گزارش مکتوب ...
طلوع خورشید‌های ایرانی در هلند و انگلیس
۵۰۰خورشید کوچک ایرانی به اندازه یک بشکه نفت می‌ارزد، اما صد حیف که طلوع شان با یک فراوری سودآور در هلند و انگلیس رقم می‌خورد.
به گزارش
خبرگزاری صداوسیما مرکز مازندران، 20 اسفند، ساعت ۹صبح، ایستگاه تاکسی امام رضا(ع) منتظرم، هوا به دلیل بارش برف در ارتفاعات سرد و استخوان سوز است، بعد از ۲۰دقیقه انتظار، بالاخره تاکسی می‌آید، سوار می‌شوم تا به اداره بروم. چهار راه سلمان فارسی، تاکسی پشت چراغ قرمز ترمز می‌زند و می‌ایستد.
دخترکی با چارقد کوچک زرشکی، پیراهن طرح دار، گونه‌های سرخ شده از سرما، با دستانی پر از شاخه‌های گل نرگس سراسیمه بر پنجره تاکسی می‌کوبد، بی درنگ شیشه را پایین می‌کشم، عطر دل انگیز گل‌های نرگسش تمام فضا را پر کرده است. می‌پرسم اسمت چیست و چرا اینجا گلفروشی میکنی؟! با وجود شیوع کرونا، هم سن و سالان تو در حال درس و بازی هستن. مگر درس نداری؟ می‌گوید؛ اسمم نرگس است.
با برادر و مادرم هر روز می‌آیم گل نرگس می‌فروشیم، کرونا که آمد وضع زندگیمان بدتر شده است. با گلوی بغض گرفته با کمی مکث می‌گوید: خاله! کلاس بر خط پول می خواد. شب‌ها درسم را هم می‌خوانم ... چشمانش به سمت چراغ قرمز دو دو می‌زند و نگران سبز شدن چراغ قرمز است.
او می‌گوید:خانم! حالا نرگسی‌ها را از من خریداری میکنی؟ دسته‌ای ۱۲هزار تومان به شما ۲هزار تومان تخفیف می‌دهم می‌شود ۱۰هزار تومان ...
یک دسته گل نرگس خریدم، اما نگران نرگس بودم که تا غروب می‌تواند آن سطل‌های نرگسی که وسط جدول جا خوش کرده را بفروشد! ... خدای نرگس هم بزرگ است ...
دخترک در حال عبور از عرض خیابان است هر عابر پیاده را که می‌بیند سراسیمه به سویش دویده و از او می‌خواهد گل بخرد.
تاکسی به مسیرش ادامه می‌دهد، به میدان ساعت ساری که ۶هزار ساله داد و ستد زنان و مردان روستایی با شهرنشینان را به نظاره نشسته می‌رسم، پیاده شدم. طبق عادت چند ساله، چشمانم دنبال بابا سید مصطفی می‌گردد، دیدمش، پیر و خمیده، ماسک بر چهره دارد و با دو زنبیل حصیری پر از گل نرگس به درخت بلوط روبروی فروشگاه کفش ملی تکیه داده است. به سراغش می‌روم بعد سلام و احوالپرسی دومین دسته گل نرگس را از او خریداری میکنم، صدایش از فرط سرما می‌لرزد در خیابان به دنبال فروش گل‌هایی است که برای پرورش و برداشت آنها زحمت کشیده است. اصرار دارد همهِ سبد را از او خریداری کنم. می‌گویم پدر جان! باید بروم اداره این همه گل را کجا ببرم؟! ممنونم.
پیرمرد نرگس کار که تاب دیدن پژمرده شدن حاصل دسترنجش را ندارد خود دست به کارشده و برای فروش آنها اقدام کرده است و می‌گوید: صبح زود بعد از برداشت تازه گل‌ها برای فروش آنها از روستای پایین دِزا، به ساری آمدم. دخترم! گل‌های باغ خودم است، حیف! امسال این نَخاش مریضی بی یَموه مردم تَرسِنه گُل بَخرینِن (از وقتی کرونا آمده مردم می‌ترسند گل بخرند بازار ما هم کساد شده)، امسال پیاز نرگسی هم می‌فروشم، شاید این شهری‌ها هم بخواهند در گلدان بکارند.
زیبای سودآور و چشم نواز که زمستان را بهار می‌کند
گل نرگس در شهریور کاشته می‌شود و هفت سال پیاپی پاییز و زمستان دست به دست می‌شود تا دست دل کسی خالی و سرد نماند. زیبای سود آور چشم نوازی که با آمدنش زمستان را بهار و اقتصاد کشور را شکوفا می‌کند.
به جویبار، قطب پرورش گل نرگس در مازندران، می‌روم، نرگس زارِ آقای فلاحی در میان مه صبحگاهی زمستان، مشام ما را با عطر نرگس معطر کرده، تعدادی از کارگران مشغول چیدن گل‌ها و تعدادی دیگر کنار آتش و چای زغالی مشغول دسته کردن نرگس‌ها هستند، صدای سلام و صلوات و صدای نی دل انگیزی که در دشت نرگس می‌پیچید.
آقای فلاحی می‌گوید: زمین‌های کشاورزی و آب زیرزمینی این منطقه به دلیل نزدیکی به دریا کمی مَچ یا شور است در نتیجه کشت نرگس در این منطقه خوب جواب داده. ابتدا از هزار متر شروع به پرورش گل نرگس کردم و شکر خدا امروز به ۵هکتار افزایش یافته است.
همسرش می‌گوید: منبع درآمدی برای خودمان و اهالی منطقه شده است. زمانی که بچه‌ها از ما پول می‌خواهند حداقل شرمنده شان نمی‌شویم.
اما در پشت چهره زیبای این گل ها، سالهاست که مشکلات پنهان شده است این را آقای فلاحی که در گوشه‌ای از نرگس زار چمباتمه زده و نشسته می‌گوید: نرگس که به تولید انبوه می‌رسد عرضه کردنش برای من کشاورز، برای نرگس کاران مشکل می‌شود. کامیون‌های یخچال دار برای ارسال گل‌های نرگس به سراسر کشور نداریم، ناچاریم دو یا سه روزه گل‌ها را راهی بازار کنیم.
نبود بازار فروش مهم‌ترین دغدغه نرگس کاران مازندران
به بازار نرگسیه ساری، قدیمی‌ترین و پر رفت و آمدترین بازار استان مازندران می‌روم، بازاری که با قدمتی طولانی، اما مهمانانی با عمر کوتاه دارد.
یکی از فروشندگان می‌گوید: ۲تا۳ روزه باید بفروشیم اگر نفروشیم پلاسیده و دور ریخته می‌شود.
فروشنده دیگر می‌گوید: این گل به گرما حساسیت دارد، اگر دمای گلفروشی بالا باشد به دو یا سه روز هم کشیده نمی‌شود، بالای هزار شاخه روزانه فقط دو ریخته می‌شود.
سفر به خوزستان، سرزمین خورشید‌های کوچک
برای من سوال شد که نرگس گرم و گریز چگونه خوزستان گرم را به یکی از قطب‌های دیگر تولید این گل تبدیل کرده است؟!
از مازندران به این استان سفر میکنم، استانی که همواره آن را با نفت و پتروشیمی شناخته اند، سال هاست با نرگس بهبهان تصویر جدیدی از این استان را معرفی کرده است. خورشید‌های کوچک اقتصادی که هر ۵۰۰شاخه آن به اندازه یک بشکه نفت معادل ۵۰ دلار یا همان یک میلیون تومان می‌ارزد.
ابتدا از اهواز به بازار بهبهان، شهر گل نرگس می‌روم اینجا هم فرقی با بازار مازندران ندارد.
نرگس‌ها در بهبهان هم زود می میرند.
دست فروشی که کاپشن مشکی بر تن دارد می‌گوید: نرگس روتو دست من می‌بینید؟ ۲تا۳ روز عمر می‌کند بعدش می‌رود داخل سطل زباله ...
در بهبهان وقتی سراغ کشاورز نرگس کار را گرفتم همه آدرس آقای موسی پور را دادند. بعد یک ساعت به نرگس زار ۲۰۰هکتاری این کشاورز بهبهانی رسیدم، انگار مشکلات برای مزرعه داران گل نرگس را با کاربن نوشتند، همان سختی‌های مشترک با کشاورزان مازندران.
موسی پور می‌گوید: اتحادیه نداریم، حمل و نقل مشکل داریم، مشکلات حل نشده‌ای که سود‌های بزرگ از این گل کوچک را به جیب خارجی‌ها سرازیر کرده است.
نرگس کار دیگر بهبهانی می‌گوید: هلندی‌ها آمدند اینجا پیاز نرگس بهبهان را بردند و تکثیر کردند.
طلوع خورشید‌های کوچک ایرانی در هلند
با آقای جان، پرورش دهنده گل نرگس در هلند و انگلیس، به کمک یکی از دوستان نرگس کار کشور ارتباط گرفتم، او بر خلاف تولید کنندگان وطنم از همه چیز راضی و خشنود است.
او می‌گوید: گل نرگس علاوه بر زیبایی درآمد خوبی هم به ما داده است و بیشترین سود ما از فروش به کارخانه‌های ساخت اُدکلن است.
کارشناسان اقتصادی در بخش فرآوری محصولات کشاورزی می‌گویند: ۲۹میلیارد شاخه گل نرگس به ارزش ۱۳میلیارد دلار سالانه در جهان تولید و از آن در صنعت تولید روغن، دمنوش، عطر و ادکلن استفاده می‌شود.
یکی از فروشندگان ادکلن یک شیشه عطر با رایحه گل نرگس به ما نشان می‌دهد و می‌گوید: این شیشه کوچک عطر با نام نارسیس (رایحه نرگس) که از ۵هزار شاخه گل نرگس گرفته شده است ۵میلیون تومان بفروش می‌رسد.
ایران رتبه سوم تولید نرگس را در جهان دارد
کشور‌های اروپایی استفاده درست و بهینه و سودآوری از گل نرگس می‌کنند. این در حالی است که ایران با سطح کشت ۹۶۰هکتاری پس از کشور‌های انگلیس با سطح ۲هزار و ۳۰۰هکتار و هلند با سطح ۷۰۰هکتار در رتبه سوم تولید این گل در دنیا قرار دارد. اما سهم ایران در بازار‌های تجاری جهان از این محصول صفر است ...
موسی پور پرورش دهنده گل نرگس در بهبهان می‌گوید: جهاد کشاورزی در کشور ما دکوری است، اصلا" کار انجام نمی‌دهند، فقط در فصل این محصول می‌آیند شعار می‌دهند، وعده سر خرمن می‌دهند و می‌روند تا سال بعد.
هرچه مسئولان کشاورزی ما بی انگیزه هستند، مسئولان کشاورزی هلند و انگلیس با انگیزه‌تر به اصلاح ژنتیک این گل رو آوردند و هر روز ارقام جدیدی از این گونه تولید و روانه بازار می‌کنند، هلند الان تکثیر نرگس مشکی دارد، ما چی؟ ...
دلیل این عادت خام فروشی را از معاون جهاد کشاورزی بهبهان جویا شدم. خانم نیرومند می‌گوید: در سال۹۷ همزمان با برگزاری جشنواره گل نرگس، همکاران جهاد کشاورزی از وزارتخانه آمدند گفتند؛ کارخانه فرآوری در این شهر احداث خواهیم کرد، اما چیزی که وجود خارجی داشته باشد و قابل دیدن باشد نداریم.
قطب تولید نرگس در زادگاه حافظ و سعدی
استان فارس، مقصد بعدی من شد قطب تولید گل نرگس در ایران با ۵۰۰هکتار سطح کشت، مشکلات اینجا هم همانند نرگس زارهای ۸۵هکتاری مازندران و ۳۰۰هکتاری خوزستان وجود دارد.
نرگس کار شیرازی هم می‌گوید: به دلیل عمر کوتاه گل‌ها تا جایی که می‌توانیم می‌فروشیم و مابقی را مجبوریم دور بریزیم.
پاکاری، مدیر باغبانی جهاد کشاورزی فارس می‌گوید: سالهاست از صنایع تبدیلی خبری نیست، هنوز گام موثری در زمینه استحصال اسانس گل نرگس و فرآوری جنبی اش در کشور برداشته نشده است.
حسینی رییس انجمن نرگس کاران کشور هم می‌گوید: از صادرات خبری نیست حتی یک شاخه ...
او می‌گوید: خیلی دوست داریم در زمینه صادرات فعالیت کنیم، اما شرایط نگهداری و زیرساخت‌های حمل و نقل این گل برای صادرات مهیا نشده است.
ایستگاه آخر سفر پر سوال از نرگس
مقصدم از شیراز به تهران، وزارت جهاد کشاورزی است. برای پیدا کردن دلیل این همه بی برنامگی در مقابل این همه ظرفیت اقتصادی نهفته ...
رقیه سکوتی فر، رییس گروه صنایع تبدیلی وزارت جهاد کشاورزی، هم می‌گوید: متاسفانه بیشتر دنبال خام فروشی این گل در بازار داخل بودیم و به دنبال صنایع فرآوری و ارزش افزوده برای گل نرگس نبودیم.
اعترافی که هم کام ۸ هزار نرگس کار کشور را تلخ می‌کند و هم دخترک گلفروش را نگران سبز شدن چراغ قرمز.
آتنا رستمی آله خیلی
خبرنگار سرویس اقتصادی خبرگزاری صداوسیما