کار و بار سودجویان با قاچاق گیاهان دارویی سکه شده است
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛مرکز فارس، قاچاق، پدیده شومی است که گریبان کشور را در ابعاد مختلف گرفته است. به انواع قاچاق از کشور، قاچاق گیاهان دارویی را هم اضافه کنید.
فارس، استان اول در تنوع گونه‌های گیاهی، همواره چشم طمع سودجویان را به خود جذب کرده است. این استان سال هاست که آماج قاچاق گیاهانی است که ارزش دارویی و صنعتی آن‌ها بیش از ده‌ها میلیون ریال برآورد شده است. در همین سالی که گذشت ۱۳ هزار کیلوگرم شیرین بیان به ارزش ٥٢٠ میلیون ریال از قاچاقچیان در استان فارس کشف و ضبط شد.
صنعت پرسود
دادو ستد گیاهان دارویی و معطر در سراسر جهان نشان می‌دهد ساکنان زمین از حدود ۷۰هزار گونه گیاهی به عنوان دارو استفاده می‌کنند که نتیجه آن ایجاد بستر و تقاضای بالا برای دارو‌های گیاهی در سطح بومی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی است. جریانی پرسود که گفته می‌شود ۱۱۰ کشور جهان آن را رهبری می‌کنند. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد کشور‌های آسیایی عهده‌دار ۴۱ درصد واردات و ۴۸ درصد صادرات جهانی این محصولات هستند.
ایران یکی از کشور‌هایی است که در اقلیم معتدل قرار دارد و به واسطه تنوع آب و هوایی دارای بیش از ۸ هزار و ۴۰۰ گونه است که حدود ۲ هزار و ۳۰۰ گونه آن حائز خواص دارویی، صنعتی و خوراکی است، اما بیشتر این گیاهان که برخی از گونه‌های نادر است به شکل قاچاق یا با قیمت کم از کشور خارج می‌شود. آقای علیپور فعال اقتصادی و عضو هیات رئیسه اتحادیه صادرکنندگان کالا‌های صنعتی و معدنی می‌گوید زمانی که گیاهان دارویی از ایران خارج می‌شود به طور رسمی وارد چرخه اقتصادی کشوری دیگر شده و از آن‌ها استفاده اقتصادی می‌کنند و حتی گیاهان دارویی کشورمان را پس از فرآوری در بسته‌های شیک و جذاب و با قیمت‌های بالا به خودمان می‌فروشند.
این در حالی است که جدا از تعداد اندکی از گیاهان داروییِ قابل کشت، بسیاری از آن‌ها از چنین قابلیتی برخوردار نیستند و نمی‌توان آن‌ها را دوباره به مرحله کشت رساند و نگهداری از آن‌ها نیز با مشقت فراوانی همراه است.
کارشناسان اقتصادی همچنین معتقدند زمانی که قاچاق این محصولات راحت باشد، به دلیل برداشت بی‌رویه از گونه‌های گیاهی، خسارت جبران ناپذیری همچون انهدام پوشش گیاهی، هدر رفتن آب، بهره‌برداری غیراصولی از گیاهان مراتع، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و حتی سیل بر جای می‌گذارد
روندی که سود حاصل از آن نه تنها به جیب مردم نمی‌رود، بلکه ادامه آن در نهایت، خسارت‌های هنگفتی به محیط زیست و پوشش گیاهی کشور تحمیل می‌کند؛ موضوع بغرنجی که استان فارس با بیش از ۳۰۰ گونه گیاه دارویی و صنعتی از آن مستثنی نیست.
فارس بهشت گونه‌های گیاهی
تنوع آب و هوایی و برخورداری از سه ناحیه رویشی مهم زاگرسی، ایران تورانی و خلیج عمانی باعث شده فارس به بهشت گونه‌های گیاهی تبدیل شود.
وقتی از او سوال می‌کنم کدام یک از شهرستان‌های فارس مستعد رشد و کشت گونه‌های گیاهی است می‌گوید واقعیت این است که در تمام شهرستان‌های فارس با توجه به آب و هوای خاص هر منطقه انواع گیاهان دارویی رویش طبیعی دارند. اما برخی شهرستان‌ها در زمینه رشد گیاهان دارویی، صنعتی و خوراکی مستعدتر هستند. به طور مثال لارستان، نی ریز و سپیدان؛ مستعد کشت آنغوزه؛ کازرون رویشگاه گل نرگس و بابونه، ممسنی و رستم مستعد گیاه مورد؛ فراشبند و فیروزآباد رویشگاه گل بابونه و شهرستان‌های دیگر مثل داراب، بوانات، پاسارگاد، خنج، استهبان، نی‌ریز، جهرم، اقلید، مرودشت و سروستان هر کدام بسته به ظرفیت خاک و آب و هوا، مستعد کشت و توسعه انواع گیاه دارویی و صنعتی هستند.
شهرام منتصری درباره عرصه‌های دارای طرح توضیح می‌دهد در سال‌های اخیر برای جلوگیری از بهره‌برداری بی‌رویه و احیا رویشگاه‌های طبیعی، تمام بهره‌برداری‌های گیاهان دارویی در عرصه‌های طبیعی فارس به تهیه طرح و انعقاد قرارداد منوط شده که در این طرح‌ها علاوه بر بهره‌برداری، کاشت و احیا نیز لحاظ شده تا اصل رویشگاه‌ها و گیاهان حفظ شود.
قاچاق بلای جان گیاهان دارویی
صنعت گیاهان دارویی به عنوان اقتصاد نوظهور، پویا و با رشد سریع در عرصه جهانی مطرح است و کشور‌های مهم و صنعتی به شدت در حال سرمایه گذاری در این حوزه هستند و سهم مهمی از اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده اند.
بر اساس پیش بینی رسمی بانک جهانی، حجم تبادل تجاری کل دنیا در صنعت گیاهان دارویی تا سال ۲۰۵۰ به رقم ۵ هزار میلیارد دلار خواهد رسید.
در استان فارس هم که از نظر تنوع گونه‌های گیاهی مقام نخست کشور را دارد سودجویان بیکار ننشسته اند و هر سال مقدار قابل توجهی از گیاهان دارویی و صنعتی را قاچاق می‌کنند.
بر اساس آماری که سرهنگ ولی الوند اصل رییس یگان حفاظت منابع طبیعی استان فارس بیان می‌کند در سال ۹۸، ۳۴ فقره کشفیات قاچاق گیاهان دارویی به وزن تقریبی ۱۳ هزار کیلوگرم ثبت شده است. اگر چه با تلاش نیرو‌های حفاظت منابع طبیعی و همکاری نیروی انتظامی و مرتع داران استان این میزان قاچاق نسبت به مدت مشابه در سال ۹۷ که ۴۶ فقره کشفیات به وزن تقریبی ۱۷ هزار کیلوگرم بوده، کاهش یافته است با وجود هشدار‌های مکرر، دستگیری قاچاقچیان و کشف کامیون‌های مملو از گیاهان دارویی، این نوع قاچاق آن‌قدر سودآور است که همچنان برداشت‌های غیرقانونی گیاهان دارویی ادامه دارد و قاچاقچیان نمی‌توانند از سود بالای حاصل از قاچاق گیاهان دارویی و صنعتی دست بکشند.
به گفته مدیر کل منابع طبیعی و آبخیز داری فارس با وجود این که هر گونه بهره‌برداری نیازمند تهیه طرح و انعقاد قرارداد است که بهره‌برداران را مکلف به رعایت اصول فنی صحیح بهره برداری می‌کند و نظارت لازم اعمال می‌شود برخی افراد سودجو به صورت غیر قانونی و هنگام شب در دامنه‌های شیبدار و مرتفع و مناطق صعب العبور به بهره‌برداری غیرمجاز از گیاهان اقدام می‌کنند.
منتصری ادامه می‌دهد قاچاق و بهره برداری غیر مجاز گیاهان دارویی و صنعتی در فارس طوری بوده که تعدادی از گونه‌های گیاهی در فارس کمیاب شده اند که از جمله این گونه‌ها می‌توان به ثعلب، موسیر، شیرین بیان، جاشیرخوراکی، زیره، باریجه، روناس، انار شیطان، لاله واژگون و بادرنجبویه اشاره کرد.
شهرام منتصری علت قاچاق را رایگان بودن گیاهان مولد محصولات جنگلی و مرتعی در عرصه‌های ملی، وسعت زیاد این اراضی که حفاظت شبانه‌روزی آن را غیر ممکن می‌کند و از طرفی تقاضای بالا برای این محصولات، از انگیزه‌های بهره برداران غیر مجاز ذکر می‌کند.
راهی برای رهایی از قاچاق
باید ارزش افزوده گیاهان دارویی و صنعتی را بالا ببریم. این را مهدی علیپور فعال اقتصادی بیان می‌کند و می‌گوید وقتی در کشور از قاچاق صحبت می‌شود منظور قاچاق فله‌ای است و در کشور ما موضوع گیاهان دارویی و صنعتی بیشتر خام فروشی است که علاوه بر تخریب طبیعت و از بین بردن ذخایر ژنتیکی، ارزش افزوده چندانی هم ندارد.
در حالی که با توجه به توان و ظرفیت تولید گیاهان دارویی در کشور و همچنین مزیت رقابتی این صنعت در اقتصاد جهانی، برای ورود در عرصۀ چنین اقتصاد بزرگی نباید غفلت کرد و سرمایه گذاری های لازم را در زنجیرۀ ارزش برای تولید حداکثری ارزش افزودۀ گیاهان دارویی، پایه گذاری کرد و با توسعه صنایع فرآوری و بسته بندی گیاهان دارویی از مزیت ها و فرصت های آن برای توسعه صادرات غیرنفتی، رشد اشتغال زایی و درآمدزایی کشور بهره جست.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیز داری فارس نیز به برخی راهکار‌ها برای حفظ گیاهان دارویی و صنعتی اشاره می‌کند و می‌گوید فرهنگ سازیِ استفاده صحیح از ثروت‌های طبیعی ملی در بین مردم و به ویژه مرتع داران و بهره برداران، توسعه کاشت زراعی گیاهان در اراضی کشاورزی با هدف کاهش فشار بر عرصه‌های ملی، تنظیم و تصویب قوانین باز دارنده و سخت گیرانه از جمله این راهکارهاست.
به گفته منتصری همچنین اعمال روش‌های فنی و علمی روز دنیا در بهره برداری از گونه‌های گیاهی، تقویت مراکز دانش بنیان با هدف بررسی فرآوری و بسته بندی صحیح محصولات دارویی، صنعتی و طبیعی و پژوهش درباره روش‌های صحیح و علمی برداشت و بهره برداری درست از این محصولات می‌تواند در کاهش پدیده قاچاق و سودجویی افراد بسیار موثر باشد.
توسعه ظرفیت فارس در بخش گیاهان دارویی
سهم استان فارس در صادرات گیاهان دارویی از لحاظ ارزشی حدود ۲۵ درصد است که فارس را در بین استان‌های کشور متمایز کرده است. صمد رنجبری مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی فارس می‌گوید در سال ۹۸ حدود ۳ هزار تن گیاه دارویی از استان صادر شده است که ۱۶ میلیون دلار ارز آوری داشته است.
حشمت الله صادقی کارشناس مسئول گیاهان دارویی جهاد کشاورزی فارس نیز معرفی ۹۵ طرح در زمینه توسعه گیاهان دارویی و صنعتی با اعتباری بالغ بر ۱۲۰ میلیارد تومان را از برنامه‌های ویژه جهاد کشاورزی فارس ذکر می‌کند که توسط بخش خصوصی و دولتی جذب اعتبار شده اند و با اجرای آن‌ها تحول عمده‌ای در توسعه گیاهان دارویی و صنعتی در فارس ایجاد خواهد شد.
شهرام منتصری می‌گوید تولید نهال برخی گونه‌های مولد دارویی و صنعتی از جمله بنه، بادام کوهی، کُنار و همچنین عملیات بذر پاشی، کُپه کاری و نهال کاری در عرصه‌های ملی از جمله این برنامه ها بوده که در دو سال اخیر با استفاده از اعتبارات صندوق توسعه ملی، شدت بیشتری پیدا کرده و بارندگی‌ها و نزول رحمت الهی نسبتاً خوب در این مدت نیز به استقرار و توسعه این گیاهان کمک شایانی کرده است.
به گفته مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس در سال‌های گذشته برخی از رویشگاه‌های مهم طبیعی استان که حائز شرایط ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی جنگلی و مرتعی بوده اند در قالب طرح‌های ذخیره‌گاه ژنتیکی پس از ثبت، محصور شده و حفاظت می‌شوند. او می‌گوید امسال نیز تعدادی دیگر از مناطق مستعد شناسایی شده اند که در حال پیگیری، تهیه طرح و ثبت آن‌ها به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی هستیم.
برگزاری دوره‌های آموزشی، علمی و کلاس‌های مشاوره در شهرستان‌های فارس برای تولید کنندگان گیاهان دارویی و صنعتی از دیگر برنامه‌ها برای توسعه ظرفیت‌های این استان در بخش گیاهان دارویی و صنعتی است.
محمد مهدی قاسمی رییس سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز با اشاره به این که بخش گیاهان دارویی از ظرفیت بالایی برخوردار است، ولی هنوز فضای آن رقابتی نشده بر ضرورت راه اندازی بازارچه گیاهان دارویی تاکید می‌کند و می‌گوید تعیین نیاز بازار و فروش کالا با قیمت مناسب از مزایای عرضه گیاهان دارویی به صورت یکپارچه است.
قاسمی همچنین تشکیل زنجیره در توسعه گیاهان دارویی را یادآور می‌شود و می‌افزاید سازمان جهاد کشاورزی فارس و دستگاه‌های مرتبط با گیاهان دارویی و صنعتی به عنوان هسته زنجیره‌ها در قالب کشت‌های قراردادی با کشاورزان همکاری و آن‌ها را در زمینه تولید محصول، بازار رسانی، فرآوری و صادرات هدایت می‌کند.
احمد فتوحی مدیر عامل شرکت شهرک‌های صنعتی فارس نیز می‌گوید خوشه صنعتی گیاهان دارویی در فارس فعال شده و با هدف تمرکز بر نقاط ضعف و مشکلات به دنبال راهکار‌هایی برای ارتقای تولید، بازاریابی و فروش و صادرات است.
مدیر عامل شرکت شهرک‌های صنعتی فارس می‌گوید به دلیل مزیت‌ها، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در استان، مراحل امکان سنجی و مطالعاتی این خوشه در دستور کار این شرکت قرار گرفته که پس از تایید سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، با انتخاب عامل توسعه، فرآیند‌های توسعه‌ای در این خوشه صنعتی آغاز می‌شود.
توسعه پایدار با نگاه ویژه به گیاهان دارویی
اینکه پدیده قاچاق در بخش گیاهان دارویی و صنعتی بلای جان این بخش شده به این علت است که تاکنون تنها بخش بسیار کوچکی از ظرفیت عظیم کشور در حوزه گیاهان دارویی به فعلیت رسیده است.
***سیده نصرت شجاعی