌های سطحی برای نیاز‌های عمومی به جای آب شرب ارزشمند است و باید طرح‌های جایگزین استفاده از آب شرب در اختیار دیگر دستگاه‌ها نیز قرار گیرد تا همه بتوانیم مدیریت صحیحی در استفاده بهینه از آب داشته باشیم.
کشت‌های غرقابی در گلستان ممنوع
مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان در پاسخ به این سوال که برای نظارت بر کشت غرقابی در این استان چه اقداماتی از سوی شرکت آب منطقه‌ای انجام شده است، گفت: آبان ۹۷ هیئت وزیران مصوبه‌ای مبنی بر ممنوعیت کشت برنج در همه استانها به جز مازندران و گیلان را تصویب کرد، اما در استان گلستان ۱۵ هزار هکتار نسق‌های قدیمی وجود دارد که سابقه کشت برنج دارند و آنچه مد نظر ما بود ممنوعیت کشت برنج با آب چاه‌ها بود.
حسینی افزود: در قانون بودجه ۱۴۰۰ مصوب شد کشت برنج در مناطق مختلف کشور در چارچوب سیاست‌های کلی نظام و با هماهنگی دستگاه‌های ملی و به تشخیص کارگروه سازگاری با کم آبی استانها تعیین بشود که درکارگروه سازگاری با کم آبی استان استان که ریاستش با استانداری و دبیری آب منطقه‌ای است، مصوب شد با توجه به اینکه در سال آبی جاری با معظل خشکسالی رو به رو هستیم، کشت شالی و سایر محصولات پر آب طلب به شکل غرقابی ممنوع است.
وی افزود:کشت برنج به صورت غرقابی در هر هکتار بین ۱۲ تا ۱۸ هزار هکتار آب نیاز دارد، ولی در خشکه کاری برنج این مقدار به به ۷ تا ۸ هزار متر مکعب میرسد.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان ادامه داد: اقدامات فرهنگی و ترویجی، اعمال محدودیت‌ها و همچنین اقدامات سلبی از جمله راهکار‌هایی است که برای کاهش کشت غرقابی شالی در استان باید انجام شود و این اقدامات در دست اجراست.
حسینی اضافه کرد: کاشت محصولات جایگزین اقتصادی از دیگر راهکارهاست که جهاد کشاورزی باید به یک کشاورز را به نقطه‌ای برسانند که با آب کم و با صرفه اقتصادی بالا محصولات را جایگزین شالی کنند.
وی بیان کرد: در اختیار قرار ندادن سوخت و نهاده‌های دولتی بذر و کود و سم به کشاورزانی که کشت شالی غرقابی انجام می‌دهند از جمله این محدودیت‌ها است.
حسینی گفت: قطع برق چاه‌های برقی که بیش از پروانه مصرف می‌کنند و همچنین صدور اخطاریه و اخذ جریمه از کشاورزانی که از این قانون تخطی می‌کنند از دیگر راهکار‌های سلبی است.
معاون عمرانی استاندار گلستان هم گفت: از ابتدای سال جدید دولت بخشنامه‌های وارده هشدار کم آبی را صادر کرده است و بر مبنای تجربه‌های سال گذشته استانها با تنش آبی مواجه می‌شوند.
میرمحمد غراوی افزود: باید هم نحوه استفاده از منابع آب استان در بخش‌های مختلف مشخص شود و هم با اقدامات غیرقانونی که برای استحصال آب صورت می‌گیرد به نحوی برخورد شود که دچار تنش‌های اجتماعی نیز نشویم.
اما در چنین شرایطی بسیاری از کشاورزان خود را برای کشت محصولاتی مانند شالی آماده می‌کنند. این در حالی است که جهادکشاورزی استان در هفته‌های اخیر به طور مداوم از کشاورزان خواسته به علت کمی بارش‌ها و احتمال خشک شدن محصول، نسبت به آبیاری مزارع خود اقدام کنند. از سوی دیگر حال و روز بخشی از محصول گندم، جو، کلزا و ... نیز به علت خشکی مطلوب نیست و خشکسالی خسارت‌های زیادی به بار آورده است.
در چنین شرایطی مهم‌ترین کار مدیریت مصرف منابع آبی است، کشاورزی در گلستان حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد آب استحصالی از منابع زیرزمینی را استفاده می‌کند. همزمانی فصل گرم سال، کاهش بارش‌ها و منابع آبی و البته کشت محصولات پرآبی مانند شالی، بحران خشکسالی را در گلستان تشدید می‌کند.
پرکردن چاه‌های غیرمجاز، برخورد با برداشت‌های بی رویه از منابع زیرزمینی، ممنوعیت کشت محصولاتی مانند شالی، نصب کنتور‌های هوشمند و حجمی بر روی چاه‌های آب و البته مدیریت مصرف در بخش آشامیدنی می‌تواند به صورت موقت کمی از پیامد‌های بحران کم آبی بکاهد.