فروچاله فقط قصه کبودر آهنگ استان همدان نیست، دشت‌های زیادی اسیر این بیماری لاعلاج شده اند
این چاله‌های عظیم فروچاله‌هایی هستند که نه فرازمینی‌ها بلکه ما زمینی‌ها آن‌ها را حفر کردیم و البته نه با بیل مکانیکی و دریل، بلکه با بی تدبیری، با یک سو نگری این بلا بر سر زمین آمده است.
آقای اکبری، کشاورزی در اطراف دشت کبودر آهنگ درحالی که دست بر بیل در زمین خود می‌چرخد، میگوید اینجا ۳۲ حلقه چاه وجود داشت، اما حالا فقط سه حلقه چاه قابل استفاده است. بقیه چاه‌ها خشک شده و دیگر آبدهی ندارد.
استان همدان محل کشت سبزی و صیفی و میوه‌های مختلف و آب بر است هندوانه، سیر، سیب زمینی، گندم و خیلی محصولات دیگر و این خاصیت ایران است که از خاک حاصلخیز و آب و هوای چهار فصلش میتوان بیشتر محصولاتی که در جهان وجود دارد را کشت کرد. سرزمینی که خاکش حاصلخیز، اما کم آب است و البته همه فقط به خاک زرخیزش توجه دارند و اینکه چطور و چه چیزی کشت کنیم در اولویت آخر هم قرار ندارد که اگر داشت امروز شاهد از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی و نشست زمین نبودیم.
در دشت کبودر آهنگ اگر بر بلندی تپه‌ای بایستی هنوز هم بخش‌های سرسبز وجود دارد، کشاورزی جوان در همان نقاط سبز باقی ماند کشت بی رویه سیب زمینی را دلیل به گل نشستن چاه‌های آب می‌داند. او میگوید چاه ما نیز در حال خشک شدن است و هر کجا که می‌رویم از جهاد کشاورزی منطقه تا سازمان آب کسی پاسخگو نیست؛ ما نمی‌دانیم اگر این چاه هم خشک شود باید به چه شغلی مشغول شویم؟
تولید هر یک کیلوگرم سیب زمینی ۸۰۰ لیتر و هر کیلوگرم هندوانه ۳۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند و موضوع مهم در این میان با توجه به حجم بالای مصرف آب در این بخش راندمان آب است که در این بخش هم خبرهای خوشی به گوش نمی‌رسد.
درحالی که در جهان میزان تولید محصول کشاورزی به‌ازای مصرف هر مترمکعب آب حدود ۲.۵ کیلوگرم است این میزان در ایران، حدود یک کیلوگرم است و تولید ناخالص ملی نیز تنها بین ۲۰ تا ۴۰ سنت به‌ازای مصرف یک مترمکعب آب در بخش کشاورزی برآورد میشود که متوسط جهانی در این زمینه حدود یک تا دو دلار و حتی بیشتر است.
مصرف آب در بخش کشاورزی ایران ۲۲ درصد بیشتر از متوسط مصرف جهانی آب در این بخش است؛ به طوری که حدود ۹۲ درصد مصرف آب مختص بخش کشاورزی است و این درحالی است که متوسط مصرف آب جهان در این بخش حدود ۷۰ درصد است و البته دانستن این آمار زمانی فکر را درگیر می‌کند که بدانیم گزارش سازمان خواروبار جهانی (فائو) میگوید راندمان آبیاری کشاورزی در ایران از کشور‌های مشابه خود از نظر اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی از قبیل هند، چین، مصر، سوریه، پاکستان، عربستان، ترکیه و حتی لیبی کمتر است.
طبق گزارش فائو در سال ۲۰۰۰ راندمان آبیاری در کشور معادل ۳۲ درصد بوده و طبق گزارشات وزارت جهاد کشاورزی حدود ۴۰ درصد بوده است درحالیکه در اکثر کشور‌هایی که از نظر اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی مشابه ایران هستند راندمان آبیاری به مراتب بالاتر از کشور ما است به طوریکه راندمان آبیاری براساس گزارش فائو در سال ۲۰۰۰ در لیبی ۶۰ درصد، هند ۵۴ درصد، مصر ۵۳ درصد، سوریه ۴۵ درصد، پاکستان ۴۴ درصد، عربستان ۴۳ درصد، ترکیه ۴۰ درصد و چین ۳۶ درصد بوده است.
حالا همه این رویه‌های حاکم بر کشاورزی امروز دلیل بروز پدیده‌ای با نام فروچاله شده است فروچاله در اثر برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی ایجاد میشود قرار گرفتن قطرات آب لابه لای خاک در میلیون‌ها سال سبب ایجاد دریایی از آب در دل زمین میشود و زمانی که برداشت از این آب‌ها با سرعت و بدون درنظر گرفتن شرایط سفره آب زیرزمینی انجام میشود قطرات آب از لابه لای خاک خارج و لایه‌ها بر روی هم قرار می‌گیرند و ادامه این رویه سبب ایجاد فروچاله‌هایی میشود که خبر از مرگ زمین در آن منطقه دارد، زیرا سفره از دست رفته هرگز احیا نمیشود و زمین نیز در آن نقطه قابل کشت و استفاده نیست.
علیرضا شهیدی معاون زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با تاکید بر اینکه در حال حاضر ایران در حوزه آب دچار بحران شده است، میگوید: بررسی‌ها نشان میدهد ۱۷ استان کشور به دلیل برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی درگیر پدیده فرو نشست است.
به گفته وی دشت "مشهد" ۲۵ سانتیمتر، دشت "نیشابور" ۱۲ سانتیمتر، دشت "کاشمر" ۳۰ سانتیمتر، دشت "کرمان" ۲۰ سانتیمتر، دشت "قزوین" ۲۴ سانتیمتر و دشت "زرند کرمان" ۲۵ سانتیمتر فرو نشست داشته است.
ایجاد پدیده فرونشست در ۳۰۰ دشت کشور زنگ خطر را به صدا درآورد؛ همین موضوع در سال ۹۴ سبب ایجاد کارگروهی با نام ستاد طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی شده است کار گروهی متشکل از وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، استانداری ها، نماینده سازمان برنامه و بودجه و قوه قضاییه که باید درخصوص وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی، چاه‌های مجاز و غیر مجاز و دیگر مخاطرات این بخش بحث و بررسی کنند.
حالا ۴ سال از راه اندازی این کارگروه میگذرد، کسری مخازن آب‌های زیرزمینی به ۱۳۰ میلیارد مترمکعب رسیده است و این رقم یعنی سالی ۵.۷ تا ۶ میلیارد مترمکعب در سال کسری مخزن در آب‌های زیرزمینی وجود دارد.
عبدالله فاضلی رئیس کارگروه طرح تعادل بخشی و احیا آب‌های زیرزمینی میگوید: وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی خوب نیست، هماهنگی لازم بین دستگاه‌های ذی نفع و مسئول در این بخش وجود ندارد، سازمان برنامه و بودجه نیز اعتبار کافی را اختصاص نمی‌دهد بنابر این ما امکان تثبیت کسری مخازن در همین رقم فعلی را نیز نداریم.
وی روند برگزاری جلسات را در سال‌های اول و دوم مناسب دانست و گفت: پس از آن افت شدیدی در برگزاری این جلسات ایجاد شد.
درحالی که نه فقط چاه‌های غیر مجاز بلکه اضافه برداشت از چاه‌های مجاز نفس سفره‌های آب زیرزمینی را بریده به گفته رضا اردکانیان وزیر نیرو بخشی نگری به موضوع آب و انداختن مسئولیت فقط بر گردن وزارت نیرو دلیل مشکلات فعلی است.
۹۲ درصد کل آب تولیدی در کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود مصرفی با راندمان پایین که بررسی‌ها نشان میدهد ۵۶ درصد همین میزان آب نیز هدر می‌رود.
سالهاست که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی حرف از افزایش راندمان و تغییر الگوی کشت می‌زنند، اما شرایط فعلی منابع آبی کشور نشان میدهد نه تنها اراده‌ای برای تحقق این وعده‌ها وجود ندارد بلکه به گفته دبیر ستاد طرح احیا و تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی با اجرای طرح‌هایی مانند آبیاری تحت فشار با هدف کاهش مصرف آب نه تنها مصرف کاهش نیافته بلکه همین طرح نیز بلای جان سفره‌های آب زیرزمینی شده است.
وی افزود: کشاورزان ۸۵ درصد هزینه اجرای این طرح را از دولت دریافت می‌کنند و درحالی که باید افزایش تولید در واحد سطح داشته باشند اقدام به افزایش اراضی زیر کشت کرده و همین موضوع اجرای این طرح را به دغدغه‌ای جدید تبدیل کرده است.
آمار قابل تامل ایجاد فرونشست یا همان فروچاله در دشت‌های مختلف کشور از جمله تهران نشان دهنده ضرورت تغییر روش است تغییر نه تنها در روش انجام کار بلکه در نوع اندیشه ؛ که آب متعلق به همه در همه ادوار و زمانهاست و ما با دست اندازی به ذخایر راهبردی آب و زمین درحال استفاده از سهم آیندگان هستیم و تصویر واضح این موضوع را در گردشگری هیجان انگیزی در دشت کبودر آهنگ میتوان به راحتی مشاهده کرد.