قزوین جزو  استان های نخست فرونشست زمین

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز قزوین ، فرونشستی که درصورت عدم برنامه‌ریزی‌ مناسب می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.

برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی متاسفانه طی دهه‌های گذشته میلیون‌ها هکتار از جنگل‌ها، دشت‌ها و حتی اراضی حاصلخیز کشاورزی کشور را با بحران‌هایی که به گفته متخصصان  هم ردیف خطراتی همانند سیل و زلزله برآورد می‌شود روبرو ساخته که حاصل آن پدیده‌ای با عنوان فرونشست  زمین را به وجود آورده است.

* فرونشست 24 سانتی متر زمین  در بوئین زهرا 
مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین با اشاره به فرونشست خاک در دشت قزوین می‌گوید: در بوئین‌زهرا سالانه ۲۴ سانتی‌متر فرونشست زمین اتفاق می‌افتد.

  قدرت‌الله مهدیخانی می‌افزاید: در بازدیدی که از جنگل‌های فتح‌آباد  بوئین زهرا  انجام شد، شکاف‌هایی به عمق بیش از ۱۰ متر وبه طول یک کیلومتر مشاهده شد که به نزدیکی جاده اصلی رسیده و زنگ خطری برای وقوع مخاطرات طبیعی و تخریب و نابودی زیرساخت‌هاست.
او می‌گوید: در گذشته کوتاهی های  شده است و اگر امروز هم غفلت کنیم، فرونشست‌ها و فروچاله‌های دشت قزوین، آینده دشت کبودرآهنگ در استان همدان را برای ما رقم خواهد زد.

• فرونشست زمین زخم سرباز کرده زمین
  فرونشست زمین را باید زخمی سرباز کرده از دل زمین دانست که اشتهای سیری ناپذیر ما انسان‌ها با بهره برداری ناصحیح از منابع آبی و خاکی به آن دامن زده است.
  فرونشست زمین، یک تهدید جدی زیست محیطی به شمار می‌رود که علاوه بر عوامل طبیعی مانند خشکسالی وحتی بارندگی ها، اما عامل دخالت‌های ما انسان‌ها باعث بروز و تشدید آن شده است.
  با توجه به مطالعات و بررسی‌های به عمل آمده در حال حاضر ۳۳۰ دشت از ۱۵ استان کشور از جمله استان قزوین به طور جدی با معضل فرونشست زمین درگیرند.
  این پدیده خطرناک که زمین‌های کشاورزی را نابود وخاک را بی فایده می‌کند و به زیرساخت‌هایی همچون جاده‌ها و ساختمان‌ها  آسیب می‌زند. امروز در برخی استان‌های کشور از جمله قزوین به یک معضل جدی تبدیل شده که اگر تمهید‌های لازم برای جلوگیری از آن صورت نگیرد، آثار سوء و فاجعه باری بدنبال خواهد داشت.
  براساس تعریف انستیتو زمین شناسی، "پدیده فرونشست زمین شامل فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین است که می‌تواند جابه‌جایی افقی اندکی هم داشته باشد.

• سوءمدیریت ها یکی از دلایل  فرونشست  زمین

سوءمدیریت ها  بی‌شک یکی از دلایل مهمی است که امروز باعث شده تا مناطقی از کشور از جمله دشت قزوین به این مشکل گرفتار شود اما مساله مهم در وقوع چنین پدیده‌هایی در منطقه‌ای مانند قزوین، عامل انسانی که همان برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی بوده و تاکنون نیز خسارت‌های فراوانی را به مجموعه اراضی کشاورزی منطقه وارد آورده، از سوی کارشناسان تخمین زده شده است.

براساس نتایج به دست آمده، طی دهه‌های گذشته پدیده فرونشست به عنوان یک بحران، در بسیاری از اراضی کشاورزی و حاصلخیز کشور، از جمله دشت قزوین به وجود آمده و نگرانی‌های زیادی را نیز با خود به همراه داشته و در سالیان اخیر نیز همراه با خشکسالی‌ها، علاوه بر کاهش سطحی آب‌های زیرزمینی، شکاف‌هایی تا عمق چند متر را نیز به همراه داشته است.

*فرونشست زمین هشداری جدی در بروز بحران
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین می‌گوید: به سبب تغییر اقلیم و تبدیل بارش‌ها از برف به باران و بر اثر خشکسالی‌ها از اوایل دهه ۸۰ تاکنون نه تنها آب‌های زیرزمین تغذیه نشده، بلکه با برداشت‌های بی رویه آب از دشت‌ها روز به روز، سطح ایست آبی آن‌ها کاهش یافته است.
یدا الله ملکی می‌افزاید: فرو نشست زمین در برخی مناطق جنوبی استان قزوین  و نیز افت ۲۰ تا ۴۰ متری سطح آب‌های زیرزمینی در دهه گذشته علائم هشداردهنده‌ای در بروز بحران برای دشت قزوین است که برای حل آن باید به سرعت چاره اندیشی کنیم.
  ملکی اضافه می‌کند: آبخوان دشت قزوین بزرگترین منبع برای تامین آب مورد نیاز کشاورزی و شرب و صنعت استان است که ضریب ذخیره آن بین پنج تا شش درصد و ذخیره آب آن ۱۶ تا ۱۸ میلیارد مترمکعب است.

* سالانه شاهدکاهش ۹ سانتیمتری سطح آب‌های زیرزمینی
وی اضافه می‌گوید: با افزایش میزان مصرف آب شاهد کاهش سطح آب‌های زیرزمینی سالانه تا ۹۰ سانتیمتر هستیم که در ۱۳ سال گذشته شاهد افت ۲۰ تا ۴۰ متری آن در دشت قزوین هستیم که در منطقه بوئین زهرا بیشترین افت آب را شاهدیم.
بگفته  ملکی  فرونشست زمین و پیشروی شوری آب علائم هشداردهنده‌ای است که زنگ خطر بحران در دشت قزوین را به صدا درآورده که باید با ارائه راهکار‌های کارشناسی از پیشروی بحران جلوگیری کنیم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین معتقد است: سالانه با کسری ۲۵۰ میلیون مترمکعبی آب در مخازن روبرو هستیم که امیدواریم  با بارش های خوب  یک سال گذشته بخشی از این کمبود برطرف شود . 
 ملکی می‌افزاید: فرونشست زمین به زیر ساخت‌های بزرگ از جمله نیروگاهها، خطوط ارتباطی، بزرگراه‌ها و خطوط راه آهن و جاده‌ها خسارت وارد می‌کند و جبران این خسارت‌ها نیازمند صرف هزینه‌های بسیاری است.
یدالله ملکی می‌گوید: یکی از مشکلات حوزه آب استان قزوین برداشت بی رویه از سفره‌های زیر زمینی است و اگر برای آن چاره جویی نشود شاهد فرونشست بیشتر دشت قزوین خواهیم بود.

*برداشت سالانه یک میلیارد و ۵۴۰ میلیون متر مکعب آب از دشت قزوین 
آنطور که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای می‌گوید: سالانه بیش از  یک میلیارد و ۵۴۰ میلیون متر مکعب آب در دشت قزوین برداشت می‌شود که این باید به ۸۷۰ میلیون مترمکعب کاهش یابد . 
ملکی  می‌افزاید: خسارات افت آب زیرزمینی غیرقابل جبران است و باعث فرونشست زمین، کف شکنی و خشک شدن چاه‌ها و در نتیجه کاهش کیفیت و کمیت آب  خواهدشد که آثار این پیامد‌ها در دشت قزوین سالهاست  مشاهده می‌شود.
او می‌گوید: دشت‌ قزوین که زمانی مملو ازمحصولات کشاورزی وتکاپوی کشاورزان بوده اما در حال حاضر به بیابانی بی روح تبدیل شده که این وضعیت سال به سال بدتر نیز می شود .

به لحاظ تاریخی، دشت قزوین از نظر کشت محصولات کشاورزی از قدیم الایام یکی از مناطق استراتژیک و مهم کشور و منطقه  است  اما متاسفانه  به علت  برخی بی‌مبادلاتی‌ها و تخلیه بی‌رویه سفره‌های آب زیرزمینی آن، این دشت به یک معضل مهم زیست محیطی با عنوان فرونشست روبرو شده که روز به روز نیز وضعیت آن وخیم‌تر از گذشته می‌شود.

*قزوین جزو ده استان نخست فرونشست زمین

امروزه ۱۵ استان کشور با بحران فرونشست زمین روبرو هستند که قزوین جزو ۱۰ استان نخست قرار دارد و حدود ۲۰ سال است که خشکسالی این استان، به خصوص دشت آن را تهدید می‌کند 

نتایج تحقیقات اخیر برروی دشت  قزوین نشان داده که افت شدید آب‌های زیرزمینی طی سال‌های اخیر براثر برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب آن صورت گرفته تا جایی که بعد از زلزله سال ۴۲ بویین‌زهرا، کارشناسان سازمان ملل در بازدید خود از این استان، ظرفیت دشت قزوین را ۵۰۰ میلیون متر مکعب برآورد کرده بودند در صورتی که متاسفانه تا سال گذشته میزان برداشت آب از این دشت حدود یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب برآورد شده بود.

یوسف شیخ الملوکی مدیرکل هواشناسی استان قزوین هم می‌گوید: فشار به محیط زیست طبیعی، تغییر اقلیم، افزایش تقاضای آب، افزایش جمعیت و دمایی که پس از صنعتی شدن ایجاد شده  باعث کاهش بارش نزولات آسمانی شده است.
*ده‌ها مترعمق فرونشست زمین در دشت قزوین
مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری استان قزوین نیز می‌گوید: عمق  فرونشست زمین در دشت قزوین از چند سانتی متر شروع می‌شود و تا ده‌ها متر هم می‌رسد.
علی اکبر اسداللهی می‌افزاید: تَرَک‌های ایجاد شده در برخی مناطق، کمتر از صد متری جاده اصلی است و پیشروی آن‌ها برخی مناطق مسکونی را هم تهدید می‌کند.
اسداللهی اضافه می‌کند: رشد فزاینده جمعیت و تبدیل اراضی مستعد کشاورزی به زمین‌های برای ساخت و ساز‌های شهری، برداشت خاک توسط کوره‌های آجرپزی، دست کاری توپوگرافیکی و موفولوژیکی از طریق احداث راههای ارتباطی از جمله عوامل غیرطبیعی است که باعث آلودگی و فرسایش و در نهایت فرونشست خاک می‌شود.
او بهره برداری از معادن بدون رعایت ملاحظه‌های زیست محیطی واستفاده غیر اصولی در بهره برداری از منابع آب‌های سطحی را از دلایل دیگر فرسایش خاک ذکر می‌کند.
مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری استان قزوین اضافه می‌کند: فرسایش خاک در شرایط کنونی در جهان حدود ۸.۵ تن، اما این میزان در ایران ۲۴ تن و در استان قزوین ۱۲ تا ۱۴ تن است.

* ساختمانهای قزوین ۱۶ سانتیمتر نشست دارد
کارشناس مهندس ساختمان استان قزوین  هم می گوید:  کاهش آبهای زیرزمینی و بی توجهی به مطالعات ژئوتکنیک در استان موجب شده تا شاهد نشست ۱۶ سانتیمتری در ساختمانهای شهر قزوین باشیم.

امیر کلهر در باره  فرونشست ساختمان می افزاید: تغییر حجم خاک به علت  تنش‌های اعمالی منجر به فرونشست می‌شود که در این میان از نگاه فرونشست‌ها تا حد مجاز می‌توان آن را پذیرفت و از برخی نشست‌ها جلوگیری کرد.

کلهر اضافه میکند: در ساختمان‌های ۴ طبقه نشست بین یک تا دو سانتیمتر مجاز است و بیشتر از آن موجب ترک خوردن ساختمان می‌شود.

کلهر می گوید:  به علت  کاهش آب‌های زیرزمین در استان قزوین شاهد فرونشست تا ۱۶ سانتیمتر هستیم که باید توجه به مقررات ملی ساختمان در ساخت و سازها جدی گرفته شود.

وقتی فرونشست صورت می‌گیرد یعنی اینکه حفره‌های خالی زیرزمین که خالی از آب می‌شود، بسته شده و هر قدر هم بعدها با بارندگی روبرو باشیم دیگر ظرفی برای جمع‌آوری آب نمی‌ماند و این در حالی است که وقتی سفره از بین می‌رود منفذها بسته و دیگر آبی در آن جمع نمی‌شود.

*اُفت آب‌های زیرزمینی از ۱۰ تا ۹۰ متر 

 مدیرکل مدیریت بحران استان قزوین می گوید : افت آب‌های زیرزمینی استان قزوین  از ۱۰ تا ۹۰ متر گزارش شده و چاه‌های آب مورد شناسایی شده آن نیز هشت هزار و ۴۹۰ حلقه است که از این میان پنج هزار و ۶۰۰ حلقه آن دارای مجوزند.

قدرت الله مهدی خانی می افزاید : حدود سه هزار حلقه چاه آب غیرمجاز در سطح استان وجود داشت که بخشی از آن مربوط به کشاورزان منطقه و بخشی هم از آن برخی دستگاه‌های دولتی و اجرایی بود که در حال انسداد آن از سوی دستگاه‌های ذیربط از جمله شرکت آب منطقه‌ای با کمک دستگاه قضایی هستیم. 

 مهدی خانی اضافه می کند : متاسفانه زمانی حتی متقاضیان را تشویق به ایجاد حفر چاه آب غیرمجاز

می‌کردیم و به آنها حتی مجوز سوخت هم دادیم و در حوزه کشاورزی نیز به تعدادی از کشاورزان تقدیرنامه هم اهدا شد و این در حالی بود که برخی از آنان آب را از زیرزمین بدون هیچ‌گونه حساب و کتابی برداشت و به زمین‌های خود سرازیر می‌کردند.

 او اضافه می کند : کشاورزی که مجوز آبیاری برای یک هکتار زمین جهت برداشت یک تن محصول را داشته، با برداشت‌های غیرمجاز خود در نهایت محصول خود را به ۲ تن افزایش داده که به این عمل  غیر کارشناسی ،  با اهدای لوح و تقدیرنامه ، حمایت به عمل آمده است . 

مدیرکل مدیریت بحران  استانداری قزوین تاکید می کند : امروز به جایی رسیده‌ایم که باید به هر طریق ممکن سعی کنیم تا جلوی برداشت‌های بی‌رویه از این دست آب‌های زیرزمینی را بگیریم.

خاک یکی از منابع مهم موجود در طبیعت است  و فرونشست زمین هم آخرین مرحله از نابودی خاک است و سبب می‌شود تا احیای سفره‌های آب زیرزمینی دیگر ممکن و مقدور نباشد.
واما یک سوال اساسی و مهم، چگونه می‌توانیم با  فرو نشست زمین مقابله کنیم ؟ 
معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری قزوین نیز در همین باره می‌گوید: تدابیر مختلفی برای پیشگیری از فرونشست خاک صورت گرفته و این موضوع دراولویت مدیریت اجرایی استان به ویژه استانداری قرار گرفته است.
علی فرخزاد پلمپ چاه‌های غیرمجاز، برنامه‌ریزی برای کم کردن میزان مصرف چاه‌های مجاز به عنوان راه حل کوتاه مدت و برنامه ریزی برای مکانیزه کردن سیستم کشاورزی واستفاده از پساب‌ها به عنوان برنامه بلند مدت را از جمله برنامه‌های در دست اقدام ذکرمی کند.

* مسدود کردن  بیش از سه هزاروصدچاه آب

مدیرکل مدیریت  بحران  استان  قزوین  نیز می گوید : با حمایت دستگاه‌ها ذیربط  از جمله شرکت آب منطقه‌ای و به خصوص دستگاه قضایی استان موفق شده‌ایم یک هزار و ۷۰۲ حلقه چاه آب فرم ۵ و یک هزار و ۶۰۰ حلقه چاه آب فرم ۲  را از سال ۹۶ تا امروز مسدود کنیم وانسداد سایر چاه‌های آب غیرمجاز نیز در دستور کاراست .

 مهدی  خانی می افزاید : با توجه به اخطارهای داده شده به یک هزار و ۱۸۸ حلقه چاه آب فرم یک جهت نصب کنتورهای هوشمند در سطح استان  ۲۷۵ حلقه آن پر و مسلوب المنفعه شده و دیگر به آنان مجوز داده نخواهد شد.

فرونشست ۴ تا پنج میلی‌متری زمین در اروپا بحران محسوب می‌شود

 او اضافه می کند: در حالی بیشترین میزان فرونشست‌های استان قزوین با ۲۴ سانتی‌متر در منطقه بویین‌زهرا به ثبت رسیده که این میزان در کشورهای اروپایی اگر ۴ تا پنج میلی‌متر مشاهده شود، از سوی مسوولان آن بحران اعلام خواهد شد.

بگفته مهدی خانی   براساس اعلام سازمان نقشه‌برداری کشور به مدیریت بحران استان، از کل دشت ۴۴۳ هزار هکتاری قزوین، ۲ هزار و ۴۱۰ کیلومتر مربع آن دارای بیشترین فرونشست بوده و میانگین آن در سطح منطقه نیز ۱۷ سانتی متر به ثبت رسیده و اگر برنامه‌ای برای برداشت آب‌های بی‌رویه و کنترل فرونشست‌ها نداشته باشیم، در آینده نزدیک این دشت را از دست خواهیم داد.

بحران فرونشست در دشت قزوین ۱۳۸ روستا، ۷۷ کیلومتر خطوط ریلی، ۳۴۰ کیلومتر خطوط انتقال نیرو و ۱۰۰ هزار جمعیت ساکن در حاشیه آن را مورد تهدید جدی قرار داده تا جایی که با ادامه روند کنونی آن، در آینده نزدیک با وجود همجواری آن با فروچاله‌هایی نظیر استان همدان، شاهد فاجعه زیست محیطی تمام عیار خواهیم بود.

براساس نقشه برداری‌های صورت گرفته نیز میانگین روند فرونشست دشت قزوین از ۱۵ سال پیش آغاز شده و با وجود بی‌توجهی‌های صورت گرفته، دستگاه‌های متولی باید هشدارهای لازم را در این زمینه ارایه می‌کردند و همچنین نباید این دشت را فدای برخی مسایل مانند تولیدات کشاورزی و یا صنعتی می‌کردیم. 

 *راهکارهای ارایه شده برای نجات دشت قزوین چیست؟

مدیرکل مدیریت  بحران  استان قزوین می گوید : با توجه به اینکه به غیر از شهرستان آوج، تمامی مناطق استان قزوین مورد تهدید جدی فرونشست زمین قرار دارد باید در گام نخست از صدور مجوزهای جدید چاه آب در مناطق پرخطر و مورد تهدید جلوگیری به عمل بیاوریم و شرکت آب منطقه‌ای در مناطق یاد شده به طور جدی و شبانه‌روزی اقدام به مسدود کردن چاه‌های آب غیرمجاز کند و به مجوزهای داده شده نیز از طریق هوشمندسازی چاه‌های آب، مدیریت شود.

 مهدی خانی اضافه می کند : تشویق کشاورزان به الگوی صحیح کشت با مکانیزه کردن اراضی کشاورزی ، ترویج محصولات کم آب بر و کشت آبیاری قطره‌ای و توسعه محصولات گلخانه‌ای به خصوص کشت بدون خاک که در این صورت اگرچه  دشت به حالت اولیه خود بازنخواهد گشت اما تا حدودی حفظ خواهد شد.

* ضرورت تشکیل شرکت سرمایه گذاری دشت قزوین
سید علی تقوی کارشناس پیش کسوت آب راهکار‌هایی نجات دشت قزوین را در گرو اجرای برخی طرح‌های کارشناسی  ذکر می‌کند.
تقوی می‌گوید: اصلاح قانون چاه‌های مجاز، تصویب قانون حفاظت از آب و خاک، حذف یارانه از آب‌های سطحی و زیرزمینی فروخته شده به کشاورزان، صدور پروانه چاه برای گلخانه ها، یکپارچه سازی اراضی، توسعه درآمد در دشت قزوین به جای توسعه سطح زیرکشت، کاهش پروانه بهره برداری از آب‌های زیرزمینی از راهکار‌های مهم برای مقابله با بحران دشت قزوین است.
او توسعه آبیاری مدرن وانتقال آب سد طالقان  و آب الموت رود به دشت قزوین، ساخت سد دوشاب بر روی رودخانه خررود، جلوگیری از کشت محصولات پر آب، اصلاح الگوی کشت وتشکیل شرکت سرمایه گذاری توسعه دشت قزوین  را از جمله راههای دیگر برای جلوگیری از از بحران  فرونشست زمین  ذکر می کند . 
دشت قزوین با ۴۴۳ هزار هکتار وسعت از نظر پیشینه تاریخی، کشت محصولات کشاورزی استراتژیک و وجود گونه‌های جانوری دارای اهمیت بسیار بالایی است.  
در همین راستا مقام معظم رهبری در سفر شان به استان قزوین در سال ۸۲ بر احیای و حفظ دشت قزوین تاکید داشتند.
با وجود چنین استعدادی باید هر چه زودتر تدابیر بهتری اندیشید تا بحران فرونشست زمین و کاهش سفره‌های آب زیرزمینی در دشت  قزوین متوقف شود.

نگارنده: علی صفری الموتی