سلمان فارسی؛ نخستین مسلمان ایرانی

پژوهش خبری صدا و سیما: پیامبر اسلام (ص) طبق روایتی ضمن اینکه سلمان را از اهل بیت نامیدند، ایشان و امام علی (ع) را معلم مسلمانان شمرده‌اند.با توجه به اینکه 17 آبان ماه به نام روز بزرگداشت سلمان فارسی نامگذاری شده است در این نوشتار زندگی سلمان در ابعاد گوناگون اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و نظامی به اختصار مورد بررسی قرار گرفته است.

برجسته کردن یاران و صحابه بزرگوار پیامبر اسلام (ص) یکی از راه های ترویج دین و نشر اسلام است، یکی از این یاران، سلمان فارسی است که در علم و تقوی بی نظیر و در عبادت و شجاعت بی بدیل بود. سلمان بزرگترین صحابی پیامبر خدا (ص ) و امام علی (ع) و اولین مفسر و مترجم قرآن به زبان فارسی و اولین ایرانی است که اسلام آورد و در نشر اسلام سهم عمده‌ای ایفا کرد. سلمان پیش از اسلام آوردن به اندیشه و تامل در یهود و مسیحیت و مجوس پرداخت و سرانجام گمشده خویش را در هیچ دینی جز اسلام نیافت. تامل در افکار و آثار سلمان و شرح و تحلیل آنها یکی از نیازهای اساسی جامعه ما پس از انقلاب اسلامی است. عظمت و جایگاه سلمان فارسی در اسلام بر هیچ کس پوشیده نیست؛ اما این‌که رسول خدا او را که یک تازه مسلمان غیر عرب است از اهل بیت خویش می‌خواند، موضوعی است که تأمل و دقت نظر بیشتری را می‌طلبد.

زندگانی سلمان پیش از اسلام

پژوهش دقیق و جامع در منابع تاریخی، رجالی، روایی تفسیری و جغرافیایی و... به روشنی نشان می‌دهد که سلمان پارسی که نامش پیش از پذیرش اسلام روزبه بود، یک شخصیت واقعی و تاریخی است. افسانه‌هایی که برخی فرق صوفیه درباره سلمان پرداخته‌اند خود می‌تواند سایه‌ای از حقیقت وجود سلمان باشد و نه وسیله‌ای جهت تشکیک در شخصیت او. پدر سلمان بنا به روایات شاهزاده بود و برخی نیز وی را دهقان­زاده معرفی کرده­اند. در مورد مادر ایشان هیچ اطلاعی در دسترس نیست. در روایات در مورد مکان ولادت سلمان اختلاف است که بیشتر آنها، وی را از اهالی اصفهان و از روستای «جی» معرفی کرده اند. نام اصلی وی، روزبه بود و بعد از این که اسلام را پذیرفت، پیامبر «ص» نام او را از «روزبه» به «سلمان» تغییر دادند. روزبه در یک خانواده دهقان ایرانی، در اصفهان به دنیا می‌آید و در جوانی همزمان با درخشش جوانه‌های شک در ذهنش از آیین زردشتی چشم می‌پوشد و به مسیحیت گرایش می‌یابد. در آیین مسیح نیز، در جستجوی مسیح و مسیحیت شهر به شهر کوچ می‌کند و سرانجام درمی‌یابد که آفتاب روشنایی بخش قلب و اندیشه او در حجاز طلوع خواهد کرد. در حجاز، در مدینه منوره، به اسلام می‌گرود.

پس از ظهور اسلام و پس از حکومت اسلامی پیامبر اسلام (ص) در مدینه، به دنبال انحرافات و تحریفاتی که توسط اصحاب سقیفه به وجود آمد سبب شد تا به پیشنهاد امام علی علیه السلام ادامه حرکت اصیل اسلامی توسط شخصیت‌هایی چون حذیفه بن یمان و سلمان فارسی و دیگر اصحاب پیامبر صلی ا... علیه و آله و سلم پیگیری شود امّا نوع نگاه خلیفه وقت به حکومت با نوع نگاه سلمان که آن را یک پدیده سیاسی یا یک حادثه نمی‌دانست فرق داشت. این دید موجب شد تا تضادی شکل بگیرد که منجر به احتجاج دو تفکر تشیع سرخ علوی که سلمان آن را مدیریت می‌کرد و دیگری تفکر مقابل شود.

سلمان به دلیل شخصیت استثنایی و جذابش یار نزدیک و محرم راز پیامبر (ص) می‌شود و به افتخار عضویت در خاندان پیامبر (ص) یعنی جزء اهل بیت قلمداد می‌شود. در جنگ خندق نقش کلیدی و موثر ایفا می‌کند. در نبرد طایف با ساخت منجنیق برتری نظامی را به سپاه اسلام می­دهد. لذا سلمان در زمان پیامبر (ص)، در امور نظامی بسیار مسلط و به عنوان کارشناس نظامی جنگ در خدمت پیامبر اسلام بود.

سلمان پس از پیامبر اسلام

سلمان پس از رحلت پیامبر (ص) به جریان امامت می‌پیوندد و در برابر ماجرای سقیفه موضع گیری می‌کند. سلمان به عنوان یکی از یاران حضرت علی (ع) و اولین کسی بود که بر علیه اهل سقیفه قیام و ماجرای سقیفه را رد نمود، اما با فشار بسیار زیاد اطرافیان مواجه شد و حضرت علی (ع) نیز به سلمان امر فرمودند که ماجرای بیعت را قبول کند و سلمان امر ایشان را با وجودی که خیلی سخت و گران تمام شده بود، قبول کرد. کمک به مسلط شدن مسلمانان بر مداین پس از اینکه برخی ساکنان مداین حاضر نشدند اسلام را بپذیرند یا جزیه پرداخت کنند و آشنایی وی با فضا و شرایط مداین موجب شد تا وی از زمان خلیفه دوم بر مداین حکومت کند. البته وی بر خلاف بسیاری از امرا زندگی بسیار فقیرانه ­ای را برگزید و حقوق خود را به فقرا می­داد و از راه زنبیل بافی زندگی می ­گذراند. حکومت او در مدائن، مصداق روشن مدینه فاضله‌ای است که یک حکیم بر آن حکم می‌راند و جذابیت ­های قدرت سیاسی و اقتصادی و معنوی، او را نمی‌فریبد. همواره دوستدار و راهنمای مردم است، از این رو گروه ­های بسیاری او را به عنوان پیشوای معنوی خود برگزیده‌اند.

سلمان یکی از مهندسان شهرسازی بود به طوری که طرح و نقشه کوفه را کشید. وی مناصب سیاسی زیادی را پذیرفته بود؛ در زمان حکومت خلیفه دوم با مشورت حضرت علی (ع) وی به عنوان حاکم مدائن انتصاب شد و در آنجا بسیار ساده زندگی می­ کرد. سلمان زندگی خویش را بر طبق زندگی پیامبر (ص) و امام علی (ع) طرح ریزی کرده بود.

رحلت سلمان

روایت­ های متناقض درباره عمر سلمان در کتب تاریخی وجود دارد برخی کتب تاریخی سلمان را از جمله معمرین تاریخ نامیده ­اند که تا 300 سال هم عمر وی را تخمین زده­ اند. برخی دیگر 200 سال اما در برخی پژوهش­ هایی که صورت گرفته با توجه به اینکه وفات سلمان در سال 34 یا 37 قمری و در مداین صورت گرفته و از سوی دیگر ردیابی نام سلمان در دوره قبل از اسلام به عمر 80 تا 100 سال رسیده اند، که البته نمی ­توان به قطع در این باره نیز حکم کرد. ولی اجمالا اینکه وی سه دین زردشتی و مسیحیت و اسلام را در عمر خود درک کرده و با دقت در حوادث و رویدادهای اصفهان قبل از اسلام به خصوص تطبیق زمان حیات شاهان ایرانی غور کرده است، اجمالا می ­توان از عمر طولانی سلمان سخن گفت. سلمان پس از مرگ در مداین به خاک سپرده می­ شود و قرن­ ها مزار وی زیارتگاه عاشقان اهل بیت بوده است.

پژوهش خبری صدا و سیما//