دکتر محمد پاک سرشت عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان: از سال 1289 با تاسیس دارالمتعلمین به عنوان یکی از مراکز مهم آموزش امر تربیت معلم که با دارالفون شروع شده بود سامان بیشتری یافت. بعدآ با دانشسراهای مقدماتی و عالی و مراکز تربیت معلم و مجتمع پیامبر اعظم و در سال 1390با تاسیس دانشگاه فرهنگیان حرکت نظام تعلیم و تربیت و امر تربیت معلم بر اساس نیازهای آموزش و پرورش شکل گرفت. در دوره ­های بعد از انقلاب اسلامی هر زمان که نگاه سرمایه­ای به مراکز تربیت معلم بوده است این مراکز تقویت شده است و هرگاه نگاه هزینه­ ای بوده است متاسفانه مراکز ضعیف و به بیرون از آنها چشم دوخته شده است. و به جذب معلمان از میان بیکاران و سربازان و ... منجر شده است که ضایعات آن مشهود است.

روند تشکیل دانشگاه فرهنگیان چگونه بود؟

دکتر محمد پاک سرشت: در سالهای نخست بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به همت شهید رجایی مراکز تربیت معلم در سراسر کشور راه­اندازی شد تا به امر مهم تعلیم و تربیت معلم در طراز جمهوری اسلامی اقدام کند. افراد جوان در سنین حدود 18 سالگی در این مراکز پس از طی یک دوره دوساله به صورت شبانه­روزی جذب آموزش و پرورش می­ شدند و به امر خطیر معلمی می ­پرداختند. این روال از 1358 تا 1381 ادامه داشت. اما از سال 81 تا 87 رویکردهای مختلف به تربیت و تامین معلم تعطیل یا محدود شدن تدریجی مراکز تربیت معلم را در پی داشت و از آن به بعد به رغم تاکیدها و تذکرهای مکرر رهبر انقلاب مبنی بر احیا و تقویت تربیت معلم و اهمیت جذب، تعلیم و تربیت معلم از طریق مراکز شبانه­ روزی تربیت معلم، روند تضعیف مراکز و سپردن امر تربیت معلم به دانشگاه ­ها یا جذب به شیوه ­های دیگر ادامه یافت تا این که پس از تصویب طرح تحول بنیادین در آموزش و پرورش و تدوین اساسنامه دانشگاه فرهنگیان این مهم به تحقق پیوست.

اساسنامه ”­دانشگاه فرهنگیان­” در 6/ 10/ 1390 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و در 1 /12/ 1390 توسط ریاست جمهور وقت ابلاغ شد. فعالیت دانشگاه فرهنگیان به صورت رسمی آغاز و بر این اساس جایگاه مراکز تربیت معلم تقویت شد. طبق مواد 5 اساسنامه و تبصره ماده 4 آن، سازمان مرکزی دانشگاه فرهنگیان در شهرتهران مستقر همچنین 32 پردیس برادران و 32 پردیس خواهران در استان ها راه اندازی شده است و سایر مراکز تربیت معلم در پردیس­ها با تصویب شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوریساماندهی می­شوند.

با شکل ­گیری دانشگاه مزبور و بر اساس مصوبه هیات محترم دولت، جذب 25000 دانشجوی متعهد خدمت از طریق آزمون سراسری سال 1391، در دستور کار قرار گرفت و پس از انجام هماهنگی­ ها و اقدامات لازم این مهم اجرایی شد.

منویات مقام معظم رهبری در خصوص تربیت معلم و دانشگاه فرهنگیان چیست؟

چشم انداز مقام معظم رهبری مطابق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از تعریف معلم علاوه و فراتر از تدریس کتاب درسی است و آموزش اخلاق و تربیت دینی و آموزش سبک زندگی را از وظایف معلم اعلام نموده است. لازمه این کار آن است که با برنامه ­ریزی همه جانبه تربیتی دینی و اجتماعی و ... و فراهم سازی عوامل موثر و بسترسازی‌های ملازم آن همچون بستر زمانی شبانه ­روزی و بهینه­ گزینی در سنین خاص با تعیین شرایط احراز پذیرش دانشجو (علمی-گزینشی- مصاحبه صلاحیت­ های همه جانبه و به ویژه انگیزشی) اهتمام شود. موضوع تعهد خدمت و شبانه ­روزی تعریف کردن دانشجو معلمان در دوره کارشناسی (3تا5/ 3سال) در تحقق این اهداف در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان گنجانده شده است.

سال 85 فرمان رهبری برای احیای تربیت معلم و مراکز شبانه ­روزی صادر شد:

... مراکز تربیت معلم ... خیلى مهم است. ما معلم باسواد، معلم مطلع و معلم کاردان و حرفه­اى در کار خود نیاز داریم. نمى‌شود ما نگاه کنیم هر کسى بیکار بود، بگوییم آقا تو بیا اینجا درس بده، آن هم در رشته­ هایى که خیلى اوقات اصلاً از آنها اطلاعى ندارند. ما درس دینى­ مان را در خیلى از مدارس، به کسانى مى­ دهیم که هیچ مهارتی در این کار ندارند؛ این که درست نیست. 

حمایت‌های مؤکد و مکرر مقام معظم رهبری در سال های 92 و 93 نیز به این موارد اشاره دارد:

- اهمیت بسیار زیاد این دانشگاه

- ضرورت توجه به آرایش درونی آن

- لزوم پشتیبانی­ های همه جانبه به ویژه از سوی وزارت علوم از این دانشگاه

- توجه به امتیاز انحصاری و رسالت ویژه و مخصوص این دانشگاه مبنی بر "تولید معلم"

شیوه های جذب دانشجو در دانشگاه فرهنگیان و روند آن در سال­های اخیر به چه صورت بوده است؟

دکتر شریف زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان: در اساسنامه دانشگاه فرهنگیان دو شیوه برای جذب دانشجو و تامین نیروی آموزش و پرورش تعریف شده است:

1-پذیرش دانشجوی متعهد خدمت از طریق کنکور سراسری در دوره چهار ساله شبانه روزی

2- اعمال ماده 28 اساسنامه و جذب فارغ­التحصیلان سایر دانشگاه­ها­ با آموزش مهارت‌های معلمی در دوره­ کوتاه ­مدت یکساله

3- برون سپاری وظایف دانشگاه فرهنگیان و استفاده از ظرفیت سایر دانشگاهها و فارغ التحصیلان آنها

دکتر محمد پاک سرشت عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان: ابتدا قرار بود طبق برنامه، چون تعداد بازنشستگان وزارت آموزش و پرورش از سال 91 تا سال 95 به صد هزار نفر می ­رسد، سالانه 25000 نفر دانشجو معلم، از طریق آزمون سراسری دانشگاه­ها و پس از طی مراحل گزینش، تأیید صلاحیت­ های عمومی، معاینات پزشکی، مصاحبه­ های تخصصی تعیین صلاحیت­ های تخصصی، مذهبی و علمی و سرانجام انتخاب یک برگزیده از میان هر دو یا سه داوطلب،‌ در این دانشگاه مشغول به تحصیل شوند. اما متأسفانه از همان سال اول تعداد جذب برغم صراحت اسناد بالا دستی کمتر از حد لازم بود. به طوری که از 22000 نفردر سال 91 ، به 17000 نفر در سال 92 و 12000 نفر در سال 93 کاهش یافت.

سال 94 نیز فقط 3 هزار نفر از طریق آزمون سراسری جذب شدند و 22 هزار صندلی دانشگاه خالی ماند و در مقابل از فارغ التحصیلان سایر دانشگاهها جذب کردند. نیروهایی که بعضا در سن 44 سالگی بودند و حتی با مدرک دکتری فقط به انگیزه رهایی از بیکاری به آموزش و پرورش روی آورده بودند و در چنین شرایطی طبیعی است که میزان آموزش پذیری و کارایی این افراد چگونه خواهد بود. 

مشکلات شیوه جذب کنونی چیست؟

دکتر پاک سرشت: هر معلمی می‌تواند عالم باشد؛ ولی هر عالمی نمی‌تواند معلم باشد برگزاری دوره­ های فشرده یک ساله،. اهانت به دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان است که بعضا با رتبه ­های تک رقمی، امر خطیر معلمی را در سنینن جوانی برگزیدند، نه این که بدون انگیزه و عشق به معلمی، آن هم پس از شکل‌گیری شخصیتشان در دیگر علایق موجود در جامعه و بعضا در سنین بالا، به ناچار دنبال بازار کار باشند و از روی سرخوردگی، سرانجام و به اجبار! نظام حساس تعلیم و تربیت را مأمن تأمین معاش روزانه خویش قرار دهند و دوباره بر سر آموزش و پرورش، آن بیاید که در فراخوان چندسال گذشته این وزارتخانه برای تأمین نیرو در جذب 40 هزار معلم از میان 670 هزار داوطلب جویای کار پیش آمد.

قانون متعهدین خدمت، مصوب مجلس شورای اسلامی در سال 69 و لازم الاجرا است.

جذب دانشجو معلم از اوان جوانی تجربه دیرین ملت­ما و دیگر ملل چون ژاپن، فرانسه و حتی انگلیس و آمریکا است؛ شخصیت و دغدغه دانشجویانی که از دیگر دانشگاه­ها جذب می شوند متفاوت از آن امری است که قرار است در دانشگاه فرهنگیان و در واقع تربیت معلم شکل بگیرد؟!

تعدادی از وزارتخانه ­ها مانند وزارت دفاع و نیرو برای تربیت نیروی متخصص مورد نیاز خود که عمدتا نیروهای فنی نیز هستند، دانشگاه دارند، چرا آموزش و پرورش که در زمینه تربیت نیرو سابقه دارتر است باید محروم بماند؟

شغل معلمی به دلیل تخصصی بودن و پیچیدگی­ های خاصی که دارد به دوره­های علمی و عملی طولانی مدت از جمله روان­شناسی، فن بیان و روش تدریس نیاز دارد. که از طریق برگزاری دوره فشرده یک ساله نمی­ توان آمادگی معلمی را به افراد انتقال داد در ضمن این دوره­ ها باید در سنی باشد که سن فراگیری فرد است.

آموزش دانشجو معلمان باید زیر نظر اساتیدی که سابقه طولانی مدت معلمی دارند، انجام شود و دانشجویان باید در قالب کارورزی به کلاس درس بروند و از معلمان مختلف کار یاد بگیرند از طریق برگزاری دوره­ های فشرده نمی­ توان علوم مختلف و دور­ه­ های کارورزی را به دانشجو معلمان منتقل کرد.

دکتر شریف زاده: در شیوه پذیرش بوم برای بوم: جامعه آماری ما محدود است و بهترین­ ها انتخاب نمی­ شوند. محدوده­ای ایجاد کرده ­ایم که استعدادهای برتر و استعدادهای مورد نیاز را نتوانیم جذب کنیم. این راه را برای جذب از طریق آزمون استخدامی باز می ­کند. که آن هم مشکلات خاص خود را دارد. برون سپاری برای جذب معلم نیز باید خیلی با احتیاط باشد. اساسنامه دانشگاه فرهنگیان در ماده 28 مقرر کرده که در رشته‌هایی که آموزش و پرورش امکان جذب دانشجو معلم از طریق دانشگاه فرهنگیان را ندارد می ­تواند به شیوه برون سپاری اقدام کند یعنی از بیرون بگیرد و با طی دوره یک ساله تربیت معلم جذب شوند. اما بخشی از اینها که از بیرون می­ آیند همان سال اول می‌روند چون فقط دنبال شغل بوده­ اند . بخش دوم معلم ضعیف که به اشکال مختلف می­ خواهند جابه جا شوند و به یک وزارتخانه دیگر بروند. اما اگر از ابتدا از طریق آزمون سراسری جذب دانشگاه فرهنگیان شوند ماندگار می ­شوند.

- عدم کارایی دانشجویان با سنین و مقاطع تحصیلی بالا برای تربیت معلم

- به کار گماردن معلمان حق التدریسـی، سـرباز معلم ­ها و مربیـان نهضت سوادآموزی برای تأمین قسمتی از معلمان مورد نیاز

- هزینه 4ساله دانشگاه و سپس یکساله بدو خدمت ، هزینه بسیار بیشتری رابرای نظام موجب می شود

- ورود نیروهایی که تعلق خاطری به این شغل ندارند بلکه به امید استخدام و سپس انتقال به دیگر سازمان‌ها جذب شده ­اند.

- جدا انگاری تعلیم و تربیت

- محروم شدن دانشجو معلمان از تعامل با الگوی عملی اخلاقی و تربیتی اساتید باتجربه تربیت معلم

- مشکل تک دانشی بودن و مشکل تخصص تک رشته­­ای فارغ التحصیلان دو مشکل اساسی این رویکرد است که در ایجاد معضل مازاد نیرو برای آموزش و پرورش در طول 30 سال گذشته نقش داشته است .

راهکارهای اصلاح جذب دانشجو و تقویت دانشگاه فرهنگیان چیست؟

- ما چاره ای نداریم جز آن که شیوه مراکز تربیت معلم را احیا کنیم.

- جذب دانشجو معلم در مراکز تربیت معلم نباید از سن 18 سالگی فراتر رود .

- پرورش دانشجویان جوان در مراکز شبانه روزی تربیت معلم راهکار موفقی است .

- پذیرش استانی جذب دانشجو راهکاری مناسب به جای پذیرش به شیوه بوم برای بوم.

- تربیت معلم در محیط واقعی تعلیم و تربیت است که می­تواند انتقال و هم افزایی بهینه مهارت معلمی را بین استاد و شاگرد در پی داشته داشته باشد.

- انتخاب بر اساس بومی استانی باشد.

کلام اخر

اقداماتی که از سال 68 تاکنون انجام شده غالباً در جهت تضعیف و تعطیلی مراکز تربیت معلم بوده است. تعداد مراکز تربیت معلم از 400 مرکز در زمان شهید رجایی به 98 مرکز و در زمان حاضر نیز طبق اساسنامه به 64 مرکز رسیده و این در حالی است که به گفته سرپرست دانشگاه فرهنگیان از این تعداد 34 واحد باید واگذار شود.

اگر قرار است کشور در طراز بالا داشته باشیم باید آموزش و پرورش طراز بالا داشته باشیم. وزیر آموزش و پرورش باید از قدرترین وزرا باشد. بودجه و نیروهای آموزش و پرورش در طی 37 سال گذشته ضعیف بوده و هنوز هم آموزش و پرورش به عنوان کلیدی ترین دستگاه مورد توجه نبوده است. بودجه آموزش و پرورش در بسیاری از کشورهای پیشرفته در راس بودجه سایر بخش هاست. دیدگاه رهبری به آموزش و پرورش نیز دیدگاه سرمایه‌ای است اما دیدگاه مسئولان دولتی در طی این سال ها تاکنون دیدگاه هزینه ای بوده است. فرمایشات رهبری در آموزش و پرورش عمل نمی­ شود. وضعیت کنونی جذب نیرو در دانشگاه فرهنگیان آینده نگران کننده ­ای را برای نظام تعلیم و تربیت کشور رقم می‌زند. ما چاره‌ای نداریم جز آن که شیوه مراکز تربیت معلم را احیا کنیم. 

پژوهش خبری صدا وسیما// پژوهشگر: هدایتی