در امتداد رود ارس و در نقطه صفر مرزی ایران و نخجوان درست در مقابل پل فلزی راه آهن با دیدن مزار سه مرزبان ایرانی می‌توانید نشان دیگری از غیرت و شجاعت جوانان ایران را ببینید.
در سوم شهریور ۱۳۲۰ هنگامی که متفقین یعنی شوروی، آمریکا و انگلیس تصمیم گرفتند سرزمین ایران را از شمال و جنوب مورد تهاجم قرار دهند و اشغال کنند ارتش شوروی پل آهنی جلفا را برای عبور انتخاب می‌کند، اما سه مرزبان ایرانی به نام‌های ملک محمدی، سید محمد واثی هاشمی و عبدالله شهریاری با شجاعت وصف ناپذیری ارتش تا بن دندان مسلح شوروی را در آن سوی رودخانه ارس زمین گیر می‌کنند و پس از دو روز مقاومت سرانجام به شهادت می‌رسند. شجاعت وصف ناپذیر این سه سرباز چنان تاثیری بر ارتش متجاوز شوروی گذاشت که پیکر‌های پاک آنان را در همان محل مقاومت با احترام به خاک سپردند.
در این روز و به رغم اعلام بی طرفی ایران در جنگ جهانی دوم، ۱۳ شهر به بهانه حضور کارشناسان آلمانی در ایران بمباران شد و بسیاری از سربازان ایرانی و مردم بی دفاع در این حملات کشته شدند. در مدت اشغال ایران متفقین با استفاده از راه آهن جنوب به شمال، جاده‌ها و بنادر ایران اقدام به ارسال سلاح و آذوقه به جبهه شرق و شوروی کردند و برای بار دوم بعد از جنگ جهانی اول دست درازی به منابع غلات ایران سبب بروز قحطی در کشور شد.
در ماه‌های پایانی جنگ جهانی دوم و در کنفرانس تهران، سران متفقین از ایران به عنوان پل پیروزی یاد کردند پلی که بعد از عبور آسیب دید و هرگز خسارت آن جبران نشد.
حالا با گذشت بیش از هفت دهه صحبت از ضرورت پرداخت غرامت در برخی محافل شنیده می‌شود. در حالی که برخی حقوقدانان چندان به موفقیت ایران در وادار کردن کشور‌های اشغالگر به پرداخت غرامت امیدوار نیستند و معتقدند این موضوع به تاریخ پیوسته، دیدگاه دیگری معتقد است از حقوق ملت ایران برغم گذشت سال‌های طولانی نباید گذشت.
گرچه حوادثی مثل کودتای ۲۸ مرداد، جنگ تحمیلی و حمله به هواپیمای مسافربری ایران در خلیج فارس سبب شده است تا غبار فراموشی روی حوادثی مثل اشغال ایران در جنگ جهانی دوم بنشیند، اما به نظر می‌رسد باید به این موضوع به عنوان یک پرونده مستقل و قابل طرح در دیوان بین المللی دادگستری لاهه نگاه کرد به ویژه آنکه هنوز هم برخی کشور‌ها پرونده جنگ جهانی دوم را باز گذاشته اند برای مثال با اینکه قربانیان لهستانی تا سال ۱۹۹۱ بیش از یک میلیارد و هفتصد میلیون یورو غرامت از آلمان دریافت کردند، ولی پارلمان لهستان در سال ۲۰۱۷ باز هم ۸۴۰ میلیارد یورو از آلمان بابت غرامت جنگ جهانی دوم طلب کرد.
در سال ۲۰۱۵ هم ژاپن رسما از کره جنوبی عذرخواهی کرد و پذیرفت که یک میلیارد ین معادل ۸.۸ میلیارد دلار به صندوقی برای کمک به قربانیان جنگ جهانی دوم بپردازد.
در ایران هم تصمیم برای دریافت غرامت از متفقین نیازمند تصمیم واحد نظام و همراهی همه دولت‌ها در دوره‌های مختلف دارد. یک دولت با تشکیل کمیته‌ای به جمع آوری ۲۰۰ صفحه اسناد مهم از جنایات و خسارت‌ها در دوران اشغال ایران می‌پردازد، ولی این موضوع برای دولت بعد در اولویت قرار ندارد.
صرف نظر از اینکه امروز تا چه حد دریافت غرامت بعد از نزدیک به هشت دهه آن هم از قدرت‌های بزرگی مثل آمریکا، انگلیس و روسیه امکانپذیر است حداقل سالگرد تهاجم متفقین به ایران زمینه مناسبی برای طرح دوباره این موضوع به ویژه در محافل بین المللی است.
امروزه کشور‌هایی که خود عاملان اصلی جنگ جهانی دوم بودند به برگزاری مراسم یادبود کشته شدگانشان می‌پردازند و با اختصاص بنا‌های نمادین سعی در حفظ ارزش‌های خود دارند ما هم می‌توانیم حداقل در سالروز این تهاجم بزرگ یک دقیقه به یاد قربانیان جنگ جهانی دوم در ایران سکوت کنیم و یا یک شمع به یاد هموطنانمان که در این روز شهید شده اند بیفروزیم.
| محمدرضا فخاری خبرنگار تحریریه سیاسی خبرگزاری صدا و سیما |