لگدمال تاریخ زیر سُم چهارپایان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خراسان جنوبی؛ پا به هزار و 400 سال قبل گذاشتم، در آمارها نوشته بودند 4 محله تاریخی دارد و بیشتر بناهایش ثبت ملی است .

با شوقی فراوان برای دیدنش به شهرستان فردوس رفتم، خود را آماده کرده بودم تا زیبایی های وصف شده آن، حیرت را مهمان نگاهم کند اما نامهربانی ها و بی توجهی ها، انگشت حسرت را بر دهانم نشاند.
پا به شهر تاریخی ِ "تون" در جنوب غربی شهر فردوس در خراسان جنوبی گذاشته بودم، شهری با وسعت حدود ۹۰ هکتار در جنوب غرب شهر فردوس که بناهای تاریخی ارزشمندی از صدر اسلام تا دوره قاجار را در خود جای داده است.

 

شهر تون، در خرداد ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۴۱ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
این شهر پنج محله به نام سردشت، تالار، میدان، تکیه و عنبری داشته است.

 

 

با پا گذاشتن به شهر تاریخی 1400 ساله ی تون که ثبت ملی شده، انتظار داشتم با محوطه ای مرمت شده و تحت حفاظت میراث فرهنگی مواجه شوم اما حکایت چیز دیگری بود.

اگر چه خانه های محله ی سردشت همگی ثبت ملی شده اما هنوز تحت مالکیت صاحبان قدیم این خانه ها قرار دارد و متأسفانه این اماکن تاریخی امروز تبدیل به محلی برای نگهداری دامها شده است.

 

 

محله ای با 11 خانه ثبت ملی، جای دام نیست
مدیر پایگاه شهر تاریخی تون، وسعت محله ی تاریخی سردشت را 14 هکتار اعلام کرد و گفت: این محله تاریخی دارای ارزشهای مختلفی هم به لحاظ معماری تاریخی و هم معماری شهری است.

خانم کرم پور افزود: در محله ی تاریخی سردشت 14 اثر تاریخی ثبت شده وجود دارد که حدود 11 مورد آن، خانه است و حمام تاریخی، مسجد و آب انبارهای ثبت ملی از دیگر بخشهای این محله است.

وی با گلایه مندی از روند کند تلاشها برای احیای این محله ی تاریخی ارزشمند گفت: محله ای با 11 خانه تاریخی، جای نگهداری دام نیست و یکی از مهمترین موانع احیای محله ی تاریخی سردشت، همین استقرار دامداری ها در آن است.

مدیر پایگاه شهر تاریخی تون تأکید می کند خیلی از این خانه ها می تواند با کاربری های متفاوتی احیا شود و در عین حال ارزشهای معماری شو حفظ کنه تا به رونق اقتصادی منطقه و خانواده های مالک آن کمک کنه.

دامداری در سردشت، یعنی از دست دادن سرمایه گردشگری
کارشناس اداره میراث فرهنگی شهرستان فردوس هم با اشاره به معضل وجود دامداریها در محله ی تاریخی سردشت گفت: وجود این دامداری ها، با ارزشهای فرهنگی محله ی تاریخی سردشت در تناقض است و می تواند آسیب زا باشد و علاوه بر اینکه مسائل بهداشتی ساکنان مجاور محله را به خطر می اندازد سبب می شود گردشگران هم تمایلی برای بازدید از این محله ی تاریخی ارزشمند با 11 خانه تاریخی ثبت ملی، نداشته باشند و این یعنی از دست دادن سرمایه ی گردشگری.

سعید پور افزود: یکی دیگر از مشکلاتی که وجود دامداری ها در محله ی سردشت ایجاد می کند تخریب هایی است که در این محله اتفاق افتاده است چرا که نگهداری علوفه و دام در این محله و همچنین فضولات حیوانی سبب تخریب مصالح به کار رفته در این بناها می شود.

تا کنون شکایتهای فراوانی از وجود این دامداری ها داشته ایم
معاون شبکه بهداشت و درمان شهرستان فردوس هم می گوید: نگهداری دام در مناطق مسکونی و حاشیه ی شهرها بخصوص شهر فردوس خیلی وقته به عنوان یه مشکل بهداشتی مطرح هست و شهروندان زیادی تا کنون در این خصوص شکایت کرده اند و ما نیز موضوع را در قالب جلسه شورای کمیته سلامت و امنیت غذایی مطرح کردیم و در این خصوص آموزشهایی نیز به دامداران دادیم و نقطه نظرات آنها را شنیدیم.

حسین زاده افزود: همه دامداران و صاحبان املاک محله ی تاریخی سردشت، اتفاق نظر داشتند که برای احداث مجتمع دامداری در خارج شهر باید به آنها تسهیلات داده شود و البته امنیت دام آنها در خارج شهر تأمین شود.

وی گفت: قرار است جهاد کشاورزی پیگیر ارائه تسهیلات به دامداران مستقر در محله ی سردشت شود.

تاکنون تسهیلاتی به ما ارائه نشده است
به سراغ صاحبان خانه های تاریخی محله سردشت رفتم، آنها مخالفتی با جابجایی از این املاک تاریخی و ثبت ملی نداشتند.

صاحبان این خانه ها میگویند خود تمایل به حفظ این آثار تاریخی دارند اما از آنجایی که از سوی دولت و میراث فرهنگی، رسیدگی آنچنانی به این اماکن نمیشود و تسهیلاتی برای مرمت آن تا کنون در اختیارشان قرار داده نشده و همچنین مکانی برای نگهداری دامهایشان ندارند، مجبورند از این خانه ها برای نگهداری دامهایشان استفاده کنند.

تا کنون اخطارهای زیادی صادر کرده ایم اما موانعی وجود دارد
شهردار فردوس هم می‌گوید: برای جمع آوری نخاله ها و فضولات حیوانی که داخل بافت شهر تاریخی تون است و از نظر بهداشتی مخاطراتی را برای شهروندان ایجاد کرده است، تاکنون اخطارهای زیادی صادر کردیم اما انتقال این دامداری‌ها به نقطه مناسب مستلزم تهیه ی مکان مناسبی برای دامهای صاحبان این خانه های تاریخی است که هنوز چنین مکان و مجتمعی ساخته نشده و جهاد کشاورزی متولی ساخت آن است.

کاظمی با بیان اینکه خارج کردن محله ی تاریخی سردشت از وضعیت کنونی چندین سال است که در دستور کار قرار گرفته و جلسات زیادی در خصوص آن برگزار شده است افزود: موافقت اصولی برای احداث مجتمع دامداری در خصوص دامهای محله ی سردشت انجام شده و مجوزها در حال پیگیری است.

وی گفت: مجوز راه اندازی مجتمع دامداری ویژه دامهای محله ی سردشت در مرحله اخذ موافقت از کارگروه زیربنایی استان است که به محض دریافت مجوز، آماده سازی اولیه مجموعه انجام خواهد شد و دامداران می توانند برای دریافت زمین در این مجتمع به جهاد کشاورزی مراجعه کنند و ساخت و ساز خود را انجام دهند و دامهای سنگین هم باید هر چه سریعتر به مجتمع دامداری حسین آباد منتقل شوند.

ما در حریم شهر نمی توانیم مجوز صادر کنیم
جویای پیگیری های جهاد کشاورزی برای انتقال دامهای محله ی تاریخی سردشت شدم. مدیر جهاد کشاورزی فردوس گفت: در شهرستان فردوس مجتمع های دامداری همچون مجتمع حسین آباد داریم که صاحبان دامهای مستقر در محله تاریخی سردشت هم می توانند دامهای خود مخصوصا دامهای سنگین را به آنجا منتقل کنند.

 

 

سلیمانی افزود: برای دامهای سبک هم پیگیری هایی داشتیم و در حال اخذ مجوز برای راه اندازی مجتمعی هستیم که پس از ساخت، دامهای سبک مستقر در محله تاریخی سردشت به آنجا انتقال داده می شوند.

وی از دامداران خواست خود اگر زمینی دارند که شرایط لازم برای احداث دامداری دارد، به جهاد کشاورزی مراجعه کنند تا مجوز آن صادر شود و دراین خصوص برای تغییر کاربری زمین هم، همکاری لازم با صاحبان املاک انجام می شود اما به شرط آنکه این زمین خارج از محدوده ی شهر باشد.

 

 

مدیر جهاد کشاورزی فردوس گفت: ما در حریم شهر نمی توانیم مجوز دامداری صادر کنیم و تعدادی از دامداری ها هم که اکنون در محدوده شهری هستند قبلا در محدوده نبودند و با گسترش شهر در محدوه قرار گرفته اند و اکنون برای دامهای محله ی سردشت هم باید مجتمعی خارج از محدوده شهری احداث شود تا مشکلات بهداشتی، ساکنان شهر را با خطر مواجه نسازد.

انتقال هر چه سریعتر دامهای سردشت به مکانی دیگر مستلزم آن است که مجتمع دامپروری هر چه سریعتر از سوی جهاد کشاورزی ساخته شود و این خود نیازمند کنار گذاشتن روند طولانی اداری و اخذ تسهیلات لازم است که همت مسئولان را می طلبد.

به سراغ مسئولان میراث فرهنگی رفتم تا جویای اقدامات آنها برای مرمت و حفظ محله ی تاریخی سردشت شوم.

برای بازسازی تسهیلات می دهیم
مدیر پایگاه شهر تاریخی تون با بیان اینکه از سال 85 تا کنون کارهای مختلفی برای حفظ و نگهداری محله سردشت انجام شده است گفت: مرمت اضطراری خیلی از خانه ها انجام شده و بسیاری از خانه ها که پس از زلزله، تلی از آوار در آن انباشت شده بود، آواربرداری شده است.

خانم کرم پور افزود: همچنین بخشهایی از معابر رو مرمت کردیم و از برنامه های مهمی که در دست اقدام داریم مرمت یک یا دو خانه تاریخی در این محله به صورت کامل است تا بتوانیم سرمایه گذاران رو هم تشویق کنیم که به این منطقه بیان و برای بهره برداری اصولی از این محله ی تاریخی سرمایه گذاری کنند.

وی گفت: شهرستان فردوس به دلیل موقعیتش در منطقه و اینکه در مسیر عبور 7 استان جنوبی و مرکزی به خراسان رضوی واقع شده و به لحاظ گردشگری موقعیت ممتازی دارد و قطعا اگر بتوانیم در حوزه تاریخی و آثار تاریخی سرمایه گذاری کنیم با استقبال خوب گردشگران مواجه خواهیم شد.

 

اما به گفته اهالی محله سردشت، تا دامهایشان منتقل به جایی دیگر نشود این تسهیلات به آنها داده نمی شود و حال هنوز مجتمعی برای دامهای سبک این محله ساخته نشده است.

اعتبارات کم است، ابتدا زیرساختها باید فراهم شود
شهردار فردوس هم از موانعی دیگر برای بازسازی محله ی تاریخی سردشت سخن می گوید.
کاظمی گفت: چون محله ی تاریخی سردشت در محدوده ی بازآفرینی شهری قرار گرفته است سال گذشته با مشارکت اداره کل راه و شهرسازی 120 میلیون تومان برای بهسازی ورودی محله اختصاص پیدا کرد که ما به عنوان پیمانکار، این طرح را اجرا و بخشی از ورودی محله را بهسازی کردیم.

او تأکید کرد این اعتبارات کم است و باید ادامه پیدا کند، از طرفی برای بازسازی محله ی تاریخی سردشت مشارکت اداره های آب و برق و فاضلاب، نیاز است چون اگر قرار است برای گردشگری محله ی تاریخی سردشت اقدامی شود اول باید زیرساختها فراهم شود تا اقدامات بازسازی و عمرانی راحتتر و سریعتر پیش رود.

 

 

از طرفی اختلافات شهرداری و میراث فرهنگی چندین سال است که مانعی بزرگ بر سر راه بازسازی و مرمت محله ی تاریخی سردشت ایجاد کرده است چرا که شهرداری باید برای آوردن زیرساختهای لازم به این محله حفاری انجام دهد و از طرفی میراث فرهنگی می گوید تا عملیات باستان شناسی در این محله صورت نگیرد هیچگونه مجوزی برای حفاری صادر نمی شود و شهرداری نیز حاضر به آوردن زیرساختها به این مکان به صورت هوایی و بدون ایجاد تأسیسات زیرزمینی نیست.

گویا همتی سازنده برای احیای این داشته ی تاریخی ارزشمند نیست تا اختلافات کنار گذاشته شود و مرمت سرعت گیرد.

چند مالکیتی و گسترده بودن حریم، از مشکلات نگهداری و مرمت آثار
از جمله آثار با سرنوشت محله سردشت فردوس باز هم در خراسان جنوبی وجود دارد که یکی از آنها ارگ بهارستان در بیرجند است.
بنای ارگ بهارستان بیرجند که با نام باغ زرشکی نیز شهرت دارد یکی از آثار ارزشمند تاریخی این شهر در استان خراسان جنوبی است. بنا را می توان یکی از بزرگ ترین و شکوهمندترین باغ های ایرانی به شمار آورد که مربوط به دوران افشاریه و سالهای 1205 یا 1206 هجری قمری است و در اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۶۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
متأسفانه تا همین یکی دو سال اخیر این بنای ارزشمند به دلیل اختلاف مالک و بهره بردار به حال خود رها شده بود و دیدن حال و روزش گریه آور بود .

 

مالکیت این بنا با بنیاد مستضعفان و بهره برداری از آن با میراث فرهنگی است که این دو نهاد و سازمان بر سر نگهداری و حفظ آن هیچگاه به توافق نرسیدند و متأسفانه در طول این سالها خسارت زیادی به این بنای ارزشمند وارد شد.
به گفته ی معاون میراث فرهنگی ، اکنون پس از سالها، نگهداری از این بنا به شرکت آب منطقه ای استان واگذار و مطالعات بنا انجام شده تا تبدیل به موزه آب شود.

شریعتی منش افزود: تعدادی از آثار ملی ثبت شده در خراسان جنوبی چند مالکیتی و تعدادی نیز اثر طبیعی است که نگهداری آن از عهده میراث فرهنگی خارج است و یا برای محافظت از آنها نیاز به همکاری سازمانهای دیگر هم است.

 

 

 

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان افزود: در خصوص بافتها و محله های تاریخی نیز، خوشبختانه در شهرهایی همچون خوسف، بشرویه و بیرجند که مردم هنوز در این بافتها زندگی می کنند خانه های تاریخی به همت خود مردم و کمک میراث فرهنگی مرمت و حفظ می شود و تنها مشکل در جاهایی است که دیگر سکونت انسانی نداریم مانند محله سردشت فردوس.

کمبود اعتبار به بسیاری از آثار آسیب زده است
خراسان جنوبی 942 اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی شامل 79 محوطه تاریخی، 700 اثر غیرمنقول (بنا) ، 7 شی تاریخی، 81 اثر معنوی (ناملموس) و 75 اثر طبیعی دارد که قدیمی ترین آن، مسجد جامع تاريخي قاين با هزار و 100 سال قدمت است.

رمضانی مدیر کل میراث فرهنگی استان می گوید: سالانه تقریبا حدود 5 میلیارد تومان از محل اعتبارات استانی و ملی برای نگهداری از آثار تاریخی استان هزینه می شود اما آثار زیادی به دلیل کمبود اعتبار دچار آسیب شده اند که نیاز به حفاظت اضطراری دارند و از مهمترین آنها کاروانسراها، آب انبارها، بافتهای تاریخی روستایی، قلعه ها و آسبادها هستند.
وی گفت: تعدادی از آثار تاریخی ثبت ملی استان هم برای حفظ، تغییر کاربری داده و به بخش خصوصی واگذار شده است که در این خصوص تا کنون 30 اثر مرمت و تبدیل به بومگردی، موزه و خانه های صنایع دستی شده اند و از این تعداد 6 اثر به بخش خصوصی واگذار شده است.

گذشته ی هر ملت و کشور، سند هویت و شناخت آن در جامعه بین المللی است که باید حفظ شود و آثار تاریخی هم جزئی از همین گذشته ی کشورمان است و حفظ آن برای هویت و پیشینه ی ایران ضروری است .

شایسته نیست حال که استان مان آثار تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است با بی توجهی و استفاده ی نامناسب از آن، هویت ایران مان را خدشه دار کنیم و این یک همت همگانی بویژه تلاش مسئولان را می طلبد.

از طرفی در استانی همچون خراسان جنوبی که مانند استانهای مرکزی، اصفهان و تهران، صنایع بزرگ و سودآور، بسیار کم دارد باید در بخشهای دیگر برای اقتصاد استان چاره اندیشی کرد که یکی از این بخشها، گردشگری است و لازمه ی سودآور بودن صنعت گردشگری در استان، حفظ آثار تاریخی و تبدیل آنها به مراکزی برای جذب گردشگر است.

 

نویسنده: سیده سمیه سیادت جو