نوشتار حاضر به بازخوانی اوصاف و ویژگی های فردی شخصیتی و سیاسی شهیدان رجایی و باهنر پرداخته است. به نظر می رسد در این میان ابعاد شخصیتی و زندگانی شهید باهنر بیشتر در معرض غفلت بوده و برای نسل تازه انقلاب ناشناخته مانده است.
فلسفه نام گذاری ایام شهادت شهیدان رجایی و باهنر را به عنوان هفته دولت، زنده ماندن شاخص های فکری، رفتاری و شخصیتی آن دو شهید عزیز است. اهداف نام گذاری هفته دولت در این ایام شاخص قرار گرفتن خصوصیات رفتاری و اخلاقی آن شهیدان سرافراز برای دولتمردان است. (رهبر معظم انقلاب)
پژوهش خبری صدا و سیما:انقلاب اسلامی که تحولی در عرصه سیاست و حکومت ایجاد کرد و معرف گفتمان تازهای از کشورداری و سبک نوینی از کارگزار و زمامدار سیاسی شد که هم بر بنیادهای انقلابی استوار بود و هم از سرچشمه های معارف دینی سیراب می شد. شهید رجایی و باهنر را باید نماینده دولتمردانی دانست که بیش از هرچیز با هویت انقلابی جمهوری اسلامی تطابق داشتند تا جایی که در کلمات مکرر امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب به منزله الگوی حاکم انقلابی و ارزشمدار مطرح شدند. شک نیست که نخبه‌ی جامعه‌ی اسلامی باید متناسب با منظومه‌ی فرهنگی جامعه‌ی اسلامی تعریف شود. لذا در فضای پیشرفتی که مقام معظم رهبری بر آن تأکید کرده‌اند، هدف جامعه‌ی امروز عبارت خواهد بود از پیشرفت با تعاریفی که اسلام ارائه داده است. جامعه‌ی اسلامی باید متناسب با منظومه‌ی فرهنگی جامعه‌ی اسلامی تعریف شود. به عبارت دیگر، نخبه‌ی این مجموعه کسی است که پیشرفت را با ادبیات اسلامی دنبال کند. پیشرفت باید با طریقی که اسلام از آن ارائه می‌دهد صورت گیرد و در غیر این صورت اساساً پیشرفت در جامعه‌ی اسلامی نه امکان تحقق دارد و نه به فرض تحقق، وجهه‌ی اسلامی خواهد داشت.
در نوشتار حاضر به بازخوانی اوصاف و ویژگی های فردی شخصیتی و سیاسی این دو چهره انقلاب پرداخته شده است. به نظر می رسد در این میان ابعاد شخصیتی و زندگانی شهید باهنر بیشتر در معرض غفلت بوده و برای نسل تازه انقلاب ناشناخته مانده است. چنانکه انتشار مجموعه آثار 9 جلدی این شهید متفکر زمینه لازم برای غبارروبی از چهره علمی این شخصیت انقلاب را فراهم آورده است.
می توان گفت انقلابی بودن، ولایت پذیری، ساده زیستی، مدیریت جهادی، مردمی بودن، اخلاص و دوری از حب قدرت، مبارز بودن و نهراسیدن از مشکلات، شناختن راه و تعهد در عین تخصص، روشن بینی و استقامت در راه از جمله ویژگی های شخصیتی شهیدان رجایی و باهنر بود. اوصاف شخصیتی شهید رجایی و باهنر از منظر امام خمینی (ره) حایز اهمیت است. امام خمینی (ره) در این باره فرمودند:
« من در مطالعاتی که در ایشان (شهید رجایی) کردم به نظرم آمد که از حال دستفروشی‌اش تا حال ریاست جمهوری، در روح او تأثیری حاصل نشد. آقای رجایی و آقای باهنر این طور نبودند که ریاست در آنها تأثیر کرده باشد، آنها در ریاست تأثیر کرده بودند، یعنی آنها ریاست را آورده بودند زیر چنگ خودشان. ریاست آنها را نبرده بود تحت لوای خودش ». خدمتگزار بودن و مردمی بودن ویژگی دیگر این دو شهید از منظر امام راحل است. امام (ره) در این باره میفرمایند: « ارزش آقای رجایی، ارزش آقای باهنر ... به این بود که خودی بودند، با مردم بودند، برای مردم خدمت می‌کردند. مردم احساس کرده بودند که اینها دارند خدمت می‌کنند... باید فکر این معنا بکنید که خدمت کنید به ملت ... مثل مرحوم رجایی که ... مردم شهادت فعلی و عملی بدهند بر اینکه شما خوبید ». فریفته قدرت و ریاست نشدن و مهار قدرت ویژگی دیگر این دو نخبه سیاسی جمهوری اسلامی از منظر امام (ره) است.
شهیدان رجایی و باهنر در بیانات رهبر معظم انقلاب
نامگذاری سالگرد شهادت شهیدان رجایی و باهنر به عنوان هفته دولت این پیام روشن را به همراه خود دارد که نظام جمهوری اسلامی ایران تداوم راه و سبک مدیریتی این دو شهید صدر انقلاب را به منزله راه و مسیر شاخص دولتمردان در نظر گرفته است. مقام معظم رهبری در این باره میفرمایند: « معنا و مفهوم حقیقى این نامگذارى آن است که راه ما و راه دولتمردان ما همان راه شهیدان بزرگوار، رجایى و باهنر است، شهیدانى که براستى مصداق ایمان اخلاص، تلاش و رشادت و دلیرى در مقابله با مشکلات محسوب مى شوند. پیوند ناگسستنی با آرمان های انقلاب از جمله شاخص های حیات فردی و سیاسی این دو نخبه جمهوری اسلامی است:
این دو بزرگوار که دلسوز و مردمی و وجودشان به آرمان های انقلابی آمیخته بود حقیقتا از عناصر برجسته و برگزیده ی نظام بودند. آنها که طعم سختی ها را چشیده و دوران مبارزه را با توفیق و سربلندی پشت سرگذاشته بودند، وفاداری خود را به اسلام و انقلاب تا پای جان نشان دادند.
شاخص های فکری
از نگاه رهبر معظم انقلاب اندیشه ها و اعتقادات مکتبی شهیدان رجایی و باهنر تناسب و تطابق کاملی با نظام فکری انقلاب اسلامی دارد. لذا از منظر رهبر انقلاب تجلیل از این عزیزان را زنده نگه داشتن گفتمان انقلاب و ارزش شهادت است. از نظر رهبر انقلاب شهیدان رجایی و باهنر؛ مظهر علم و عمل هستند که ارزش های این دو شهید بزرگوار باید در نگاه مسئولان و رفتار عمومی آنان تجلی یابد. به باور رهبر انقلاب آن دو بزرگوار نیز برای تحقق خصوصیات نیمه شعبان یعنی امید و عدالت و با عشق به ارزش های انقلاب، فعالیت می کردند و باید هفته دولت را با یاد آنها گرامی داشت. از آنجا که شهیدان رجایی و باهنر با آشنایی کامل با مکتب انقلاب اسلامی راه و خط امام را به خوبی می شناختند، قدم نهادن در این مسیر و محرف نشدن از آن را وجه همت خود قرار دادند و از این نظر نظام فکری آن دو همان تفکر امام و انقلاب است.
شاخص های رفتاری
شک نیست که شاخص های رفتاری هر فردی تجلی اعتقادات و باورها و اندیشه های وی است. اخلاص در عمل در شهیدان رجایی و باهنر بازتاب خلوص اندیشه های آنان است. رهبر معظم انقلاب در این باره میفرمایند:
جهت گیری و روحیه انقلابی و طلب رضای الهی از مهم ترین ویژگی های این دو شهید بزرگوار است و باید همه ما به عنوان مسئولان نظام همواره جهت گیری و روحیه انقلابی را حفظ کنیم و هدف نیز کسب رضای الهی باشد. در جای دیگری دو شهید بزرگ انقلاب، شهیدان رجایی و باهنر به عنوان دو انسان مؤمن و مجاهد در راه خدا از جانب رهبر انقلاب یاد شدند. عینی شدن باورهای انقلاب به سلوک انقلابی به حدی از اهمیت برخوردار بود که به باور رهبر انقلاب به جریانی زنده در انقلاب تبدیل شد: این دو شهیدى گرانقدر به علت فضائل بارز انقلابى، دینى و تقوایى، خوشبختانه در جامعه به یک جریان فکرى، عملى و انقلابى تبدیل شده اند و در هفته دولت هنگامى که از رجایى و باهنر یاد مى شود، در واقع این جریان مورد تجلیل قرار مى گیرد. و البته کار به تجلیل و تقدیر متوقف نشده و اهمیت الگوپذیری عملی از رفتار این دو شهید مورد تاکید رهبر معظم انقلاب بوده است. لذا تأکید بر تأسی و الگوپذیری دولتمردان از جهت گیری ها و سلوک شهیدان والامقام رجایی و باهنر همواره به خصوص در هفته دولت مورد نظر ایشان بوده است. در جای دیگری از آنان به عنوان چهره‌های برجسته انقلاب یاد کردند که از جهات اعمال، رفتار و اخلاص نمونه‌های بارز و برجسته یک دولت اسلامی بودند. از آنجا که مردم به نخبگان سیاسی و امرای خود حتی شباهت بیشتری در مقایسه با پدران خود دارند رهبر معظم انقلاب همواره با نشان دادن شخصیت شهید رجایی و باهنر مسئولان را متوجه تاثیر فرهنگ ساز بودن رفتارشان در جامعه کرده اند. ایشان، ایمان به اهداف امام (ره)، اخلاص، روحیه خدمتگزاری، مردمی بودن و نشست و برخاست با مردم، وسیله قرار ندادن مسئولیت برای تأمین مالی آینده خود و پایبندی به مبانی انقلاب اسلامی را از خصوصیات بارز شهیدان رجایی و باهنر برشمردند و خاطرنشان کردند: مسئولان باید متوجه باشند که رفتار و زندگی و ارتباطات آنان در جامعه فرهنگ سازی می کند.
شاخص های شخصیتی
رهبر انقلاب شهیدان رجایی و باهنر را به‌عنوان «الگوی اخلاص، پرکاری و مردمی بودن» معرفی می کنند. رهبر معظم انقلاب حتی شهیدان رجایى و باهنر را به عنوان نمادها و نشانه هاى راه پیشرفت و سرافرازى ملت ایران و نظام اسلامى معرفی کرده اند.
تصریح به این ویژگی های شهیدان رجایی و باهنر پاسخ به کسانی مانند بنی صدر است که تواضع و اخلاص شهید رجایی را به منزله تعهد در برابر تخصص ادعایی خود و ناکافی معرفی کرده و مدعی بودند که نخست وزیر باید لیاقت هم داشته باشد و با این ادعا درصدد تخریب شهید رجایی بودند. در حالی که جدیت و اهتمام شهید رجایی برای پیشبرد امور کشور و رجوع به متخصصین غیرقابل انکار بود. لذا میتوان گفت بر خلاف جوسازی هایی که در زمان حیات شهید رجایی بر ضد ایشان صورت می گرفت، ایشان به جز مشروعیت از کارآمدی هم برخوردار بودند. که البته تعهد و التزام انقلابی ایشان زبانزد بوده است. رهبر انقلاب در جای دیگری این دو شهید سرافراز را نماد حقیقى دولتمردان متعهد خواندند و با آرزوى توفیق براى همه کارگزاران نظام اسلامى در استمرار راه رجایى و باهنر، ارتباط مستمر با خداوند و تلاش براى اداى تکلیف را تضمین کننده صحت عمل و استقامت دولتمردان در تحقق اهداف انقلاب اسلامى و تأمین نیازهاى ملت برشمردند.
دولت جمهورى اسلامى ایران بر پایه هاى مستحکم ایثار، فداکارى و اخلاص بنا شده است و همواره شخصیت هایى در مسند خدمت به ملت عزیز ایران قرار داشته اند که در تاریخ پرماجراى انقلاب، انسان هایى پرشور، با اخلاص و بى توجه به دستاوردهاى شخصى بوده اند و شهیدان رجایى و باهنر، شهید عراقى و نیز سید بزرگوار شهید اسدا... لاجوردى که از نوع همان مردان با ایثار و فداکار بوده است در زمره این شخصیت ها هستند. از نظر رهبر معظم انقلاب نام نیک و خاطره خوب ملت از شهیدان رجایی و باهنر پاداش الهی به آنها در حیات عزتمندانه شان است. رهبرانقلاب این دو شهید گرانقدر را مظهر کار و تلاش مومنانه و پایبندی بی اغماض به اصول و ارزش ها دانستند و خاطر نشان کردند: ماندگار شدن یاد این چهره های نورانی، نشانه تشکر خداوند از بندگان مخلصی است که با همه وجود برای اسلام کار و تلاش می کنند و ارزش های اسلامی - انقلابی را در کارهای خود متبلور می سازند. زنده نگه داشتن نام و یاد و سلوک سیاسی این دو شهید از نگاه رهبر انقلاب ضرورتی برای اصحاب فرهنگ و رسانه است:
این دو عنصر خدمتگزار باید همیشه به عنوان عناصر فراموش نشدنی در تاریخ دولت خدمتگزار جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی در خاطره ها زنده بمانند.
جمع بندی و نتیجه گیری
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، دولتمردان مؤمن و متعهد زمام امور را به دست گرفتند و کوشیدند تا کشتی انقلاب را از خطر توفان و امواج بلایا، به دور دارند. شهیدان والامقام، رجایی و باهنر نیز از جمله دولتمردانی بودند که از متن گروه رنجدیده جامعه برخاسته بودند و نه با محاسبه‌های از پیش تعیین شده و و یا برنامه ریزی برای دستیابی به زمامداری، بلکه با تکلیفی متأثر از اعتقاد و ایمان، به این مهم همت گماردند. آرامش بیرونی به رغم غوغای درونی و ایمان خالص به مبدأ و معاد، زمینه‌های ثابت ساختار شخصیتی ایشان بود و این همان عناصری است که در محاسبه‌های سیاسی و حکومت‌داری دنیا از دید تحلیلگران به دور مانده است. مهم ترین ویژگی های این دو شهید عزیز و دولت این دو بزرگوار عبارتند از: مکتبی بودن و تبعیت از امام به منزله رهبر و مرجع تقلید، ساده زیستی و همدرد بودن با مردم، انقلابی بودن و مبارزه با خط سازش و اشرافیت، صداقت و اخلاق در عمل، تسلط بر قدرت و مهار وسوسه های سوءاستفاده از قدرت، پرهیز گروه گرایی، پایبند بودن بر سر ارزش ها.
پژوهش خبری صدا و سیما// گروه سیاسی