تبریز، قطب صنعت چرم کشور

چکیده مصاحبه پژوهشی:

- نخستین کارخانه ­های چرم سازی در تبریز چرم سازی خسروی بوده است که قدمت آن تقریباً به 90 سال گذشته (1310 هجری شمسی) می ­رسد.

- در حال حاضر250 واحد تولیدی چرم در تبريز فعال هستند  که بیش از 95% این واحدها در تولید چرم سنگین و بقیه در تولید چرم سبک فعالیت دارند.

- در سال 95 پویش خرید کالای ایرانی توسط اتحادیه چرم تبریز راه ­اندازی شد که با راه ­اندازی این کمپین بیش از ۳۰% ورود کفش خارجی به تبریز در سال 95 کاهش پیدا کرد .

 - نوسانات بازار ارز سبب احتکار مواد اولیه توسط واردکنندگان و متعاقب آن افزایش قیمت مواد اولیه آن شده است.

پژوهش خبری صدا وسیما: در کشور ما، تبریز، اصفهان، مشهد و تهران جزو سرآمدهای تولید کفش هستند، اما شهره بودن شهر تبریز در تولید کفش‌های با کیفیت و چرم جهانی است. شاید همین نوع نگاه باعث شد که 18 آبان ماه سال 95 اتحادیه کفش تبریز خبر از برپایی بزرگ‌ترین همایش صنعت کفش تبریز 2018 با حضور اعضای 56 کشور اسلامی در راستای ثبت جهانی کفش تبریز بدهد.

بر همین اساس بود که در اين رويداد و با حضور آقاي روحاني ،رئیس جمهور محترم به شهر تبریز و تأکید ایشان بر حمایت از کالای ایرانی، کفش تبریز را دارای برند و کیفیت جهانی دانست و دستور داد برنامه‌ریزی لازم برای حمایت پایدار از این صنعت صورت پذیرد. رييس جمهور، تبریز را قطب فرش و صنعت چرم و کفش دانست و بیان داشتند که دولت به حمایت از صنایعی مانند کفش اهتمام ویژه‌ای دارد و خود را حامی این صنعت می‌داند و باید حمایت و پشتیبانی کند تا مشکلات این نوع صنایع برطرف شود.

در مصاحبه ­ای كه با علیرضا جباریان فام، رئیس اتحادیه کفش تبریز انجام داديم به بررسي چالش ها و مشكلات اين صنعت پرداخته ايم.

تاریخچه صنعت چرم و شهرک چرم­ سازی تبریز

شهر تبریز پس از سقوط سلسله قاجاریه شاهد رشد و پیشرفت در زمینه چرم سازی کشور بوده است. اولین کارخانه ­های چرم سازی در تبریز که چرم سازی ایران، امید و خسروی بوده است که قدمت آن­ها تقریباً به 90 سال گذشته (1310 هجری شمسی) می­رسد. پس نخستین کارخانه چرم­ سازی در کشور از سوی مرحوم صدقیانی با عنوان چرم­ سازی خسروی ایجاد شد و بعد از 7 سال این صنعت در این شهر گسترش یافت. توسعه این صنعت از محله امامیه تبریز شروع شد و سپس تا سال 1362 به خیابان سعدی گسترش یافت و تعداد کارخانه های چرم سازی در آن زمان به 42 واحد رسید.

در سال­های 62 و 63 به دلیل توسعه شهر تبریز و آلایندگی این صنایع واحدهای کارخانه ­های تولید چرم به خارج از شهر در 25 کیلومتری غرب تبریز در منطقه ­ای به وسعت 2 میلیون مترمربع (200 هكتار) منتقل شد. این مکان تا سال 1379 به عنوان ناحیه صنعتی شناخته می­ شد و فاقد امکانات زیربنایی بود. در آن زمان تعداد 230 واحد چرم ­سازی مستقر در این مکان با مشکلات زیادی مواجه بودند.

 براساس مصوبه هیئت دولت برای ایجاد شهرک صنعتی خصوصی، نخستین بار شهرک صنعتی خصوصی در ایران به عنوان چرم­ سازان در تبریز ایجاد و زیرساخت ­های لازم در آن فراهم شد؛ حتی برای خرید یک خط تلفن در این شهرک در سال 1375 حدود 25 میلیون ریال پول واریز شد.

اما باید گفت: که در سال­های اخیر هیچ­گونه حمایت دولتی از این شهرک انجام نشد و واحدهای مستقر در آن با ماشین آلات قدیمی 40 و 50 ساله چرم تولید کرده و می­ کنند که در صورت برخورداری این واحدها از ماشین آلات به روز و پیشرفته، آنها می ­توانند چرم خوبی تولید کنند و تولیدات خود را به صورت کیفی افزایش دهند.

در این خصوص آمارها نشان می­دهد که" شهرک چرمشهر" قطب تولید چرم در کشور بوده و ظرفیت تولید آن سالانه 50 میلیون فوت مربع است. 46 درصد از چرم­ سازهای فعال کشور در این شهرک مستقر شده و کیفیت بالای چرم تولیدی و داشتن سهم قابل ملاحظه در تامین مواد اولیه کفش از قابلیت­ های این شهرک است. هم اکنون حدود 3 هزار و 300 نفر در واحدهای مستقر در این شهرک صنعتی مشغول به کار هستند و از حدود 300 کارگاه موجود در آن حدود 20 واحد تولیدی بیش از 11 نفر پرسنل دارند و سایر واحدها با کمتر از 10 نفر پرسنل فعالیت می­کند.

آمارهای فعالیت صنعت چرم در تبریز

آمارها نشان می­دهد که در حال حاضر 250 واحد تولیدی چرم که بیش از 95% این واحدها در تولید چرم سنگین[1] و بقیه در تولید چرم سبک فعالیت دارند و محصولات این صنعت علاوه بر تامین نیاز بازار داخلی به کشورهای چین، ترکیه، هنگ گنگ، ایتالیا، اسپانیا، هند، پاکستان، آذربایجان و ارمنستان صادر می­شود. اما در حال حاضر با توجه به اینکه بازار کفش با رکود مواجه شده که وضعیت صادرات کفش استان چندان مطلوب نیست، به طوری که سهم صادرات استان در سال 96 به‌طور رسمی حدود 3 میلیون دلار و صادرات به طور غیررسمی حدود 10 میلیون دلار است.

در این میان شهر" تبریز" قطب چرم کشور و "کفش تبریز" نشان تجاری محصولات چرم کشور است، به‌طوری‌که در حال حاضر 50 واحد صنعتی بزرگ در صنعت کیف و کفش چرم تبریز مشغول فعالیت هستند که در زمینه کفش 2300 واحد تولید چرم در تبریز وجود دارد که حدود 4300 واحد آن دارای پروانه کسب و1200 واحد هم بدون پروانه کسب هستند. از این 4300 واحد تولیدی حدود2400 واحد در بخش تولیدی، 1400واحد در بخش فروش و500واحد خدماتی هم فعالیت دارند.

آمارها نشان می ­دهد که حدود 40 هزار نفر مستقیماً در صنعت کفش تبریز مشغول فعالیت هستند و 110 هزار نفر به صورت غیرمستقیم مانند کشتارگاه ­ها و صنایع پایین دستی و ... از صنعت کیف و کفش تبریز ارتزاق می­ کنند. همچنین حدود 70 تا 90 میلیون جفت کفش در سال تولید می­ شود که بین 60-45 درصد تولید کل چرم کشور و سهم ۱۵ درصدی از میزان کل بخش صنعت را در برگرفته‌اند و تقریباً 90% چرم کفش دست دوز کل کشور در تبریز تولید می­شود.

واردات انواع چرم در سال 95 و 96

واردات انواع چرم در سال 96 نسبت به سال 95 نشان می ­دهد که در برخی محصولات از جمله کیف و چمدان میزان واردات در سال 96 افزایش پیدا کرده است؛ اما واردات پوست گاوی در سال 96 نسبت به 95 با کاهش روبرو شده است که برای بررسی بیشتر این موضوع آماری از انواع محصولات چرم در سال 95 و 96 نمایش داده شده است: 

ثبت ملی کفش دست دوز تبریز تا انتهای سال 97 و ثبت جهانی آن در سال 98

اولین موزه کفش ایران و هفتمین موزه کفش جهان در تبریز راه اندازی شده است و امسال کفش دست دوز تبریز را به ثبت ملی می‌رسانیم. همچنین سعی می‌کنیم در سال 2018 همایش بین‌المللی کفش و چرم را برگزار کنیم و صنعت کفش تبریز را به جهانیان بشناسانیم. البته در خصوص ثبت جهانی باید بیان کنیم که سازمان یونیدو برای حمایت آموزشی چند صنعت در ایران معرفی کرده است که یکی از این صنایع صنعت چرم تبریز است. این سازمان قرار است در سال ­های آتی به منظور همکاری با ایران در زمینه­ های طراحی، توسعه و تحقیقات، ماشین آلات، این صنعت با ایران فعالیت کند. البته تمام قراردادهای خود در این راستا انجام داده­ ایم و انشالله در سال 97 با حمایت و همکاری وزارت کار (که البته در این خصوص کمی کوتاهی از سوی این وزارت در این خصوص صورت گرفته) و دستور اخیر رئیس جمهور مبنی بر برنامه ­ریزی ویژه ایشان از صنعت چرم تبریز و جهانی شدن آن محقق خواهد شد. البته اگر این زمینه همکاری در سال 97 فراهم نگردید، پیش بینی کردیم که با تخصیص بودجه­ ای که دولت قرار است در این خصوص انجام دهد، در زمینه طراحی و نوآوری اقداماتی را انجام دهیم. هرچند که در طی یک سال گذشته چند پروفسور از ایتالیا برای آموزش 60 هزار نیرو اختصاص دادیم که بسیار در این زمینه موثر بود و قرار است که از تیرماه 97 هم مجدد زمینه شرایط این موضوع را برای 60 هزار نیروی دیگر و آموزش تخصصی آنها فراهم کنیم. همچنین اولین پاویون ایران در حوزه کفش را با حمایت سازمان صنایع کوچک و شهرک­ های صنعتی ایران و سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی در مسکو راه اندازی کردیم.

راه ­اندازی پویش خرید کالای ایرانی

در سال 95 پویش خرید کالای ایرانی توسط اتحادیه چرم تبریز راه­اندازی شد که این‌ یک حرکت ارزشمند است که در بازار تبریز اتفاق افتاده و می‌تواند برای سایر بازاریان در دیگر شهرهای کشور و تولیدکنندگانی که کالای ایرانی تولید می‌کنند، الگو باشد. با راه­ اندازی این کمپین بیش از ۳۰% ورود کفش خارجی به تبریز در سال 95 کاهش پیدا کرد. همچنین راه اندازی مرحله دوم این کمپین در اواخر سال ۹۶ رخ داد که موجب شد 20% از ورود کفش خارجی به تبریز را شاهد باشیم. در سال ۹۷ هم که توسط رهبر معظم انقلاب به سال حمایت از کالای ایرانی، نام گرفته است؛ اتحادیه کفاشان تبریز پوسترهای ویژه حمایت از کالای ایرانی را طراحی و منتشر کرده است. در حال حاضر از 1600 واحد فروش کفش تبریز فقط ۲۰ واحد جنس خارجی می­فروشند و ۸۰ واحد اجناس خارجی و ایرانی به فروش می­رسانند.

موانع تولیدی بر سر راه این صنعت

*طی دو سال اخیر بین 20 تا 30 درصد واحدهای تولیدی از زنجیره تولید حذف شدند و مجموعه‌های باقی مانده هم با 40 الی 50 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند. این در حالی است که با افزایش قیمت ارز و سایر نوسان‌های قیمتی، صنف کفش با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو می‌شود و نوسانات بازار ارز سبب دپوی مواد اولیه توسط واردکنندگان و متعاقب آن افزایش مواد اولیه آن شده است.

* رکود صنعت چرم و کفش تبریز به عنوان یک برند شناخته شده در ورای مرزهای ملی، پدیده­ای چندمتغیری که علاوه بر عوامل فوق الذکر، از مشکلات دیگری مانند کهنه و فرسوده بودن ماشین آلات و تجهیزات، به روز نشدن مهارت مدیران و کارگران و نیز تبعات تحریم­ های اقتصادی متاثر است.

*ضعف در خصوص بازاریابی: ایجاد جذابیت کالا در بازار و ترغیب خریدار برای خرید دو نکته مهم در بازاریابی است که با توجه به این موضوع چرم‌ساز تبریزی باید ارتقای کیفیت دهد تا بازار خود را از دست ندهد. برای توسعه فعالیت‌های صنعتی و تولیدی در صنعت چرم آذربایجان شرقی با تلاش‌های انجام‌شده دانشگاه چرم در شهر تبریز ایجاد شده است. همچنین از فعالیت‌های تشکل‌ها و اتحادیه تولیدکننده حمایت شده است تا جایی که اکنون ۸۰ درصد تولیدکننده‌ها در این تشکل‌ها حضور دارند. همچنین دولت­ ها می ­توانند با فراهم سازی زمینه ­های حضور در نمایشگاه­های تخصصی و بین المللی در این صنعت سبب رونق بیشتر در این راستا گردیم.

*در حال حاضر بحران در صنعت چرم موجب شده که نتوانیم با رقبا رقابت کنیم؛ چرا که ماشین آلات کارخانه ­ها به روز نیست و همین فرسوده بودن ماشین آلات و نبود تکنولوژی به روز مانعی بر سر راه این تولید گذاشته است.

*وقتی صنعت چرم در دنیا دچار بحران شد، دولت ترکیه برای کمک به رفع این بحران به فعالان این صنعت وام چهار درصدی پنج ساله با یک سال استمهال پرداخت کرد و آنها با استفاده از این وام اقدام به خرید ماشین آلات به روز و آخرین فناوری این صنعت کردند؛ به طوری که اکنون با ایتالیا رقابت می­ کنند. در کشور ما به فعالان این صنعت وام 27 درصدی با سودهای بالا پرداخت شد و ما مجبور شدیم دستگاه­های کهنه تولید کنندگان خارجی را خریداری کنیم.

*هم اکنون 50 درصد واحدهای مستقر در چرمشهر به دلیل مالیات بر ارزش افزوده تعطیل است. مالیات بر ارزش افزوده کمر کل صنایع به ویژه چرم و کفش را شکسته است. در کشور ما هر سال بدون در نظر گرفتن بحران در بازار، مالیات افزایش می­ یابد. نه تنها صنعت چرم و کفش بلکه تمام صنایع کشور متاثر از مالیات بر ارزش افزوده ضربه می­ بیند و این امر موجب می­ شود هم صادرات با مشکل مواجه شود و هم بازار داخلی از دست برود.

*با وجود اینکه مرزهای کشور ما امن است، ولی ورود حجم بالای کالای قاچاق به ویژه چرم و کفش به کشور جای سوال دارد. در پی رواج بیشتر پدیده قاچاق در سایر استان­ها، میزان متقاضیان کفش چرم تبریز در این استان­ها کاسته شده است. در 5 سال اخیر براساس آمار رسمی میزان متوسط واردات کفش به کشور در سال 10 میلیون دلار از گمرکات است، در حالی که کشورهای صادر کننده آمار رسمی صادرات به ایران را 300 میلیون دلار اعلام کرده­ اند.

*قیمت کفش‌ها با توجه به جنس و نوع کار متفاوت است و قیمت بعضی از کفش‌ها حتی تا 300‌هزار تومان نیز می‌رسد، اما به‌طور کلی در این صنف گران‌فروشی وجود ندارد. در حالی که آمارهای رسمی از قاچاق کفش در دسترس نیست، اما آمار میدانی حاکی از آن است که در سال گذشته بیش از 500‌میلیون دلار کفش به کشور قاچاق شده است که عمدتا از کشورهای ترکیه و چین که کیفیت بسيار پایین بوده است.

*تولید کنندگان ترکیه از دیگر تهدیدهای صنعت کفش و چرم تبریز هستند، زیرا آنها بر روی بازار ایران تمرکز کرده و 90 درصد قاچاق کفش به کشور را کفش های ترکیه به خود اختصاص داده است.

*ضعف در بسته بندی محصولات چرمی: به دلیل اینکه تولید کننده تصور می­ کند که این مسئله باعث ایجاد هزینه بر وی می­ گردد که برای او صرف نمی ­کند، به همین سبب باید در این خصوص فرهنگ سازی و طراحی لازم و مناسب برای بسته بندی آن صورت دهیم که خود این موضوع مانعی بر سر راه برند سازی و در نتیجه تولید این صنعت به صورت کیفی می­گردد.

*توجه به رفع موانع و مشکلات شهرک چرم شهر که در سال­های اخیر موجب رکود در این صنعت گردیده است.

 کلام آخر

صنعت چرم و کفش تبریز به عنوان یک مزیت صنعتی پیشینه­ دار در این شهر دارای مزیت ­های فراوانی است و باید تصمیم ­های متناسبی با وضعیت فعلی آن اتخاذ شود تا مانع از ایجاد بحران در این صنعت شد.

بی‌تردید توانمندی‌های تولیدات چرم کشور و بالاخص تبریز در عرصه تولید و صادرات محصولات ایرانی، اشتغال‌زایی و دیگر موفقیت‌ها در عرصه تولید و اقتصاد کشور قابل ‌قبول و مورد توجه است.

پس باتوجه به اینکه صنعت کفش تبریز یک صنعت اشتغال زا و ارز آور و تاثیر گذار در عرصه اقتصاد و تجارت استان است، انتظار ­مي رود با رفع موانع و مشکلات بر سر راه این صنعت در سال 97 که سال حمایت از کالای ایرانی هم نام گرفته است، هر روز شاهد توسعه و رونق این صنعت باشیم.

پژوهش خبری // زهره دانشمندی

------------------------------------------

1- چرم سنگین به چرمی گفته می­شود که از پوست حیواناتی مانند گاو ،گاومیش ،گوساله و شتر و …به دست می آید. چرم سنگین بهترین نوع جهت استفاده های معمول می باشد و دارای بیشترین مقاومت و زیباترین رخ در میان دیگر انواع است. این نوع چرم به علت استحکام و مقاومت بالا به مصرف در زیره و رویه کفش ،ساخت کیف­های دستی و جیبی مرغوب و یا تسمه های ماشین آلات صنعتی و …می رسد.و چرم سبک چرمی است که از پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز، بزغاله و بره به دست می آید که بسیار ظریف و نازک است و به همین علت هم در ساخت محصولاتی مانند لباس، کاپشن و دستکش استفاده شده و از نوع کیفیت پایین تر آن به عنوان آستری کفش و لباس استفاده می گردد.

[2]- تولید چرم در ۴ مرحله به شرح زیر انجام می شود:1. پوست خام← سالامبور، 2. سالامبور← وت بلو، 3. وت بلو← کراست، 4. کراست←چرم؛ تولیدات مراحل ۱و۲ (سالامبور و وت بلو) فقط قابل خرید و فروش بوده و دارای ارزش افزوده و اشتغال زایی بسیار پایینی است در حالیکه مراحل ۳و۴ (کراست و چرم) علاوه بر اینکه قابل خرید و فروش است، مستقیماً قابل استفاده در ساخت محصولات چرمی بوده و دارای ارزش افزوده و اشتغالزایی بسیار بالایی است.