ریزگرد ؛ سوغات سهل انگاری برای شمال کشور

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گلستان ؛ "هر وقت بارون نمی‌باره و هوا گرم میشه ریزگردا هم تو آسمون اینجا آنقدر زیاد میشه که چشم چشمو نمی‌بینه". این جملات را "آشور محمد" یکی از مرزنشینان گلستانی می‌گوید. شاید برای ما ریزگرد تنها یک اسم و تصویری غبارآلود از هوا باشد، اما برای او که سال هاست در منطقه مرزی گلستان زندگی می‌کند، ریزگرد یعنی خِس خِس سینه‌ای که از آلودگی هوا به تنگ آمده.

گلستان استانی است که نامش برای خیلی‌ها تداعی کننده جنگل‌های هیرکانی و سرسبزی است، شاید نوشتن از بیابانی شدن این استان برای خیلی‌ها قابل باور نباشد، اما آنچه شواهد به ما نشان می‌دهد خبر از حقیقتی تلخ است. گلستان در مسیر بیابانی شدن قرار دارد و وقوع پدیده ریزگرد آرام و خزنده چندین سال است که در نواحی شمالی این استان زنگ خطر را برای مردم و مسئولان به صدا درآورده است.

برای مشاهده ریزگرد‌ها در مناطق شمالی گلستان کافی است سری به این مناطق زد تا آثار گرد و خاک‌های نشسته بر ساختمان‌ها و پوشش گیاهی این منطقه را به وضوح مشاهده کرد.

قرار گرفتن گلستان در نزدیکی صحرای قره قوم ترکمنستان و خالی شدن شمال استان از پوشش‌های مرتعی و گیاهی به سرعت راه هجوم ریزگرد‌ها به استان را تسریع می‌کند.

از طرفی دیگر پسروی خلیج گرگان و خشک شدن تالاب‌های گلستان عوامل دیگری هستند که به تشدید شدن ریزگرد کمک می‌کنند.

چندین سال است که موضوع ایجاد کمربند سبز در نوار مرزی گلستان با ترکمنستان بر سر زبان هاست تا از بروز پدیده ریزگرد جلوگیری کند، اما آنگونه که باید اجرایی نشده است.

تعریف بیابانی شدن و عوامل آن

لطفی ، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از اجرای طرح کمربند سبز در ۵ هزار هکتار از منطقه مرزی خبر داد و گفت: طرح‌های مختلفی نظیر بوته کاری، نهال کاری و هلالی‌های آبگیر در این منطقه انجام شده، اما بخش‌هایی از این اراضی شخصی و یا متعلق به برخی نهادهاست و اجازه ادامه کار به ما داده نشده است.

لطفی افزود: در حال رایزنی هستیم تا این زمین‌ها از حالت زراعی خارج و به حالت مرتعی تبدیل شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: معنی بیابانی شدن این نیست که حتما پوشش گیاهی منطقه‌ای از بین برود، بلکه هر گونه کاهش ارتقای پوشش گیاهی هم بیابانی شدن معنی می‌شود، یعنی اگر روزی مراتع درجه یک به مراتع درجه۲ و این مراتع به درجه۳ تبدیل شود و یا اگر جنگل‌های ما به زمین زراعی یا باغی تبدیل شود این هم نوع بیابانی شدن محسوب می‌شود.

او افزود: چرای بیش از حد دام در مراتع، تغییر کاربری اراضی مرتعی به زراعی، بهره برداری بیش از حد از یک سرزمین، افزایش بهره برداری از آب‌های زیرزمینی، تغییر اقلیم و ... از جمله مواردی است که پدیده بیایان زایی را افزایش می دهد.

۳۰۰ هزار هکتار در چند قدمی بیابانی شدن

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: طبق مطالعات انجام شده بیش از ۳۰۰هزار هکتار از اراضی گلستان مخصوصا در شمال استان در معرض بیابانی شدن قرار دارد.

بیشتر بخوانید: ۳۰۰هزار هکتار از زمین‌های گلستان در معرض بیابانی شدن

لطفی ادامه داد: بر اساس مطالعات سازمان جنگل‌ها در گلستان بیش از ۱۲۰هزار هکتار از اراضی ظرفیت برداشت و جا به جایی خاک را دارند و کانون‌های گرد و غبار در استان محسوب می‌شوند و اولویت کاری ما در بحث بیابان زدایی است تا با این پدیده مقابله کنیم.

در این میان آنچه پدیده ریزگرد را تشدید می‌کند کمبود نزولات جوی، گرم شدن بیش از حد هوا و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی است.

داداشی، مدیرکل هواشناسی گلستان در اینباره گفت: گلستان جزو ۵استان خشک کشور است و در فصل بهار ۲۰روز دمای بالای ۴۰درجه را تجربه کردیم که نشان دهنده افزایش تعداد رخداد‌های حدی در استان است.

بیشتر بخوانید: ثبت دمای بی سابقه ۵۰درجه در گلستان

او، کانون اصلی بروز ریزگرد‌ها در آسمان استان را مربوط به صحرای قره‌قوم در کشور ترکمنستان دانست و افزود: در مناطق شمالی استان اراضی نسبتا وسیعی وجود دارد و با اینکه تعداد روز‌های همراه با گرد و غبار در استان افزایش داشته است، اما هنوز به نقطه بحران نرسیده‌ایم، ولی مستعد تبدیل‌شدن به کانون ریزگرد هستیم.

داداشی ادامه داد: از آنجایی که فاصله اراضی شمالی و جنوبی در استان زیاد نیست و جنس گرد و غبار استان هم از نوع ریزبافت است با یک خیزش باد حرکت کرده و اراضی جنگلی و پوشش گیاهی استان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

او از افزایش ۹۷درصدی تبخیر در فروردین امسال در مقایسه با پارسال خبر داد و افزود: امسال نخستین سالی بود که از نیمه اردیبهشت، ذخیره برف ارتفاعات استان صفر شد و پارامتر‌هایی نظیر کاهش بارندگی، افزایش دما، افزایش تبخیر و تعداد ساعات روز‌های آفتابی، تأثیر مستقیمی بر اقلیم استان دارد.

این روز‌ها حال تالاب‌های گلستان هم خوش نیست و در شرایط بیابانی شدن قرار دارند که با توجه به خشکی منطقه و بالا بودن میزان تبخیر اگر آبگیری جدید اتفاق نیفتد، شرایط سخت خواهد شد.

وحید خیرآبادی، معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان با بیان اینکه وضعیت آبگیری تالاب‌های بین المللی آلاگل، آلماگل، آجیگل و تالاب گمیشان مناسب نیست، گفت: این تالاب ها نسبت به وضع حداکثری خود امسال فقط حدود ۳۵تا۴۰ درصد آبگیری داشته است.

او در مورد پدیده ریزگرد در استان هشدار داد و گفت: در شمال استان دشت‌های مستعد گرد و غبار داریم و اینکه این پدیده در سال‌های گذشته به دفعات تکرار شده و تعداد روز‌هایی که درگیر پدیده گرد و غبار هستیم در حال افزایش است.

خیرآبادی ادامه داد: برای احیای خلیج گرگان هم در بالاترین سطح در ستاد ملی مدیریت و هماهنگی تالاب‌های کشور برنامه احیای آن ۵ساله تعریف شده است که در این برنامه، دستگاه‌های متولی در حوزه آب، کشاورزی، شیلات و آبزی پروری و ... مسئولیت‌هایی دارند و باید طی این مدت به آن عمل کنند تا شرایط در خلیج گرگان بهبود پیدا کند و مردمی که در حاشیه خلیج زندگی می کنند به صورت ملموس این تغییر را مشاهده کنند.

برای مقابله با ریزگرد چه اقداماتی انجام شده؟

لطفی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان بهره گیری از کشاورزی حفاظتی را یکی از راه‌های جلوگیری از فرسایشی شدن خاک نام برد و گفت: برنامه‌هایی در این زمینه در جهادکشاورزی دنبال می‌شود که حفظ مواد مغذی خاک را به همراه دارد.

بیشتر بخوانید: مقابله با ریزگردها، از اولویت‌های جدی محیط زیست

او افزود: قرق کردن مراتعی که دچار چالش شده اند یکی از روش‌های احیای بیایان هاست و در عرصه‌های زیادی موفق به این کار شده ایم.

لطفی با اشاره به طرح‌هایی که برای احیای پوشش گیاهی و جلوگیری از بیابانی شدن اراضی اجرا شده است، گفت: یکی از طرح‌های مهم اداره کل منابع طبیعی طرح ذخیره نزولات همراه با بذرپاشی است که از طریق کانال‌های کوچک و در جهت حرکت آب ساخته می‌شود، بارندگی‌های فصلی و رگباری در این کانال‌ها به تله می‌افتد و بذر گیاهان مقاوم همراه با آب بذرپاشی می‌شود و در نتیجه رگبار‌ها به جای اینکه فرسایش به وجود بیاورد به مصرف پوشش گیاهی می رسد.

نقش گیاهان دارویی در جلوگیری از فرسایش خاک

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به نقش گیاهان دارویی در جلوگیری از فرسایش خاک گفت: اکثر گیاهانی که در مراتع هستند خاصیت دارویی دارند مانند گیاه خارشتر که هم نقش دارویی دارد و هم نقش حفاظت خاک.

لطفی افزود: برای کشت گیاهان دارویی در مناطق بیابانی باید از گونه‌هایی استفاده کنیم که نسبت به شوری و خشکی خاک مقاومت داشته باشند.

او از اجرای طرح دیگری به نام هلالی آبگیر خبر داد و گفت: در این طرح که در ۴هزار هکتار از مناطق بیابانی استان اجرا شده است تمام روان آب سطحی را درون چاله‌هایی ذخیره می‌کنیم و درون چاله‌ها نهال یا پوشش گیاهی قرار می‌دهیم تا از این آب‌ها تغذیه کنند.

لطفی توضیح داد: تولید ۶میلیون بوته و نهال بیابانی و کاشت آن در سطح ۵هزار و ۵۰۰هکتار از دیگر اقداماتی است که برای جلوگیری از بیابان زایی در استان انجام شده است.

گاهی خیلی زود دیر می‌شود، گرچه مسئولان از اجرای برنامه‌ها برای مقابله با ریزگرد‌ها می‌گویند، اما پدیده بیابان زایی و ریزگرد در استان گلستان آرام آرام در حال شدت گرفتن است و اگر هر چه سریعتر اقدامی برای جلوگیری از آن نشود گلستان به خوزستانی دیگر تبدیل می‌شود.