به گزارش
خبرگزاری صداوسیما مرکز گیلان؛ اینجا در
منطقه سیاه درویشان صومعه سرا، یادمانی است که نوشته های روی آن، معرّف آغاز یکی از
مهم ترین رویدادهای دهه90 قرن 13هجری خورشیدی است.
اسناد می گوید؛ در هُرم هوای بیستم مرداد 1293هجری خورشیدی، میرزا کوچک و چند نفر از یارانش، پس از گذر از روستای پیربازار رشت و تالاب انزلی، در این بخش از منطقه سیاه درویشان صومعه سرا که در آن زمان نیزاز و مرداب بود و حالا در گذر زمان منطقه مسکونی شده، با هم، هم پیمان شده اند.
اینجا، نخستین گامگاه میرزاکوچک جنگلی و یاران او در برپایی خیزش جنگل است.
جایی که به گواه اسناد تاریخی، دکتر ابراهیم حشمت، میراحمد مدنی، میرزایحیی اسحاق زاده، میرزا شفیع، میرزا ابولقاسم، دکتر سیدعبدالکریم کاشی، عبدالسلام عرب و رضا سرایی، برای رهایی مردم از ستم، سوگند یاد کردند تا نهضتی آزادی خواه را پایه گذاری کنند.
از فتح تهران تا قیام جنگل .
با دکتر عباس پناهی، عضو هیات علمی دانشگاه گیلان و مجری طرح جمع آوری اسناد نهضت جنگل صحبت می کنم و او در خصوص چگونگی شکل گیری نهضت جنگل توضیح می دهد و می گوید: در سال1257 هجری شمسی وقتی یونس، فرزند میرزا بزرگ، در محله استاد سرای رشت به دنیا آمد، شاید کسی فکر نمی کرد او روزی بنیانگذار نهضتی شود که سرلوحه آن، استبداد ستیزی و مقابله با استعمار باشد.
این پژوهشگر اسناد تاریخی در خصوص ابعاد شخصیتی روحانی شهید، میرزا کوچک جنگلی هم گفت: میرزا، با اخلاق مداری و مردمداری، توانسته بود چهره ای اثرگذار در جامعه باشد و با همین ویژگی ها هم توانست جریان های مختلف و مجاهدان بسیاری را با نهضت جنگل همراه کند.
دکتر عباس پناهی با بیان اینکه میرزا کوچک جنگلی از مبارزان قدیمی نهضت مشروطه بود گفت: وی به همراه نیروهای مردمی مشروطه خواه گیلانی و بختیاری در جریان فتح تهران در تیر1288 هجری شمسی، حضور و نقش پر رنگی داشت.
مجری طرح جمع آوری اسناد نهضت جنگل با اشاره به اینکه نهضت جنگل قیام مردمی است که در اعتراض به ناکامی مشروطه به بار نشست افزود: چند سال پس از واقعه فتح تهران و پس از تضعیف نهضت مشروطه، هیات اتحاد اسلام، به میرزا کوچک جنگلی ماموریت داد تا با استفاده از پوشش جنگل های مناطق تولم و آلیان فومن در گیلان ، قیام خود را آغاز کند.
حکایت میرزا و جزییاتی نانوشته از نسل جنگل
نوه یکی از مبارزان جنگل را پیدا می کنم و از او درباره خاطرات پدربزرگش با میرزا کوچک جنگلی می پرسم.
عنایت صائمی به نقل از پدربزرگش می گوید: میرزا کوچک همینجا در منطقه آلیان فومن، نخستین قدم های نهضت را برداشت و مردم هم، گروه گروه به او پیوستند.
او می گوید: پدربزرگش از بیزاری مردم منطقه از حکومت و دست نشانده هایش تعریف می کرد و اینکه مردم بخاطر ایمان، صداقت و اقتدار میرزا به او می پیوستند و جان و مال خود را فدای نهضت جنگل می کردند و برخی هم تا پای جان و تا آخرین گام های قیام، دوشادوش میرزا بودند.
جزییات نانوشته ای از زندگی میرزا، از نسل فرزندان مبارزان و همراهان او بسیار شنیدنی است.
مثل "بی بی لیلا" که سن و سالی از او گذشته است و می گوید: پدرش "مشهدی نبات خواجه گسکریی " به میرزا کوچک جنگلی، پناه داده است.
او از ماه های پایانی عمر نهضت جنگل می گوید که تنهایی و خیانت، میرزا را به پناه جنگل برد و او را به جنگل های "جیران "منطقه گسکره فومن، جایی که مشهدی نبات، پدر "بی بی لیلا"، کلبه چوپانی داشت کشاند.
"بی بی لیلا" به نقل از مرحوم مشهدی نبات تعریف می کند که میرزا کوچک و حسن خان آلیانی، یار مورد وثوق او، غروب یکی از روزهای پاییزی در حالی که برف می بارید، به کلبه او رسیدند و میرزا از مشهدی نبات خواست که به آنها پناه دهد.
بی بی لیلا می گوید: پدرم برای میرزا و حسن خان ، کمی دورتر از کلبه با شاخه درختان پناهگاهی درست کرد و تا 2 روز برای شان آب و غذا برد اماچوپانی پیغام آورد که قزاق ها باخبر شده اند و به اینجا می آیند.
این پیرزن ۸۲ ساله افزود: پدرم میرزا را با خبر می کند و به او آذوقه راه می دهد و میرزا هم از او تشکر می کند اما چون راه درازی در کوهستان در پیش دارد، موقع رفتن از نبات می خواهد باشلقش ( شنل پشمی کلاهدار که از پشم می بافند) را به او بدهد و با اینکه مشهدی نبات همین یک باشلق را داشت ، آن را به میرزا هدیه می کند و خودش در سرما بی باشلق می ماند .
بی بی لیلا خواجه، به نقل از پدرش گفت : میرزا پس از خدا حافظی با مشهدی نبات، راهی کوه های ماسوله رودخان می شود اما به قزاق ها خبر می دهند ؛ شخصی به نام نبات به میرزا پناه داده است و او گرفتار می شود ، اگرچه بخت با وی یار بود و زمانی که می خواستند برای اعتراف گرفتن، زبان نبات را قطع کنند ، کدخدای محل به خبر چین می گوید؛ حرفش را انکار کند و با وساطت کدخدا ، پدرم نبات ،جان سالم به در می برد .
او از بی رحمی قزاق ها هم می گوید و با استناد به گفته های پدرش اضافه می کند : وقتی قزاق ها از مشهدی نبات نا امید می شوند ، در جنگل به جستجو ادامه می دهند و با پسرجوانی روبرو می شوند که بالای درخت درحال چیدن خرمالوی وحشی بود و از او سراغ میرزا را می گیرند و وقتی او اظهار بی اطلاعی می کند ، به جوان شلیک می کنند و او را می کشند .
البته، خیلی ها مثل مشهدی نبات و این جوان ، حاضر بودند جانشان را فدای نهضت و میرزا کنند !
متفاوت تر از جنبش های دیگر
مجری طرح جمع آوری اسناد نهضت جنگل به تقارن قیام میرزا کوچک جنگلی با 3رویداد مهم جنگ جهانی اول، انقلاب بلوشیکی در روسیه و انعقاد قرداد 1919 که بر اساس آن، همه امور کشوری و لشکری ایران، زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوز آنان صورت میگرفت، اشاره می کند و می گوید: همزمانی این رویدادها یکی از وجوه تمایز نهضت جنگل نسبت به دیگر جنبش هاست.
دکتر عباس پناهی توضیح می دهد؛ نهضت جنگل در محدوده جغرافیایی ای به ثمر می نشیند که گذرگاه و دروازه ورود به اروپاست و بسیاری از معادلات جهانی در آن دوره، در همین کریدور برنامه ریزی شده بود.
نهضتی به روز
پای حرف های یک کارشناس جامعه شناسی می نشینم.
دکتر مجتبی نعیمی، استاد دانشگاه با بیان اینکه تشکیلات نهضت جنگل، روزنامه منتشر می کرد گفت: روزنامه جنگل، به نوعی ارگان رسمی اطلاع رسانی نهضت جنگل، محسوب می شود.
وی یکی از عناصر متمایز کننده این نهضت نسبت به جنبش های دیگر را ورود کنشگران جدید از جمله زنانی می داند که به عنوان یک کنشگر سیاسی و نظامی در روند قیام جنگل حضوری موثر دارند.
این جامعه شناس در این باره مثالی می زند و می گوید: برای مثال "عظمت خانم فولادلو" حاکم خلخال یکی از عناصر تاثیرگذار در نهضت جنگل بود که به علت نفوذ، قدرت و تمکن مالی بسیار، حمایت های زیادی از قیام میرزا کرد و در به ثمر نشستن این نهضت هم بسیار نقش داشت.
به گفته وی نهضت جنگل از امور رفاهی مردم و توسعه از جمله راه سازی و مدرسه سازی هم غافل نبوده است.
سامانه غیرنظام مند مردمی ، شالوده نهضت جنگل.
سراغ دکتر مجید رحمانی، یکی از پژوهشگران تاریخی گیلان می روم او از نهضت جنگل به عنوان یک سامانه غیرنظام مند مردمی یاد می کند و می گوید: مبارزان جنگل، مردم عادی بودند و بدون تشکیلات نظامی و داشتن تجهیزات، امکانات و یا بودجه مشخص، راهبردهای نهضت را در مقابله با استبداد و استعمار عملی می کردند.
او با بیان اینکه قشرهای مختلف پزشک، نقاش، روزنامه نگار، کشاورز، دامدار و کسبه هر کدام، به سهم خود در جریان این نهضت با میرزا همراهی می کردند افزود: یک نفر کار و زندگی اش را رها می کند و اسلحه به دوش، همراه میرزا، جنگل ها را پاتوق مبارزه می کند و دیگری در سنگری دیگر، بخشی از محصول را برای ادامه حیات نهضت جنگل و تامین نیازهای این جنبش هدیه می دهد.
دکتر مجید رحمانی به خدمات بزرگ این نظام مردمی اسلامی هم اشاره می کند و می گوید: برای مثال در سال هایی که قحطی بزرگ و بیماری وبا و آنفلونزا، پایتخت را فرا گرفت و تلفات بی سابقه ای به جا گذاشت، مردم گیلان به رهبری میرزا کوچک جنگلی و یارانش، دست به کار شدند و افزون بر فرستادن آذوقه و دارو به پایتخت، مهاجرانی را که برای فرار از این وضعیت، از تهران و دیگر مناطق کشور می آمدند، در گیلان پناه می دادند.
نبض استعمار در دستان نهضتی برخاسته از دل جنگل!
دکتر مجید رحمانی قیام میرزا کوچک جنگلی را نهضتی با ویژگی های بیگانه ستیزی و مبارزه با متجاوزان خارجی می داند و اذعان دارد: در دوره بی اقتداری حکومت مرکزی ایران، مبارزه 7ساله سربازان نهضت جنگل در شمال ایران باعث شد، فعالیت های متجاوزان خارجی که این منطقه را گذرگاهی برای اجرای راهبردهای جنگ جهانی اول قرار داده بودند، تا حدود زیادی محدود شود.
وی با اشاره به 6جنگ مستقیم و غیرمستقیم مبارزان جنگل با روس های تزاری و چند نبرد مهم آنان با انگلیسی ها افزود: پیروزی در مبارزه های پی درپی و نیز اعمال معاهده ها و شروط مختلف از سوی تشکیلات نهضت جنگل، قردادهای استعماری این متجاوزان را بی اثر کرده بود و ابهت نظامی بیگانگان را شکسته بود.
این پژوهشگر می گوید: نهضت جنگل برای حضور و عبور انگلیسی ها و روسی ها در شمال ایران شرط های بسیاری قائل شده بود و در قالب معاهداتی آنها را در قید شرایطی که جمهوری نهضت جنگل تعیین می کرد، در آورده بود.
سرمشقی برای جنبش های دیگر
دکتر مجید رحمانی، نهضت جنگل را یکی از موفق ترین، اثرگذار ترین و مردمی ترین جنبش ها و قیام های مردمی می داند که تا قبل از انقلاب اسلامی توانسته با اثراتی که ایجاد کرده، الهام بخش تحرکات آزادی بخش دوران معاصر باشد.
وی استقلال طلبی و مبارزه با بیگانگان، آزادای خواهی و مبارزه با استبداد و خودکامگی، اجرای احکام الهی و ارزش های ناب اسلامی، نقش آفرینی توده های مردم را از مهم ترین اشتراکات نهضت جنگل و انقلاب اسلامی دانست و گفت: البته این اشتراکات با دو اثر گذاری متفاوت، جزو مطالبه های تاریخی ملت ایران است.
"سردار جنگل" در بیانات رهبری
نگاهی به بیانات رهبری نیز گویای پر رنگ بودن ارزش های ناب اسلامی در نهضت جنگل است.
حضرت آیت الله خامنه ای می فرمایند: حرکت میرزا کوچک جنگلی، حرکتی 100درصد ایرانی – اسلامی است و میرزا ضمن مقابله با اجانب در حفظ استقلال کشور همت داشت و با تحرکات استبداد داخلی هم مقابله کرد.
در فرازهای دیگری از بیانات رهبری هم به این موضوع اشاره و تاکید شده است و این جمله تاریخی ایشان در اذهان عمومی ماندگاراست که فرمودند: میرزا کوچک جنگلی، یک واحد مینیاتوری را از نظام اسلامی و جمهوری اسلامی در رشت و در همان محدوده ی خاصّ خودش- گیلان- به وجود آورد.
فرزندان میرزا و عشق ولایت
در نهایت با توطئه و تفرقه افکنی بیگانگان و عمال مستبد داخلی، میرزا و یارانش تنها ماندند و سردار نهضتی که پیمانش در سکوت نیزارهای مرداب "سیاه درویشان" صومعه سرا بسته شد، در سکوتِ سرد و یخ زده منطقه آلاله گشته ماسال، در سرما و برف بی رحم کوهستان، جانش را فدای استقلال و آزادی میهن کرد.
اگر چه نهضت جنگل در گیلان 7سال بیشتر طول نکشید اما آرمان های ناب این نهضت، هنوز در خاطر جنگل های گیلان ماندگار است و فرزندان دیار میرزا قرص و محکم، پای آرمان های استقلال و آزادی میهن شان ایستاده اند؛ شیر مردانی و شیرز نان گیلانی که اُلفتی دیرینه با ولایت دارند و همراهی با آرمانهای انقلاب را با عمق جان فریاد می زنند.