با نزدیک شدن به ایام بازگشایی مدارس ضرورت و اهمیت توضیح تاثیرات عادات خوب و بدغذایی برای دانش آموزان ایجاب می کند که رسانه ملی و سایر رسانه ها به ترویج فرهنگ تغذیه ای مناسب بپردازند.
- توجه به تغذیه فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است،
- فرهنگ و عادات غذایی در خانه شکل می‌گیرد و در مدرسه تثبیت میشود.
- بسیاری از بیماریهای دوران بزرگسالی ریشه در دوران کودکی دارد.
- مدرسه فرصت مناسبی است تا فرهنگ تغذیه مناسب در میان دانش آموزان نهادینه شود.
- استفاده زیاد از غذاهای محتوی هیدروکربور باعث ایجاد گرسنگی کاذب و چاقی مفرط در افراد میشود.
- تغذیه مناسب با عملکرد بهتر تحصیلی مرتبط است.
- تغذیه نامناسب غذایی نمرات IQ کودکان، ظرفیت حافظه، مهارتهای حرکتی، اجتماعی و زبانی کودکان را کاهش دهد
- عادات غذایی ضعیف؛ حتی می‌تواند الگوهای خواب کودک را تحت تاثیر قرار دهد
- پرخاشگری و نمرات آزمون پایین هوش از عوارض عادات غذایی نامناسب است.
..................................
- فرهنگ و عادات غذایی دانش آموز ایرانی چگونه شکل می گیرد؟
- عادت های غذایی دوران نوجوانی چه تاثیری بر دوران بزرگسالی دارد؟
- تاثیرات خوب و بد تغذیه سالم و ناسالم چیست؟
- اثرات جسمی و روحی تغذیه کداماند؟
- از نظر پزشکی چه غذاهایی باعث ایجاد گرسنگی کاذب و چاقی در کودک می شود؟
- مواد غذایی مفید، مجاز و قابل عرضه در مدارس و مواد مضر و غیرمجاز و غیرقابل عرضه در مدارس کدامند؟
- عادت های بد و عادتهای خوب غذایی کدامند؟
چگونگی شکل گیری عادات غذایی دانش آموزان [1]
تغذیه دانش‌آموز از هرجا که تهیه شود، نوع و کیفیت آن مهم است. این کیفیت تنها مربوط به مدرسه نیست. تغذیه چه در خانه، چه در مدرسه باید مورد توجه قرار گیرد و این مسئله تنها از طریق آموزش صحیح به خانواده‌ها امکان‌پذیر است. توجه به تغذیه فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است، زیرا فرهنگ و عادات غذایی در خانه شکل می‌گیرد و در مدرسه تثبیت میشود. نمی‌توان کودکان را از خرید مواد خوراکی در راه مدرسه منع کرد، ولی می‌توان آنها را متقاعد کرد تا از مصرف مواد مضر خودداری کنند که این امر می‌تواند با عرضهی غذاهای مناسب بر سر سفره در خانه آغاز شود و در مدرسه ادامه یابد.
تاثیر تغذیه دوران نوجوانی بر بزرگسالی
تاثیر تغذیه دوران کودکی بر سلامت آینده فرد از موضوعاتی است که مورد بحث و بررسی فراوان بوده و هست. بسیاری از بیماریهای دوران بزرگسالی مثل فشارخون، تصلب شرایین، استئو پروز و .. ریشه در دوران کودکی دارند. [2] کارشناسان معتقدند ملاحظات هدفمند برای تغذیه سالم باید در اوایل دوران کودکی و نوجوانی رخ دهد. کلرو هیمسفیلد (2003) دوران کودکی و نوجوانی را یک دوران بحرانی می‌داند که نیاز فیزیولوژیکی برای مواد مغذی نسبت به نیازهای انرژی بالاست. و بدن نیاز به رژیم غذایی با کیفیت بالای تغذیه دارد. از آنجائیکه مدارس میتوانند فرصت مهمی برای پیشگیری فراهم کنند. و از آنجا که در مدرسه تعداد زیادی از افراد از جمله جوانان، کارکنان مدرسه، خانواده‌ها و بقیه افراد وجود دارند فرصت مناسبی است تا غذای سالم و تغذیه در اولویت قرارگیرد.
اثرات خوب و بد تغذیه سالم و ناسالم [3]
شواهد نشان میدهد غذای سالم و تغذیه مناسب، توانایی یادگیری را بهبود بخشد و منجر به پیشرفت تحصیلی میشود. تمام مکانهای مرتبط با تغذیه مستقیم و غیرمستقیم کودکان در مدرسه، از جمله در برنامه درسی، محیط مدرسه، والدین و محلی که مدرسه در آن واقع است باید یکپارچه و سازگار باشد. در مورد تاثیر غذای ناسالم بر کودکان، خوردن یک وعده غذای ناسالم، یا دوبار در کودکان تاثیری نداشته باشد؛ اما ناهار خوردن سالیانه می‌تواند عوارض جدی منفی در سلامت روحی و جسمی داشته باشد.
اثرات جسمی[4] و روانی[5] تغذیه
تاثیر غذای نامناسب فراتر از افزایش وزن است. کودکی که بیش از حد غذای چرب، قند، سدیم یا غذای فرآوری شده را مصرف میکند و یا مقدار کمی از ویتامین‌ها و مواد معدنی را مصرف نماید برای سلامتی وی خطرناک بوده و در طول زمان دچار بیماریهای مزمنی همچون دیابت، سنگکلیه، از دست دادن استخوان، سرطان و بیماریهای قلبی شود. البته بچه‌های فعال و پرتحرک نیاز به کالری بیشتری دارند و در طول ورزش ممکن است احساس ضعف خستگی یا تهوع کنند. تغذیه مناسب با عملکرد بهتر تحصیلی مرتبط است. طبق گزارش سال 2012 مورد تایید کاستافون مارات؛ تغذیه نامناسب غذایی موجب تاثیراتی روی IQ کودکان، ظرفیت حافظه، مهارتهای حرکتی، مهارتهای اجتماعی و مهارتهای زبانی را در اوایل نوجوانی پایین می‌آورد. عادات غذایی ضعیف کودک حتی می‌تواند الگوهای خواب او را تحت تاثیر قرار دهد. که ممکن است بر رفتارهای شناختی و توانایی‌های علمی تاثیر بگذارد. پرخاشگری، استقامت ذهن کمتر و نمرات آزمون پایین هوش از عوارض عادات غذایی نامناسب است.
مکانیسم گرسنگی کاذب و چاقی در کودک از نظر پزشکی [6]
در پزشکی آنچه مورد توجه است، مکانیسم‌های بیولوژیکی و شیمیایی چگونگی تاثیر مواد مغذی و ترکیبات خاص بر رشد فیزیکی(مثلا بینایی)، رشد شناختی(مثلا تمرکز، حافظه) و رشد رفتاری( مثلا بیش فعالی) است.[7] وقتی هر بچه‌ای غذاهای محتوی هیدروکربور[8] را بخورد روز به روز چاقتر میشود. غذاهای محتوی هیدروکربوردرداخل بدن انسان به آسانی تبدیل به قند میشود؛ این نوع غذاها اشتهای بچهها را خیلی تحریک میکند. در نتیجه آنها احساس گرسنگی می‌کنند و باز هم می‌خواهند غذا بخورند. این غذاها علاوه بر اینکه خودشان موجب چاقی می‌شوند. در بچهها نیز ایجاد گرسنگی کاذب می‌کنند و با صرف غذا آنها را چاقتر نیز میکند.
اصولا دانش‌آموزان به ۳ وعده غذایی اصلی و۲ میان وعده در طول روز نیاز دارند و باید از تمامی گروه‌های غذایی شامل شیر و لبنیات، گوشت و حبوبات، سبزیجات، میوه‌جات و گروه نان و غلات مصرف کنند؛ در دوران مدرسه تعادل و تنوع غذایی اهمیت ویژه دارد. افراط در مصرف شکلات و شیرینی به دلیل اینکه موجب بی‌اشتهایی و سیری کاذب در کودکان میشود و آنها را از مصرف غذاهای اصلی بازمی‌دارد، موجب اختلال رشد در آنها خواهد شد. وعدهی صبحانه، نقش بسیار موثری در سلامت جسمی و فکری دانش‌آموزان دارد.[27] بوفه از آنجائیکه قسمتی از تشکیلات یک مدرسه و قسمتی از سبد تغذیه کودکان را تامین میکند اهمیت و نظارت مدیر مدرسه روی این بخش ضروری است. همچنین وزارت بهداشت با فرستادن ماموران بهداشت به مدارس می‌تواند از بسیاری از بیماری‌هایی که ممکن است از طریق مواد غذایی ناسالم به دانش‌آموزان سرایت کند، جلوگیری به عمل آورد.
............................................
پژوهش خبری// پژوهشگر: مهدی ناجی
[1]- درآمد اولویت فروش اغذیه در بوفه مدارس نباشد. سلیمان عباسی، خانه ملت، 4 /7/ 95
[2]- عوامل موثر بر میزان دریافت مواد غذایی در کودکان، واحد بهبود تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اراک، 14/6/96
-[3] 24 jun2015/http://www.livestrong.com/article-the-effects-of-children-eating-unhealthy-school-lunches
[5]- 2017/05/03/how-the-quality-of-school-lunch-affects-students-academic-performance/ https://www.brookings.edu/blog/brown-center-chalkboard/
[6]- همان
[7]- در ادبیات پزشکی شواهد مستقیم در مورد چگونگی تاثیر تغذیه بر موفقیت تحصیلی کمتر وجود دارد.
[8]- غذاهای محتوی هیدروکربور مانند: مواد هیدروکربور: (مانند نان،شیرینی،گردو و سیب زمینی) و انواع قند(بستنی، شکلات، لیمونا، آب نبات)
-[9] دستورالعمل کشوری پایگاه تغذیه سالم در مدارس (بخش تغذیه)، وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی وزارت آموزش و پرورش، معاونت بهداشت معاونت تربیت بدنی و سلامت، دفتر بهبود تغذیه جامعه دفتر امورسلامت و تندرستی، دفتر سلامت جمعیت جمعیت، خانواده و مدارس سازمان دانش آموزی، 1392.
[10]- بستنی و شیر پاستوریزه، منبع خوبی از کلسیم هستند و مصرف آنها در میان‌وعده کودکان در تامین بخشی از کلسیم مورد نیاز کودکان موثر است. دریافت مقادیر کافی کلسیم از طریق برنامه غذایی روزانه در سنین مدرسه و بلوغ برای حفظ تراکم طبیعی استخوان‌ها و جلوگیری از پوکی استخوان در بزرگسالی حائز اهمیت است.
[11]- شایع‌ترین کمبودهای ویتامینی در این دوران، کمبود ویتامین A و D و شایع‌ترین کمبودهای املاح، کمبود ید، آهن و کلسیم است. هویج، منبع ارزانی از ویتامین A است و والدین میتوانند از آن در برنامه غذایی روزانه کودکشان استفاده کنند.
[12]- میزان انرژی مورد نیاز کودکان مدرسه‌ای به دلیل تفاوت در اندازه بدن، میزان تحرک و سرعت رشد، متفاوت است و اگر انرژی مورد نیاز کودکان از طریق کربوهیدرات و چربی تامین نشود، پروتئینی که باید صرف رشد و ترمیم بافت‌های بدن شود، برای تامین انرژی به مصرف می‌رسد.
[13]- نان و پنیر، میان‌وعده مناسب دیگری برای تامین کلسیم است که همراه سبزی، گوجه‌فرنگی، خیار یا گردو، یک میان‌وعده سالم و مغذی برای دانش‌آموزان به شمار می‌رود.
[14]- بهترین نوع آهن قابل جذب در غذاهای حیوانی مثل گوشت، مرغ و جگر است.
[15]- دستورالعمل کشوری پایگاه تغذیه سالم در مدارس(بخش تغذیه)، 1392.
[16]- نتایج بررسی کشوری سال ۱۳۷۷ از سوی دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت نشان داده است، حدود ۵۰ درصد کودکان ۶ تا ۱۲ ماهه و حدود ۹۰ درصد کودکان ۱ تا ۲ ساله هر روز پفک مصرف می‌کنند. مصرف پفک به خصوص قبل از وعده‌های غذایی به دلیل ایجاد سیری کاذب، کودکان را از خوردن غذاهای اصلی که باید مواد مغذی مورد نیاز رشد کودک تامین کنند، باز می‌دارد. از سوی دیگر نمک، ذائقه کودک را به خوردن غذاهای شور عادت میدهد.
[17]- دکتر جودیت استرن، استاد تغذیه و طب داخلی در دانشگاه کالیفرنیا می‌گوید: "چیزی که بیشتر از هر چیزی مرا متعجب میکند ، مصرف نوشیدنی‌های شیرینی است که دارای کالری بسیار زیادی هستند. من ترجیح می‌دهم این نوشیدنی‌ها برای همیشه به فضا پرتاب شود و دور زمین بچرخد تا هیچ کس به آن دسترسی نداشته باشید.”
[18]- این عادات میتوانند عامل اصلی اضافه وزن در افراد باشند.
[19]- طبق مطالعات انجام شده در دانشگاه کارولینای شمالی، کودکان و بزرگسالان، خود را با خوردن چیپس های شور، نوشابه، شیرینی و شکلات سرگرم می کنند و با خوردن اینگونه تنقلات، دچار اضافه وزن خواهند شد.
-[20] محققان بر این باورند که تشابهی در بیشتر غذا خوردن بزرگسالان در هنگام کار با کامپیوتر و بازیهای ویدیویی توسط نوجوانان وجود دارد.
-[21] پس از یک روز استرسآور کاری، بجای باز کردن در یخچال، هر فعالیتی که شما را دور از آشپزخانه نگه می دارد انجام دهید. فعالیتهایی مانند پیاده روی یا تماس گرفتن با یکی از دوستان نزدیک.
[22]- مطالعات نشان میدهد غذاهای حاوی چربی بالا و شکر زیاد، اعتیاد آور هستند!
[23]- طبق تحقیقات انجام شده توسط برایان وانسینک -دکترای روانشناسی تغذیه از دانشگاه کورنل، ظروف بزرگ، بدون اینکه متوجه شویم ما را به بیشتر خوردن تشویق می کنند.
[24]- در یک مطالعه بر روی ۳۲۰۰ مرد و زن، پژوهشگران ژاپنی دریافتند تند خوردن غذا با اضافه وزن رابطه مستقیمی دارد.
[25]- طبق تجزیه و تحلیل های انجام شده توسط محققان در توکیو، زنان و مردانی که در طول شبانه روز ۵ ساعت و یا کمتر می خوابند، نسبت به افرادی که ۷ ساعت و یا بیشتر می خوابند، چاقتر هستند.
[26]- همشهری آنلاین، 3/ 10/ 93
[27]- به دنبال نخوردن غذا در طی خواب شب، اگر دانش‌آموز صبحانه نخورد، به دلیل پایین افتادن قند خون، توانایی و شرایط لازم را برای یادگیری مطالب در مدرسه نخواهد داشت. دانش‌آموزانی که صبحانه نمی‌خورند، کم‌دقت، خسته و بی‌حوصله‌اند و نمی‌توانند کمبود انرژی، ویتامین‌ها و املاح معدنی را با خوردن وعده‌های غذایی دیگر جبران کنند. بنابراین مادران باید هر روز صبح، صبحانه کودک خود را قبل از اینکه به مدرسه برود، آماده کنند.