هویت را به دو قسم فردی و جمعی (گروهی) دانسته‌اند. برای مشخص کردن هویت فردی معمولا از ضمیر « من » استفاده می‌کنند. هویت جمعی معرف احساس تعلق فرد به گروه ­ها یا واحدهای اجتماعی(خانواده، طبقه اجتماعی، قوم و ملت) و احساس تعهد و وفاداری در برابر آنها است. هویت جمعی در برابر پرسش‌هایی همچون «ما کیستیم و چیستیم؟ و گروه‌های دیگر کیستند و چیستند؟» مطرح می شود. تنوع منابع مختلف سبب انواع مختلف هویت (هویت اجتماعی و هویت فرهنگی) می­ شود.

تاثیر شبکه‌های مجازی بر تغییر هویت

هویت اینترنتی یا هویت مجازی با دیدگاه‌های متعارف درباره هویت جور نیست. با گسترده شدن مرزهای هویتی، مرزبندی هویت واقعی و تخیلی در اینترنت مخدوش می شود. هویت مجازی را می توان با فرآیند اساسا مدرن تشکیل هویت به وسیله خویشتن و رسیدن به فهمی از خود و هویت‌یابی مربوط دانست. مهمترین جنبه پست مدرنیستی اینترنت رسیدن ساختار و فردیت در آن است. اینترنت شبیه یک بازار ارتباطی است و همین به تکثر هویتی و رشد فردیت کمک می کند و شکل‌های ابراز وجود شخصی را متنوع تر می‌کند. وسایل ارتباطی به تدریج نقش فزاینده‌ای در سست کردن انسجام اجتماعات واقعی و ذره ای کردن جوامع انسانی دارد. همچنین اینترنت باعث رشد یک فرهنگ شخصی شده و حاصل تخیلات و تصورات و پندارهای فردی است. این امر به قیمت کاهش نفوذ کلیت‌های سیاسی بر هویت‌سازی‌های فردی تمام می‌شود و می‌تواند به شکل‌گیری منابع جدید هویتی بینجامد. 

نقش فضای مجازی در شکل گیری هویت های جدید

فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی موجب می‌شود تا اجتماعات و هویت‌های جدیدی تشکیل شود. در جامعه‌ای که به ارتباطات مبتنی بر صنعت چاپ، تلویزیون و تلفن متکی است، شیوه تولید به گونه‌ای است که هویت‌ها را به صورت عاقل، سودمند و خودبسنده در می‌آورد. اما در جامعه اطلاعاتی، جامعه‌ای که ارتباط الکترونیک سیطره دارد؛ ذهنیت­ ها و هویت های ناپایدار، چند لایه و پراکنده ظهور می‌کند. مارک پاستر خصوصیت «عصر دوم رسانه ها» را در این می‌داند که به دلیل سیطره اینترنت و ارتباطات الکترونیک بر جامعه، این اجتماعات مجازی هستند که هویت افراد را می سازند. ارتباطات مجازی راه گشای نگریستن به انسان به عنوان پدیده های چند لایه، تغییر پذیر، منفعل و تکه تکه است. پدیده‌هایی که شکل دادن خویش را به گونه‌ای طراحی می‌کند که با هرگونه تثبیت هویت می‌ستیزد. هویت ملی در جامعه اطلاعاتی به دلیل ظهور اجتماعات مجازی بشدت

علاوه بر اینترنت، شبکه های اجتماعی مجازی همچون فیس بوک، به دنبال ایجاد جوامع مجازی هستند. این جوامع مجازی بر اساس ساختار و تعاریف خود به طبع دارای ارزش­ های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هستند. به طوری که این جوامع مجازی توانسته‌اند مفاهیمی همچون « دوست »، « ارتباط »، « خانواده »، « هویت » و حتی مسائلی جزئی مانند نحوه احوال­پرسی کردن را بازتعریف کنند. اگرچه کاربران خود در شکل دهی این جوامع نقش چشمگیری ایفا می کنند اما قوانین این جوامع مجازی و گفتمان حاکم بر آنان در تاثیرگذاری و شکل دهی هویت اعضای خود نقش مهمی ایفا می ­کنند. هویت فرد به طور ناخودآگاه در فضای گفتمانی شبکه های اجتماعی برساخته می شود. در واقع با شبکه‌های اجتماعی مجازی این قابلیت به فرد داده می شود تا خود را هرگونه که می­ خواهد، فراتر از هویت واقعی خود در جهان فیزیکی بازتعریف و روایت کند. به قول آنجل دریان، همانقدر که تجارت الکترونیک از تجارت جدا نیست، هویت‌های الکترونیکی در فضای مجازی نیز از هویت‌های واقعی قابل بازشناسی نیستند. 

سواد رسانه ای و نقش آن در حفظ اطلاعات هویتی

بخش زیادی از کاربرانی که امروز نقش نویسنده، خبرنگار، عکاس، مدیر محتوا و ... را در رسانه های اجتماعی بر عهده گرفته اند پیش از آن حضور در این عرصه را به عنوان بخشی از زندگی خود قبول کرده اند. و این موضوع را پذیرفته اند که همیشه و در همه جا آنلاین باشند، از طریق موبایل، لپ تاپ، کامپیوتر شخصی و لپ تاپ در خانه، محل کار، فرودگاه، کافی شاپ، سینما و غیره. پذیرفته اند که ساعت های زیادی را صرف خواندن محتوای تولید شده دیگران و بازنشر و به اشتراک گذاری آنچه که پسندیده اند، باشند. پذیرفته اند که زندگی خود را بین جهان واقعی و جهان مجازی تقسیم کنند. بدین ترتیب رسانه های اجتماعی مبتنی بر گزاره های لیبرالیسم، جهانی تازه را پیش روی انسان قرار داده اند، جهانی که بودن در آن گاهی نبودن در جهان واقعی را به دنبال خواهد داشت و گاهی به علت تسریع در انجام کارها زمان بیشتری برای واقعی بودن در اختیار انسان خواهد گذاشت. محتوایی که هر لحظه در رسانه های اجتماعی منتشر می شود برخلاف رسانه­ های سنتی بیانگر نظرات یک حزب یا ارگان خاص نیست، بلکه بازتاب عقاید و دیدگاه های افراد مختلف از سرتاسر جهان است. افراد در رسانه های اجتماعی در جایگاه یک خبرنگار اخبار را مخابره می کنند، مانند یک عکاس، عکس هایی را که گرفته اند بارگذاری می کنند، همانند یک رهبر سیاسی بیانیه صادر می کنند، همچون یک رهبر مذهبی یا یک فیلسوف مبانی فکری و عقیدتی خود را با دیگران مطرح می کنند. امکانی که در در واقعیت و جهان فیزیکی وجود ندارد. بدین ترتیب لیبرالیسم به شکل کامل در قالب یک زندگی دوم(second life ) پیاده شده است. از سوی دیگر افراد به تنهایی و از پشت دستگاه ارتباطی خود وارد دنیای مجازی شده و بر یک سری حساب های کاربری و پروفایل ها مالکیت دارند، در حالیکه ممکن است فرد در دنیای واقعی تملک چندانی نداشته باشد، این مساله علاوه بر اینکه بر جذابیت فضای مجازی می افزاید بر میزان فردگرایی انسان نیز دامن زده و او را خودمحورتر خواهد کرد. لیبرالیسم اساس تمدن غرب است و دور از انتظار نیست که رسانه های اجتماعی ایجاد شده توسط مردمان مغرب زمین بر پایه اندیشه های لیبرالی خود سبک زندگی آمریکایی را در جهان مجازی بسط دهند. در این چارچوب سواد رسانه ای از ملزومات شهروندی الکترونیک است، شهروندان فضای سایبر نباید مصرف کننده و تولید کننده نابینایی باشند که بدون شناخت رسانه در باتلاق جو زدگی خود و دیگران فرو روند، بلکه باید پیچیدگی های فضای رسانه ای حاضر را درک کرده و مبنی بر آن آگاهی و دانش خود در حوزه اثرگذاری و اثرپذیری از رسانه ها را افزایش دهند. فردی که سواد رسانه ای دارد به خوبی می داند انتشار اطلاعات هویتی و شبکه ارتباطی وی با دوستانش، تنها به خود او مربوط نمی شود بلکه به جامعه و کشورش نیز مربوط است. اطلاعات هویتی افراد از جمله دارایی های ملی است که همواره دولت ها مسئول حفاظت از آن بوده اند. نگهداری از اطلاعات هویتی افراد یک جامعه در محدوده حفاظت سایبری قرار می گیرد. عموم مردم آمریکا حفاظت سایبری را همچون حفظ ملت در مقابل سلاح­ های کشتار جمعی و از لحاظ اهمیت بعد از امنیت ملی قرار می دهند. رسانه های جریان سلطه این گونه عنوان می کنند که کسانی که هویت آنلاین(Online Identity­) نداشته باشند به زودی محو خواهند شد، بدین ترتیب افراد سعی می­کنند از یک طرف زمان حضور خود در فضای مجازی را افزایش داده و ازطرف دیگر با اطلاعات هویتی خود در این فضا فعالیت کنند. تحقق هویت آنلاین بسیاری از جوامع کشورها را با چالش های عدیده ای مواجه خواهد کرد. 

جنبه‌های بحران­ زای فضای مجازی در ایران

یکی از آثار فضای مجازی شبکه­ های اجتماعی را در جوامع، به خصوص جوامع درحال گذار، ایجاد بحران هویت ملی و دینی می‏دانند. براساس یک تقسیم ­بندی نسلی، نسل سوم بیشترین کاربران فضای مجازی در ایران بوده و بیش از نسل­ های دیگر در معرض آثار ناشی از شبکه‏ های اجتماعی مجازی‌اند. فضای مجازی نوعی از بحران هویت را در میان طیف گسترده­ای از جوانان به‌وجود آورده و این بحران هویت در زمینه­ های فردی ناهمگونی ­های هویتی را سبب شده و به نحوی تعادل اجتماعی را متأثر کرده است. همچنین شبکه های اجتماعی مجازی، باعث تغییرات اساسی در نهادهای هویت‌ساز شده ­اند و عوامل معناساز هویتی را دستخوش تغییر نموده‌اند. 

اختلال های روانی کاربرد فضای مجازی

استفاده نادرست از فضای مجازی سبب بروز یک سری مخاطرات و آسیب های روانی می‌گردد که در زیر به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود:

فرصت‌ها و تهدیدات شبکه‌های اجتماعی بر تغییر هویت

با توسعه و گسترش شبکه های اجتماعی، روابط از گذشته نزدیکتر و گسترده‌تر شده است. به گونه‌ای که سایت‌های اجتماعی به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی بسیاری از ما تبدیل شده است و آثار مثبت و منفی آنها بر زندگی ما تاثیر می‌گذارد. 

ـ مهم ترین فرصت‌های اجتماعی در استفاده از شبکه های اجتماعی