اینجا روال خودش را دارد! هر روز دام ها ذبح و آلایش آن ها یا به صورت خام مصرف و یا صادر می شوند، مانند روده که ایران را به بزرگ ترین صادر کننده این محصول در دنیا تبدیل کرده است.
به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، مرکز خراسان رضوی، صحبت از علمی است که دستاوردها و تحولات آن از اواسط دهه 1970 میلادی بیشتر خودش را به دنیا شناساند؛ بله بیوتکنولوژی، علمی که گستردگی کاربرد و تاثیر آن در اقتصاد، بهداشت، درمان، تغذیه و سایر جنبه های زندگی بشر باعث شده است تا دانشمندان، قرن بیست و یک را قرن بیوتکنولوژی نامگذاری کنند.
تاریخ دقیق پیدایش این علم مشخص نیست اما برخی پیشینه آن را به هزارو750 سال قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند، برخی هم می گویند: مصری ها چهار هزار سال قبل به کمک مخمر و خمیرمایه، نان می پختند. اما این علم هرچه هست باعث شده تحولی اساسی در زندگی بشر ایجاد شود.
سالانه بیش از 10 میلیون راس انواع دام سبک و سنگین در کشور ذبح می شود که بیشترش راهی مسیر بی بازگشت خام فروشی می شود؛ پوست می رود برای چرم سازی و حداقل 80 درصد آن به صورت خام فروشی صادر می شود، جگرهای حذفی و ضایعاتی در پودر گوشت استفاده می شود و عملا فرآوری خاصی روی آن صورت نمی گیرد، دل و جگر هم که به مصرف خوراکی می رسد و خون در بی کیفیت ترین شکل ممکن در کودهای کشاورزی استفاده می شود و همه اینها یعنی خام فروشی!
حالا اگر این آلایش و ضایعات، فرآوری و تبدیل به محصولات بیوتکنولوژی شود، ارزش افزوده آن چندین برابر می شود.
با توجه به زائرپذیر بودن شهر مشهد و جمعیت بالای آن، روزانه حجم بالایی دام و طیور در این شهر ذبح می شود اما چه تعداد؟ برای پیدا کردن جواب این سوال، راهی تنها کشتارگاه صنعتی مشهد شدم تا از سرنوشت این آلایش و ضایعات مطلع شوم!
رئیس کشتارگاه صنعتی مشهد می گوید: روزانه حدود 4 هزار راس انواع دام سبک و سنگین در خراسان رضوی ذبح می شود که آلایش آن در دو بخش خوراکی و غیر خوراکی استحصال می شود.
حالا با در نظر گرفتن اینکه حدود 42 درصد وزن هر دام، آلایش و ضایعات آن است، تصور کنید چه حجم بالایی را می شود فرآوری کرد.
دریک حرکت نو و خلاقانه یک شرکت دانش بنیان در مشهد موفق شده است، همه آلایش و ضایعات دام وطیور و حتی چیزهایی که شاید کسی باورش نمی شود را به محصولاتی قابل استفاده و با ارزش افزوده بالا تبدیل کند؛ محصولاتی که می تواند پرکاربردترین مواد مورد نیاز صنایع غذایی، دارویی، دامی و حتی واکسن سازی را تشکیل دهد.
رئیس هیات مدیره شرکت دانش بنیان سورن تک می گوید: این شرکت از مواد اولیه با ارزش افزوده پایین که بیشتر آلایش کشتارگاهی و ضایعاتی است، محصولاتی همچون پپتون، کلاژن یا ژلاتین، پودر خون، مکمل انسان و دام و... تولید می کند.
محسن نجفی ادامه می دهد: دانش فنی تمامی این محصولات وجود دارد و برخی به صورت پایلوت و برخی به صورت نیمه صنعتی و حتی صنعتی تولید شده است؛ اما ماده اولیه یا سرمایه گذاری در این صنعت به حدی نبوده که بتواند نیاز کشور و منطقه را تامین کند.
اگر اسم پپتون به گوشتان نخورده، جالب است بدانید پپتون پروتئینی است که به عنوان ماده اولیه در ساخت محصولات بیولوژیک و واکسن سازی به کار برده می شود؛ ماده ای بسیار مهم و ارزشمند که کشور کاملا به واردات آن وابسته است.
به گفته مدیرعامل شرکت سورن تک، این شرکت تنها مجموعه ای است که در زمینه تولید پپتون از ضایعات پروتئینی کشتارگاه توانسته به صورت صنعتی مجوز بگیرد. او می گوید: این شرکت توانسته پپتون های کازئین، ژلاتین، سویا و پپتون های ترکیبی را از پروتئین های مختلف تولید کند.
حمید نجفی ادامه می دهد: اگر پپتون از گوشت سالم تهیه شود ارزش افزوده حداقل 5 برابری ایجاد می کند، در حالی اگر این محصول از ضایعات پروتئینی تولید شود، این رقم به 20 برابر افزایش خواهدیافت.
قیمت پپتون وارداتی حتی در حجم بالا هم قابل مقایسه با قیمت تولید داخل نیست! تصور کنید قیمت هر 25 کیلوگرم وارداتی آن معادل 3 هزار دلار است، در صورتی که قیمت نمونه تولید داخل دو نیم برابر کمتر است.
تیم دکتر نجفی از همان خون هایی که گفته شد در کودهای کشاورزی استفاده می شود، محصولاتی تولید کرده است که مصارف دارویی و غذایی دارد؛ نظیر آلبومین.
آلبومین مهمترین پروتئین خون است که برای جایگزین کردن حجم خون از دست رفته بر اثر آسیب دیدگی و جراحت استفاده می شود، اما مدیرعامل شرکت سورن تک می گوید: همین محصول ارزشمند کاملا وارداتی است که البته کیفیت بالایی هم ندارد و 100 درصد خالص نیست.
می پرسم: چرا با وجود تولید آزمایشی آلبومین، این محصول صنعتی نشده است؟ او می گوید: آلبومین از خون تازه تولید می شود و بر اساس قوانین بهداشتی، خارج کردن خون از کشتارگاه محدودیت های متعددی دارد، چرا که این فرآوری اولیه باید در فضای کشتارگاه یا نزدیک به آن انجام شود که این فضا را در کشور نداریم.
شاید در نگاه اول تنها کاربرد پر مرغ را در کالای خواب بدانید؛ بالشت های پر مرغ واقعا عالی هستند اما این تنها کاربرد پر نیست! شرکت سورن تک توانسته از پر مرغ، مکمل های دام و طیوری را تولید کند که ارزش افزوده حداقل 10 برابری دارد.
محسن نجفی می گوید: حجم بالای پر مرغ تولید شده در کشور، ما را به این فکر واداشت تا با استفاده از علم بیوتکنولوژی، از آن محصولاتی با ارزش تغذیه بالا به عنوان مکمل دام و طیور تولید کنیم.
درباره جگر هم شاید تا به امروز تصور می کردید آن را فقط می شود بصورت خوراکی مصرف کرد ، اما حالا مصارف مهم تری پیدا کرده است؛ به گونه ای که از جگر دام و حتی مرغ در تولید انواع مکمل، پپتون، محرک رشد و ترکیبات دارویی استفاده می شود. البته این موضوع بدین معنا نیست که می توان تمامی حجم جگرهای استحصالی را فرآوری کرد، اما همان بخش کم هم ارزش افزوده قابل توجهی خواهد داشت.
داستان به اینجا ختم نمی شود، معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی می گوید: جگرهای حذفی در کشتارگاه صنعتی مشهد که قابل مصرف نیستند، حدود 10 درصد است، یعنی در سال چیزی حدود 90 تن، که به عنوان پودر گوشت برای غذای دام مصرف خواهد شد.
معاون علمی و فناوری رئیس جمهور نیز عملکرد ایران را در حوزه بیوتکنولوژی در منطقه بی نظیر می داند و می گوید: در برنامه های تدوین شده و هدف گذاری شده قصد داریم 10 درصد حوزه اقتصاد کشور را بر روی زیست بوم بیوتکنولوژی پایه گذاری کنیم، سورنا ستاری بااشاره به اینکه 98 درصد داروهای موجود در کشور، تولید داخل است ادامه می دهد: با درس هایی که از بحران کرونا گرفتیم قصد داریم صنعت دارویی کشور را گسترش دهیم.
وی می گوید: در حال حاضر در ایران 23 داروی بیوتک تولید می شود در صورتی که ترکیه به عنوان کشور همسایه ما و اروپا، این توانایی را ندارد.
معاون علمی و فناوری رئیس جمهور با اشاره به اینکه ما واکسن ساز نبودیم ادامه می دهد: به تازگی وارد قرارداد ساخت و تولید واکسن شده ایم و به احتمال زیاد تعداد قراردادهای تولید واکسن این هفته به 6 عدد خواهد رسید.
دکتر ستاری می گوید: برای مقابله با تحریم ها به خصوص حوزه بیوتکنولوژی برنامه های ویژه ای داریم و به زودی حمایت های قابل توجهی را به تولید واکسن های دام و طیور اختصاص می دهیم.
جای خالی صنعت بیوتکنولوژی در کشتارگاه ها که حجم بالایی از آلایش و ضایعات را به فرآورده های با ارزش تبدیل کند، کاملا در کشور احساس می شود؛ صنعتی که نه تنها ارز آور بوده و اشتغال را توسعه می دهد، از خام فروشی هم جلوگیری می کند.
با توجه به آمار کشتار سالانه انواع دام در کشور، اگر این حجم از آلایش دامی فرآوری شود،حدود 12 هزار میلیارد تومان فرآورده بیولوژیک و 96 میلیارد تومان فرآورده غیر بیولوژیک تولید می شود و این یعنی یک سرنوشت بسیار روشن برای آلایش و ضایعات کشتارگاهی.
نویسنده وخبرنگار: زاهدی
سردبیر:مریم یعقوبی