گزارش مکتوب... تَرَک خشکسالی بر چهره سبز گلستان

سرپرست مدیریت بحران گلستان در گفتگو با خبرگزاری صداوسیمای مرکز گلستان؛ نوسانات و تغییر اقلیم را پدیده­ای فراگیر در ایران و حتی در جهان دانست.

به گفته سید­­خالق سجادی، در ایران، استان گلستان به سبب قرار گرفتن بین دو اقلیم متفاوت خشک و نیمه ­خشک از شمال و شرق و همینطور مرطوب از غرب؛ آسیب پذیر­ترین منطقه در رویارویی با این پدیده است.

سجادی افزود: از سال 84 ، استان گلستان با حدود یک میلیون و 800 هزار نفر جمعیت، با تنش خشکسالی مواجه و از پارسال، در ردیف بیست و سومین استان خشک و بیابانی کشور قرار گرفته است.

وی، کاهش بارندگی­های موثر در گلستان را هم به عنوان علت طبیعی دیگر حرکت این استان به سمت بیابانی شدن عنوان کرد.

به گفته محمدرضا رحمان­ نیا کارشناس هواشناسی گلستان، در سال آبی 97-96 تا نیمه اردیبهشت امسال، 364 میلی­متر باران در این استان باریده که به رغم افزایش 8 درصدی در مقایسه با مدت مشابه قبل، چون به شکل برف و باران مطلوب نبوده، در عمل هم موثر نبوده است.

رحمان نیا افزود: اما بارندگی­ها در گلستان در متوسط بلندمدت، کاهش 4 و نیم درصدی داشته است.

به گفته وی، میانگین دمای هوای استان گلستان هم خرداد و تیر امسال، نیم تا یک­ و­نیم درجه سانتی­گراد افزایش خواهد یافت.

در پی کاهش بارندگی و ظرفیت تبخیر سه برابری آب در گلستان، روان آب­ها، آورد رودها و به دنبال آن ذخیره آبی این استان نیز کاهش یافته است.

به گفته معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب­ منطقه ای گلستان، در این استان 14 سد مخزنی، درمجموع با امکان ذخیره سازی 300 میلیون مترمکعب آب وجود دارد.

سید محسن حسینی می گوید: از مهر 96 تا نیمه اردیبهشت امسال، 65 میلیون متر­مکعب از این ظرفیت- معادل 34 درصد- تکمیل شده است.

حسینی یادآوری کرد: در سال آبی 96 - 95 حدود 43 درصد از این ظرفیت آبگیری شده بود.

وی افزود: حجم سفره های زیر زمینی، روان آب ها و رودهای اصلی منتهی به سدها و تالاب های گلستان در بلندمدت هم 80 درصد کمتر شده است.

حسینی درباره تبدیل شدن رودهای اترک، گرگانرود و قره سو - سه رود اصلی گلستان- به رودخانه های فصلی ابراز نگرانی کرد.

در گلستان پنج تالاب مهم وجود دارد که به گفته رئیس اداره دریایی حفاظت محیط ­زیست استان، تالاب بین المللی آلاگل به سبب سیلاب های فصلی، از وضعیت خطر، موقتی خارج شده است.

وحید خیرآبادی گفت: اما 60 درصد از ظرفیت تالاب بین المللی آلماگل، خالی و تالاب بین المللی آجی گل، کامل خشک است.

خیرآبادی، وضعیت تالاب گمیشان را هم با لایروبی­هایی که در کانالهای آبرسان آن شد، به نسبت خوب ارزیابی کرد اما گفت: خلیج گرگان به علت پَسروی آب دریای خزر با مشکل کم ­آبی مواجه است.

وی، ممانعت از تشکیل ریزگردها، تنظیم رطوبت و تلطیف آب­و­هوا را از کارکردهای مهم این تالاب ها بیان کرد.

خیرآبادی افزود: همچنین تالاب­های گلستان زیستگاه گونه های مختلف گیاهی و جانوری به ویژه پرندگان مهاجر است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور که 13 اردیبهشت امسال به گرگان آمده بود در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری صداوسیمای مرکز گلستان؛ مقابله با ریزگردها با منشاء داخلی را از اولویت­های کاری این سازمان اعلام کرد.

عیسی کلانتری افزود: احیای تالاب­ها، بهبود هوای کلان شهرها و ساماندهی پسماندها با اولویت استان­های شمالی، دستور­کارهای دیگر سازمان حفاظت محیط زیست کشور است.

اما جدا از عوامل طبیعی، مجموعه ای از عوامل انسانی نیز در بیابانی شدن گلستان و فراهم شدن بستر تشکیل و ورود ریزگردها به این استان دخیل است.

امیر عبدوس مدیرکل حفاظت­ محیط­ زیست گلستان از بهره برداری غیر اصولی از منابع آبی، کشاورزی سنتی و چراندن بی رویه دام، به عنوان برجسته ترین این عوامل نام برد.

طبق گزارش آب­ منطقه ای گلستان؛ سالانه حدود 90 درصد آب ذخیره شده این استان در بخش کشاورزی مصرف می­ شود.

مدیر عامل آب منطقه ای گلستان می گوید: حدود 35 هزار حلقه چاه در این استان حفر شده است که بیشتر آن مصرف کشاورزی دارد.

به گفته علی نظری؛ نیمی از این چاه­ها غیر مجاز است و سالانه 13 درصد آب مصرفی کشاورزی گلستان از این چاه ها تامین می­ شود.

نظری، برداشت آب از چاه­های دارای پروانه استان را هم بی رویه دانست.

وی در ادامه، از اجرای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیر­ زمینی در کشور خبر داد.

نظری گفت: در قالب این طرح؛ تعیین تکلیف چاه­های مجاز، انسداد چاه­های بدون پروانه و کم بازده کشاورزی، ساماندهی شرکت­های حفاری، تقویت بازرسی­ها و کنترل برداشت از چاه­ها، آموزش، اطلاع رسانی و فرهنگ­سازی انجام می شود.

مدیر عامل آب منطقه ای گلستان همچنین افزود: 3 سد بزرگ در گلستان در دست ساخت داریم و مطالعات ساخت سه سد هم در­ حال انجام است. 

نظری، مشارکت مردم در مدیریت مصرف آب را نیز ضروری دانست.

وی با بیان اینکه 2 میلیارد و 485 میلیون متر مکعب آب تجدید­پذیر در گلستان موجود است گفت: استفاده از پسآب ها، آب های شور و آب دریا را هم با در نظر گرفتن ملاحاظات زیست محیطی در برنامه داریم.

وی کشت محصولات با نیاز آبی فراوان مانند شالی و همچنین آبیاری مزارع به روش سنتی را نیز از مهمترین علت­های مصرف نامتعارف آب در بخش کشاورزی گلستان برشمرد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان نیز در گفتگو با خبرگزاری صداوسیمای مرکز گلستان؛ ضمن تایید این مطلب گفت: خشکسالی در سال­های اخیر به کشاورزی استان هم خسارات فراوانی وارد کرده است.

محمدرضا عباسی افزود: استان گلستان دارای 650 هزار هکتار اراضی کشاورزی است که سالانه حدود 4 میلیون تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش 4 هزار میلیارد تومان در این اراضی تولید می شود، اما در سال‎های اخیر خشکسالی، کاهش 10 تا 15 درصدی تولیدات را سبب شده است.

به گفته وی، اکنون یک میلیارد و 600 میلیون متر مکعب آب برای بخش کشاورزی گلستان داریم که این حجم به سبب کاهش نزولات، سال به سال کمتر می شود.

عباسی به اقدامات جهادکشاورزی برای بهینه سازی مصرف آب در این حوزه اشاره کرد و گفت: براساس دستورالعمل وزارت جهادکشاورزی؛ کشت شالی در زمین های غیر­نَسَق گلستان ممنوع است و حتی از کشت آن در زمین های نسق استان هم هیچگونه حمایتی نمی­ شود.

وی همچنین از تدوین بسته های حمایتی با هدف تشویق کشاورزان به روی آوردن به کشت های جایگزین با نیاز آبی کم مانند پنبه، سویا، کنجد و آفتابگردان خبر داد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی استان در ادامه به سامانه های نوین آبیاری نیز اشاره کرد و گفت: با استفاده از این روش، دست کم 30 تا 40 درصد در مصرف آب صرفه جویی می­ شود.

عباسی گفت: دولت برای راه اندازی این سامانه 85 تا 100 درصد، تسهیلات بلاعوض پرداخت می­ کند.

به گفته وی؛ هم اکنون 55 هزار هکتار از زمین کشاورزی این استان به سامانه های نوین آبیاری مجهز است.

کارشناس آبخیزداری گلستان نیز از اجرای طرح تکمیل پوشش گیاهی و ایجاد 8 آبخوان در ارتفاعات جنوبی این استان خبر داد.

محمد عباسی در توضیح این طرح گفت: با ایجاد بندهای کنترلی در مناطق باران خیز بالادست، ماندگاری و به دنبال آن، نفوذ آب به داخل سفره های زیرزمینی بیشتر می­ شود.

عباسی افزود: آبخوان داری علاوه بر تغذیه منابع زیر زمینی، از تشکیل رسوبات جلوگیری و سیلاب ها را کنترل می­ کند.

ابوطالب قزلسفلو مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم گفت: بوته کاری در دشت های شمالی استان -­که بیشتر از سایر مناطق، در معرض بیایبانی شدن است- به منظور پیشگیری از بیابان زایی، جلوگیری از تشکیل ریزگردها و ورود آن از بیابان "قره قوم" کشور ترکمنستان و تامین علوفه مورد نیاز دام های منطقه در حال انجام است.

اما آنچه به نظر می رسد، موردی و پراکنده بودن مقابله با خشکسالی در گلستان است.

مقابله با این پدیده شوم که اکنون گلستان با آن دست به گریبان است، عزمی هماهنگ­تر، متمرکز­تر، مسئولانه­ تر و موثرتر می­ طلبد.

بر این اساس، تدوین هرچه سریع­تر سندی جامع برای مقابله با خشکسالی و کاهش اثرات مخرب آن در استان و اجرایی کردن این طرح با همکاری بیشتر مردم ضروری است.