- حریم خصوصی از نگاه حقوقی به حوزه‌ای از حیات افراد اطلاق می‌شود که خصوصی و تعرض ناپذیر است.

- حریم عمومی فضای رفتاری اجتماع است که برای عموم مردم باید حریم امنی باشد.

- در حریم خصوصی دو ساختار متفاوت و در امتداد هم وجود دارد. یکی ساختار فردی که وضعیت و فضای شخصی را مشخص می کند و دیگری ساختار عمومی که ترسیمی از حق عمومی و اجتماعی است.

- حراست از حریم عمومی وظیفه آحاد مردم است و نیز مسئولیت حکومت هاست که باید حافظ مصالح یک کشور باشد و حریم جامعه را از آلودگی پاک نگهدارند.

- حریم خصوصی که در معرض دید عموم واقع شد دیگر نخواهد توانست ابعاد کاملی از حریم شخصی را دارا باشد پس نیازمند تاکید بر رفتارهای هنجار مند می باشد.

- حریم خصوصی نیز تا موقعی حریم عمومی را نقض نکند محترم شمرده می شود و مصون از هرگونه تعرض است.

پژوهش خبری صدا وسیما :داشتن حریم خصوصی و صیانت از آن حق طبیعی هر فرد است که ریشه در ذات بنیادین او دارد. در مقابل هر فرد بایستی نسبت به صیانت و رعایت حریم خصوصی سایرین نیز مسئول باشد. بدین معنی که یک فرد یا یک گروه بتواند خود و یا اطلاعات مربوط به خود را از سایر افراد و یا اطلاعات آنها جدا کند و با انتخاب و اختیار خود آن را برای دیگران آشکار کند. مرزها و حدود حریم خصوصی در بین فرهنگ ها و کشورهای مختلف، متفاوت است.

در این مطلب قصد داریم در مصاحبه تلفنی با سرکار خانم معصومه رحمانی، وکیل پایه یک قوه قضاییه و مشاور خانواده و  سرکار خانم سمانه اسدی، روانشناس وکارشناس بهداشت روان به بررسی حریم خصوصی به لحاظ رفتار اجتماعی بپردازیم . در این زمینه این سوال مطرح است که حریم خصوصی کجاست و حرمت آن چگونه و تا کجا حفظ می شود؟

حریم خصوصی کجاست؟

حریم خصوصی از نگاه حقوقی به حوزه­ای از حیات افراد اطلاق می­شود که خصوصی و تعرض ناپذیر است.  اما درعلم روان‌شناسی، حدود‌ حریم خصوصی به دو بخش تقسیم می‌شود:

1. حریم فیزیکی: فضای حریم خصوصی بدن انسان به اندازه طول یک دست است. به این معنا که اگر ما سر و یا بدن خودمان را از این فاصله به فرد دیگری نزدیک‌تر کنیم وارد حریم خصوصی فیزیکی او شده‌ایم.

2. حریم روانی: شامل موارد زیر است: الف- اطلاعات شخصی مربوط به زندگی خصوصی و خانوادگی. ب- افکار، نظرات و عقاید شخصی و ج- احساسات  

حریم خصوصی و مصادیق آن: 

۱. حریم خصوصی در منازل و اماکن: حق اولیه افراد در مصون از تعرض و تجاوز، بودن منازل و اماکن و بطور کلی کلیه مکانهای سرپوشیده یا محصور متعلق به ایشان.

۲. حریم خصوصی جسمانی: حق اشخاص در حمایت و مصون از تعرض بودن تمامیت جسمانی و بدنی ایشان، از جمله جنبه های مرتبط با سلامت جسمی و روحی و همچنین مشخصات و خصوصیات محرمانه بدنی آنها.

۳. حریم خصوصی اطلاعاتی: عبارت است از حق اولیه افراد در محرمانه ماندن و جلوگیری از تحصیل ،پردازش و انتشار داده‌های شخصی مربوط به ایشان مگر در موارد مصرح قانونی.

۴. حریم خصوصی ارتباطاتی: حق اشخاص در امنیت و محرمانه باقی ماندن محتوای کلیه اشکال و صور مراسلات و مخابرات متعلق به فرد. 

حریم عمومی کجاست؟

حریم عمومی فضای رفتاری اجتماع است که برای عموم مردم باید حریم امنی باشد. امنیت جانی، مالی، آبرویی، حیثیتی، امنیتی و اخلاقی و... . جایگاه حریم عمومی در سلامت جامعه تعیین‌کننده است. حریم عمومی حق صدها و هزاران مردمی است که با محیط جامعه سر و کار دارند. اگر ویروس یک بیماری به جامعه سرایت کند، توده مردم را آلوده می‌کند و نیز اگر یک بیماری اخلاقی به جامعه رخنه کند، ملتی را به آلودگی و نابودی می‌کشد. حراست از حریم عمومی وظیفه آحاد مردم است و نیز مسئولیت حکومت هاست که باید حافظ مصالح یک کشور باشد و حریم جامعه را از آلودگی پاک نگهدارند.

حریم خصوصی کجاست و حرمت آن چگونه و تا کجا حفظ می شود؟

سمانه اسدی، روانشناس و کارشناس بهداشت روان: حریم خصوصی فقط مفهومی وابسته به موقعیت های زندگی اجتماعی از قبیل طبقه اجتماعی، تحصیلات، موقعیت شغلی و... نیست و هر فرد با توجه به ذات و سرشت انسانی خویش و خاصیت همزیستی با دیگران و حد و مرزهایی که این همزیستی اقتضاء می­کند نیازمند حریم خصوصی و فضای شخصی برای خود است و مناصب و موقعیت هایی که افراد در زندگی کسب می نمایند دخالتی در میزان و وسعت فضای شخصی آنان نخواهد داشت. هر فردی هرچه قدر هم که در جامعه و دوره پیشرفته ای زندگی کند علاقه مند به داشتن یک محیط مربوط به خود یا همان خلوت منحصر به فردش باشد که هم از نظر فطری و هم روان شناسی عادی و مورد تاکید است ولی نیاز است تا افراد این محدوده را بشناسند و این محدوده دارای یک تعریف حداقل کلی باشد که این همان حریم خصوصی و محدوده و فضای در مالکیت فرد است.

در حریم خصوصی دو ساختار متفاوت و در امتداد هم وجود دارد. یکی ساختار فردی که وضعیت و فضای شخصی را مشخص می کند و دیگری ساختار عمومی که ترسیمی از حق عمومی و اجتماعی است. یعنی نفی هر یک به گونه ای زدودن تمامیت حالات انسانی است و اصل تعامل پایاپای این دو حق در حریم فردی و اجتماعی است. اما از طرفی دیگر با مفهومی دیگر مواجه خواهیم شد و آن حریم عمومی است. در واقع تلقی محدوده و جاهایی که در اختیار شخص یا گروه خاصی نیست و به همگان تعلق دارد مثل مکان های عمومی راه ها, پارکها, موزه ها, مترو و .... که البته برای اداره و دسترسی افراد برای نظم و ساماندهی آنها قوانینی وضع شده است.

حریم خصوصی و حریم عمومی تابع قواعدی هستند که بر آنها حکومت می کنند. حریم عمومی از قشر همان حریم خصوصی است. اگر حریم عمومی توضیح روشنی برای اصالت و اهمیت حریم خصوصی نداشته باشد، از شاخص های نا صحیحی پیروی می کند. پس ملاک صحت و سقم حریم عمومی در همگرایی و سازگاری با ذرات بنیادین حریم خصوصی است.

به نظر می آید در تعیین حریم و حدود فضای شخصی و حریم خصوصی نتوان به اجماع نظرمشخصی دست یافت، چرا که ممکن است مثلا بعضی از رفتارها و مصادیق در گذر زمان و بسته به فرهنگ ها و ملیت های متفاوت در جوامع انسانی دستخوش تغییرات گردد و همین خصوصی و شخصی بودن کار تعیین حدود آن را با مشکل مواجه سازد. در هر جامعه ای همیشه بر حفظ هنجار ها و عدم هنجار شکنی از سوی افراد جامعه تاکید فراوان می شود و حتی پیروی نکردن از هنجارها و ارزش ها گاهی بخشی از رفتار های متضاد با فضای جامعه را نشان می دهد. معمولا به این افراد لقب هنجار شکن نیز داده می شود. یکی از مباحثی که البته هنوز به طور کامل و روشن به آن در این زمینه پرداخته نشده است بحث فضای داخل خودرو و حریم خصوصی تلقی کردن آن است. با توجه به اینکه هر خودرویی فضایی داخل خود دارد که متعلق به سرنشینان آن است. حتی اگر اتومبیل در حالت توقف کامل بوده و سرنشینی در آن نیست، باز هم این فضا متعلق به دارنده خودرو است و مانند مسکن و دیگر وسایل شخصی، حریم خصوصی او است و بدون اجازه نمی‌توان وارد این حریم شد اما اگر داخل ماشینی جرمی رخ دهد و یا ناهنجاری رخ دهد دیگرحریم خصوصی تلقی نمی‌شود چراکه این موارد در معرض نظاره عموم است و می‌تواند در جامعه مشکل ایجاد کند. البته نظراتی که در عرف و قانون نسبت به این مساله وجود دارد بسیار جای بحث و موشکافی دارد و توجه به این نکته حتمی است که حریم خصوصی که در معرض دید عموم واقع شد دیگر نخواهد توانست ابعاد کاملی از حریم شخصی را دارا باشد پس نیازمند تاکید بر رفتارهای هنجار مند می باشد.

معصومه رحمانی، وکیل پایه یک دادگستری و مشاور خانواده:

حریم خصوصی یعنی آن چیزی که در چارچوب خانوادگی٬ شخصی و دوستانه قرار دارد و برای دیگران در دسترس نیست. البته این حریم تعریف مشخصی برای همه ندارد و برای هر فرد متفاوت است . حق خلوت یا به تعبیری، حق داشتن یک حیات خصوصی، به عنوان یکی از حقوق اساسی شهروندان، ارتباط عمیقی با حفظ شأن، کرامت، شخصیت، استقلال فردی، توسعه روابط شخصی، گسترش صمیمیت و امنیت روانی پایدار و حاکمیت بر احساسات و افکار و دیگر ارزش‌های مهم انسانی دارد. این حریم محدوده معقولی است که فرد انتظار دارد از دسترس دیگری مصون بماند. که این دیگری می تواند دولت یا سایر اشخاص حقیقی یا حقوقی باشد. اما حفظ و حراست از این حریم خصوصی نیز به راهکارهایی نیازمنداست:

1- افراد جامعه این حریم ها را بشناسند و مرزهای آن به طور صحیح شناسایی کنند.

2- احترام به حریم خصوصی دیگران از سوی آحاد افراد جامعه رعایت شود، همچنین تعدی به حقوق و حریم خصوصی دیگران تقبیح شده و جرم محسوب میشود و به موضوعی همه گیر در جامعه تبدیل شود تا همه التزام به رعایت آن را در زندگی خود داشته باشند.

3- ضرورت حفظ هنجارها و موازین اخلاقی و حریم خصوصی هر فرد به کودکان و نوجوان آموزش داده شده تا در بزرگسالی به امری نهادینه شده تبدیل گردد.

4- نهاد های قانونی و امنیتی به طور صحیح و واقعی با ناقضان حریم خصوصی افراد و حریم عمومی جامعه برخورد کنند تا این مساله نتواند در افراد هنجارشکن و قانون گریز به صورت امری طبیعی جلوه نماید.

هیچ کس در جامعه نمی تواند با سوءاستفاده از حریم هایی که برای فضاهای خصوصی ایجاد می شود به اقداماتی که وجدان عمومی جامعه را جریحه دار می کند متوسل شود. برای مثال اگرچه فضای داخل خودرو به دلیل اینکه در معرض دید عموم است نمی تواند به عنوان حریم خصوصی مطلق تلقی شود ولیکن حتی اگر بعنوان حریم خصوصی نیز تلقی گردد به دلیل اشراف انظار عمومی بر آن اگر در آن هنجارشکنی رخ دهد( نظیر کشف حجاب،‌آلودگی صوتی، حمل مواد مخدر، حمل سلاح و مهمات غیر مجاز و ...) از یک سو می تواند با اعتراض عموم و از سوی دیگر با اعتراض و برخورد قانون و مجری آن مواجه شود. البته نص صریح قانون ٬ فضای داخل خودرو را حریم خصوصی نمی داند . به عبارتی مشاهده پذیر بودن و یا شنیدن امری در صحنه اجتماعی و عمومی ملاک تفکیک حریم خصوصی از حریم عمومی است. شاید بر اساس عرف و شرع و قانون در کشور ما هیچ حریمی خصوصی تر از فضای داخل خانه نباشد اما این بدان معنی نیست که فرد بتواند در داخل خانه خود با بروز رفتارهای خارج از عرف و هنجارشکنی موجبات ناراحتی دیگران را فراهم کند و قوانین بسیاری در این زمینه در خصوص زندگی شهری و همچنین آپارتمان نشینان وضع شده است که در سایه آن امنیت، آسایش و رفاه همگان را فراهم سازد، و این بدان معناست که حریم خصوصی تا موقعی حریم عمومی را نقض نکند محترم شمرده می شود و مصون از هرگونه تعرض است. 

کلام آخر

حریم خصوصی حقی است که براساس آن افراد می توانند تعیین کنند که دیگران تا چه اندازه می توانند به لحاظ کمیت و کیفیت، اطلاعاتی درباره آنان داشته باشند یا به لحاظ فیزیکی، عاطفی و ... به آنان نزدیک شوند. با شناخت مفهوم حریم خصوصی، در تعریف مختصات و چهارچوب این حریم و فضای امن در درجه اول برای خود و سپس برای دیگران می توانیم روابط کاری، دوستانه و همکاری ایمن تر و سالم تری را تجربه کنیم. حریم خصوصی مفهومی است که در کنار حریم عمومی معنا می یابد و این دو حریم با آاگاهی شهروندان از مراتب حقوقی و اجتماعی حاکم بر هر یک از دو فضا حرمت خود را بدست می آورند و این حرمت تا جایی ادامه خواهد یافت که حریم خصوصی و حریم عمومی یکدیگر را نقض نکنند.

پژوهش خبری// مرتضی رکن آبادی

** منابع در آرشیو در دسترس است.