مصرف کنندگان نهایی به واسطه تاثیرپذیری از یکسری عوامل، کالاهای قاچاق را در سبد مصرفی خود قرار می دهند.
در زمینه قیمت، با توجه به قیمت کالاها، هرچه مطلوبیتی که مصرف کنندگان با خرید و مصرف کالای قاچاق بدست می آورند بیشتر از مطلوبیت کالاهای تولید داخل و کالاهای خارجی قانونی باشد، تقاضا و مصرف آنها بیشتر می شود. همچنین مشتریان کالایی که ارزان باشد و کیفیت بالایی داشته باشد را در بازار انتخاب می کنند و در نتیجه روی به کالاهای قاچاقی می آورند که قیمت نسبی شان پایین تر از کالاهای مشابه داخلی است.
خرید کالا و رفتار مصرفی افراد از ارزش های مصرفی آنها نیز تاثیر می پذیرد. در کشور ما برخی از گروه های جوانان و برخی دیگر از گروه های اجتماعی مانند قشر مرفه و هنرمندان، از لباس ها و کالاهای تجملی خاصی استفاده می کنند که نه در بخش تولید داخل و نه در واردات رسمی جایی ندارند. برای این نوع خواسته ها یا باید ارزش ها و نیازهای مصرفی این گروه افراد را تغییر دهیم و یا اینکه به شیوه ای مناسب این نیازها را برطرف کنیم تا به سمت کالای قاچاق سوق پیدا نکنند. قاچاقچیان کالا با آگاهی از این گونه نیازها در بازار اقدام به واردات قاچاق این نوع کالاها می کنند و یا حتی در مواقعی به ایجاد نیاز در مصرف کنندگان برای خرید و مصرف این دسته از کالاها می پردازند.
عادات و هنجارهای مصرفی به عنوان قواعدی غیررسمی رفتار افراد را هدایت و به انتخاب آنها جهت می دهند. هنگامی که خرید کالاهایی هنجار می شود، افراد تلاش می کنند تا به این کالاها دست یابند. حال اگر این کالاها بصورت قاچاق و ارزان وارد شده و بصورت عادی در فروشگاه ها و خیابان های شهر عرضه شوند با استقبال مصرف کننده روبرو خواهند شد و در اندک زمانی خرید آنها به هنجار تبدیل شده و در جامعه گسترش می یابد و بدین ترتیب هنجار مصرف کالاهای قاچاق، قاچاق کالا را بازتولید می کند.
تبلیغات رسانه ای نیز نقش اساسی در آشنایی مخاطب با محصولات و ایجاد نیازهای بعضا کاذب در آنها می شود. هنگامی که محصولات تبلیغ شده یا مشابه آنها بصورت قاچاق به بازار عرضه شوند، توسط همین مصرف کنندگان بالقوه خریداری و استفاده می شوند.
از نظر ترجیح مصرف کالاهای داخلی بر کالاهای مشابه خارجی در کشور ما، پژوهش ها نشان می دهند که در جامعه ما ارزیابی مثبتی از کالاهای خارجی وجود دارد که بیانگر پایین بودن شاخص ملی گرایی مصرفی است. طبیعی است هرچه این شاخص در جامعه ای پایین باشد، تمایل به خرید کالاهای خارجی بخصوص از نوع قاچاق بیشتر خواهد شد.
اکثریت مصرف کنندگان کالاهای قاچاق از پیامدهای اقتصادی و فرهنگی قاچاق کالا آگاه نیستند و این رفتار مصرفی خود را زیان آور نمی دانند و به همین دلیل بدون دغدغه ی خاصی به خرید و مصرف کالای قاچاق می پردازند. به عبارت دیگر هرچه آگاهی و اطلاعات مصرف کنندگان از قاچاق کالا و کالاهای قاچاق کمتر باشد، احتمال خرید و مصرف این کالاها افزایش می یابد.
پژوهش خبری//نویسنده مسئول:سارا شاکری، دکترای مدیریت بازاریابی دانشگاه علوم تحقیقات تهران