در این نوشتار تلاش می شود گوشه ای از عوامل و رمز پیروزی و مقاومت آزادگان در دوران اسارتشان ارائه شود.
پژوهش خبری صدا و سیما: 26 مردادماه، سالروز ورود آزادگان سرافراز به ایران اسلامی است، روزی پرشور و به یادماندنی از روزهای تاریخ دوران دفاع مقدس و یادآور ورود آزادمردان دلاوری است که در راه حفظ و حراست از نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، در میدان‌های نبرد حق علیه باطل، شجاعانه افتخار آفریدند و در دوران اسارت خود، با تمسک به قرآن و توسل به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و الهام از رهنمودهای حکیمانه پیر جماران با تحمل شکنجه‌های شدید روحی و جسمی، به مفهوم آزادگی عینیت بخشیدند. به همین بهانه تلاش می شود در این نوشتار گوشه ای از عوامل و رمز پیروزی و مقاومت آزادگان در دوران اسارتشان ارائه شود.
عوامل استقامت و پیروزی آزادگان در دوران اسارت
باتوجه به شواهد و قرائن و خاطرات آزادگان، این دلاور مردان ایران زمین در دوران اسارت همچون در نبرد هشت ساله در مقابل دشمن بعثی ارزش های اخلاقی و انسانی ممتازی که منبعث از غیرت ایرانی اسلامی است را به منصه ظهور رسانده اند. رشادت، شجاعت، مردانگی، آزادگی، مقاومت و... هریک از آزادگان سرافراز ایران در دوران نبرد تحمیلی و دوران اسارت از علل و عواملی سرچشمه گرفته است که در ذیل به طور اختصار به آنها اشاره می کنیم.
1- یاد خدا: یاد خدا بودن از ارزش‌های والا و برجسته الهی است که مومنان بارها در قرآن به آن سفارش شده‌اند، زیرا قرآن ذکر خدا را مایه آرامش دل‌ها می‌داند و مومنان را از سقوط، ضعف و سستی بازمی‌دارد. در حقیقت رمز توجه خدا به انسان، در توجه انسان به خداست؛ فاذکرنی اذکرکم (بقره،152) یعنی به یادم باشید تا من نیز به یادتان باشم.
برای یک مومن و مسلمان یاد خداوند در عرصه دفاع و جهاد به ویژه در دوره سختی و اسارت یک ضرورت حتمی است. در صحنه‌های خطر که دل‌ها و قدم‌ها می‌لرزد و شیطان از طریق حفظ جان و مال انسان را وسوسه می‌کند، تنها یاد خداست که می‌‌تواند انسان را در مسیر مجاهدت پایدار و محکم نگه دارد. قرآن می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (انفال، 45) «ای مومنان وقتی با گروه دشمن برخورد کردید پایداری ورزید و خدا را یاد کنید تا رستگار شوید.»
در همین زمینه امام خمینی(ره) در پیامی به رزمندگان می‌فرمایند: «ای عزیزانی که مجالس ذکر و دعا و مناجات شما در شب‌هایی چون شب‌های عاشورا به ملکوتیان نورافشانی می‌کند و چون ستاره‌ای درخشان در جبهه‌ها می‌درخشد و روزتان چون روز عاشورا در مقابل یزیدیان استقامت می‌نماید. قدر این شب‌های معنوی و عرفانی و این روزهای سلحشور و افتخار‌آمیز را بدانید که خدای بزرگ شما را برای نصرت خویش انتخاب فرموده و امثال ما را لایق این خوان نعمت و رحمت و معنویت و فداکاری ندانسته است.
دفاع مقدس فرصت بروز خالصانه‌ترین و زیباترین مناجات‌ها و دعاها را پدید آورد. در کنار نماز و قرآن، دعا وسیله دیگری بود که یاد خدا را در دل‌های رزمندگان زنده نگاه می‌داشت و به آنها قدرت روحی می‌بخشید و تحمل سختی‌های نبرد را برای آنان آسان‌تر می‌ساخت. خواندن مشتاقانه دعای کمیل در شب‌های جمعه و دعای ندبه و توسل و دعای فرج همه وجود رزمندگان را آتشفشان الهی می‌کرد که هیچ چیز جز خدا را نمی‌دیدند. چنین ذخیره روحی سبب شد رزمندگان گرفتار در اسارت با همان صلابت و اقتدار باشند و در مقابل سختی ها و رنج های ناشی از اسارت کوتاه نیامده و این وضعیت را به فرصتی برای خودسازی بیشتر و استقامت و پیروزی تبدیل کنند.
2- توکل به خدا: از رموز موفقیت و پیروزی شخص مومن توکل به خدا است. توکل در حقیقت اعتماد و اطمینان به قادر متعال، کارها را به او سپردن و از او یاری خواستن است. قرآن مومنان را به توکل کردن بر خدا سفارش اکید می‌کند و اثرات شگرف آن را بیان نموده و کمک‌های شایان الهی را به این گروه متمرکز می‌شود. در دفاع مقدس نیز رزمندگان با توکل برخدا از گردنه دشوار دفاع مقدس پیروزمندانه گذشتند. انسان‌های اهل ایمان از یک‌سو فتح و پیروزی را تنها از خدا می‌دانستند و از سوی دیگر، به نصرت غیبی اعتقاد راسخ داشتند. از این‌رو در عمل به توان خود و تجهیزات تنها به چشم وسیله نگاه می‌کردند و حقیقتاً به خداوند متعال اطمینان کامل داشتند. رزمندگان اسلام بر اساس توکل به خدا بود که هنگام شلیک گلوله‌ها آیه «و ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی» می‌خواندند و در پیروزی آیه «و ما النصر الا من عند الله العزیز الحکیم» را بر لب‌هایشان زمزمه می‌کردند. حضرت امام خمینی(ره) درباره این ویژگی رزمندگان می‌فرموند: «ملت ما با اتکای به خدا در جبهه‌ها می‌جنگد... . ما اتکائمان به خداست از کی تایید بخواهیم؟ ما که اتکائمان به غنی مطلق است از کی خواستار جهاد مادی بشویم؟ ما که با تکبیر این جبهه‌ها را فتح می‌کنیم از کی بخواهیم که با ما همراهی کند؟ ما از خدا می‌خواهیم که با آن جنود غیبیه که دارد و با آن ملائکه الله که هست به ما کمک بفرماید و می‌فرماید.» آزادگان سرافراز نیز با همین اتکا و توکل به خدا بود که توانستند بر مصائب و سختی های دوران اسارت غلبه کرده و همه رنج ها و محنت ها را به پیروزی تبدیل کنند و دشمن را نیز به خواری بکشانند.
3- صبر و پایداری: اگر مروری بر سیر زندگی بشر شود، می بینیم که همه فتح و پیروزی های حاصل ثمره صبر و پایداری است. به ویژه در مواقع سختی ها و بلاها که تنها در سایه توکل به خدا و صبر و تحمل و استقامت پیروزی و نتیجه مطلوب حاصل می شود. خداوند متعال ضمن تصریح به این موضوع می فرماید: «ای پیامبر مومنان را به جهاد تشویق کن که اگر از میان شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز و چیره می‌شوند و اگر از شما یکصد تن شکیبا باشند بر هزار تن از کافران پیروز می‌گردند.» (انفال، 65)
علاوه بر آن قرآن صبر و تقوا را مایه پیروزی و بی‌اثر شدن کید و مکر دشمن می‌داند. همچنین خداوند به تنها گروهی که وعده اجر بی‌حساب می‌دهد صابران هستند که می‌فرماید: «إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ»(زمر،10). روایات اسلامی نیز جایگاه صبر در ایمان را مانند جایگاه سر در بدن می‌داند و تاکید دارد که ظفر همیشه با صبر و استقامت حاصل می‌شود. لا یَعدَمُ الصَبورُ الظَّفَرَ و اِن طالَ بِهِ الزَّمان؛ شخص صبور پیروزی را از دست نمی دهد و عاقبت به پیروزی میرسد اگر چه زمانی طولانی بر او بگذرد.
یقیناً اهمیت صبر در میدان جهاد و در بند اسارت بیش از همه میدان‌های زندگی است. قرآن در جنگ بدر به پیامبر فرمود چون صبر و استقامت کردید خداوند شما را با پنج‌هزار فرشته خود یاری می‌رساند. آری، وعده‌های آیات قرآن و روایات اهل بیت پس از هزار و اندی سال در دوران دفاع مقدس یک بار دیگر تحقق عینی یافت و ما معجزه صبر و پایداری و ارزش‌های اخلاقی را در موفقیت‌ها و پیروزی‌های بزرگ به چشم دیدیم. امام امت بارها و بارها صبر و استقامت و پایداری رزمندگان را ستوده و آن را مایه پیروزی‌های بزرگ قلمداد کرد. صبر و پایداری در مقابل دشمن تا دندان مسلح که همه دنیا به تجهیز روزانه او اقدام می‌کردند و به مدرن‌ترین سلاح‌ها و جنگ‌افزارها حتی سلاح کشتار جمعی مجهز کردند تنها از قدرت ایمان ساخته است. نمونه اعلای این مقاومت، مقاومت جوانان مومن در خرمشهر با حداقل سلاح در برابر هجوم وحشیانه دشمن است. مقاومت و پایداری رزمندگان در عملیات‌هایی همچون خیبر، رمضان، بیت‌المقدس، والفجر 8 و ده‌ها عملیات کوچک و بزرگ برای انسان مادی و غیرباورمند، باورکردنی نبوده و نیست. مقاومت اسرا در اردوگاههای عراق از صحنه‌ها و جلوه‌های باشکوه و معجزه صبر متکی به ایمان الهی است که اگر این منشأ الهی نبود، ما در روزهای آغازین جنگ همه چیز را از دست می‌دادیم.
همه این عظمت‌ها در حالی شکل می‌گرفت که در مقابل رزمندگان ما، لشکرهای رزمی آماده و مردان پیاده‌نظام و کماندوهای ورزیده تنو‌مند عراقی وجود داشتند که به جهت فقدان ایمان الهی در مقابل فریاد تکبیر رزمندگان به خود می‌لرزیدند و توان اقدام موثر از آنان سلب و بعضاً بدون هیچ اقدامی فریاد «الدخیل الخمینی» سر می‌دادند زیرا از آن باور و ایمانی که منشأ صبر و مقاومت و فداکاری در راه هدف باشد خبری نبود.
شاید بتوان هزاران هزار نمونه‌هایی را از سینه‌های رزمندگان و آزادگان بیرون کشید و ثبت کرد که چگونه با اتکا به خدا و ایمان راسخ و در اوج مظلومیت در برابر سخت‌ترین حملات و ددمنشانه‌ترین کارهای دشمن غدار مقاومت می‌کردند. آنچه مایه دلخوشی رزمندگان و آزادگان بود این بود که همه این سختی‌ها به خاطر خداست و در مقابل چشم خداست و خداوند متعال آنها را می‌بیند و پاداش این سختی‌ها و رنج‌ها را به بهترین شکل که همان اجر بی‌حساب است می‌دهد. این نگاه ایثارگران جنگ تحمیلی به سختی‌ها و مصائب جهاد دقیقاً یادآور سخن گهربار سالار شهیدان حسین‌بن علی(ع) در آن صحنه‌های غم‌انگیز عاشورا است که فرمود: «هَوَّنَ عَلَیَّ مَا نَزَلَ بِی أَنَّهُ بِعَیْنِ اللَّهِ»(4) ، یعنی آنچه که این مصائب بزرگ را بر من آسان می‌کند این است که همه اینها در برابر چشمان خداست و او این فداکاری‌ها و جانبازی‌ها را می‌بیند.
4- شجاعت و دلاوری: از دیگر رموز اصلی استقامت و پیروزی آزادگان، شجاعت و نترس بودن مثل زدنی آنان در اردوگاههای رژیم بعث عراق است. شجاعت و دلاوری که از آموزههای دین فراگرفته بودند. از اوصافی که قرآن کریم رزمندگان و ایثارگران صدر اسلام را به آن می‌ستاید، دلاوری است. خداوند متعال در وصف رزمندگانی که به‌رغم مجروحیت در جنگ احد دعوت پیامبر(ص) را برای تعقیب دشمن لبیک گفته بودند، می‌فرماید: « الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ» (آل عمران،173) «همانا کسانی که وقتی به آنان گفته شد مردمان برای جنگ با شما گرد آمده‌اند، پس از آنان بترسید، به ایمان‌شان افزوده شد و گفتند خدا ما را بس است و او نیکو حمایتگری است.»
آزادگان و رزمندگان دوران دفاع مقدس نیز از شجاع‌ترین انسان‌های عصر خود بلکه در تاریخ بشریت به حساب می‌آیند، کسانی که برای مرگ و شهادت از یکدیگر سبقت می‌جستند و با عشق و شوق تمام روی مین‌ها رفته تا با تقدیم جان‌شان مسیر پیشروی رزمندگان را باز کنند، با هیچ زبان و قلمی قابل وصف نیست.
امام خمینی(ره) که رزمندگان اسلام را دقیقاً می‌شناخت درباره شجاعت و دلیری آنان و تاثیر شگرف آنان در آفریدن پیروزی ها می‌فرماید: «ما و شما دیدیم که در این جنگ تحمیلی که مخالف میل آنان بود و چطور به خصم خیره‌سر فهماندند که در میدان نبرد رزمندگان شیردلی هستند که به نیروهای شیطانی آنان چون عقاب حمله آوردند و جوانان آنان از هیچ قدرتی نهراسیدند و آنچنان بر دشمن ضربه زدند که هرچه داشت گذاشت و فرار را اختیار کرد.»
خاطرات آزادگان و ایثارگران جنگ تحمیلی از شب‌های عملیات یا خاطرات فرماندهان عراقی در شب‌های حمله در وصف شجاعت و دلاوری رزمندگان بسیار شگفت‌آور و در عین‌حال خواندنی است و نشان می‌دهد شجاعت ناشی از ایمان به خداوند، چگونه مرگ و شهادت را برای انسان شیرین و زمینه را برای فداکاری و اقدامات شجاعانه مهیا می‌سازد.
5- ایثار و فداکاری: مقدم داشتن دیگران بر خود آنهم نه در شرایط عادی بلکه در شرایط سخت و بحرانی و در لحظاتی که جان انسان در خطر جدی است از ارزش‌های متعالی و از ویژگی‌های انسان‌های بسیار بزرگ است. ایثارگری و فداکاری نشانه بزرگی و بزرگواری روح انسان فداکار است.
بیان خاطرات آزادگان از دوران اسارت و جنگ مملو از ایثار و فداکاری است که هرکدام از آنها از روحیه بسیار بلند انسانیت آنها حکایت دارد.
آنان در خطرپذیری از دیگران سبقت می‌جستند، در تنگناهای نبرد و مواجه با نیروهای بعثی از دیگران پیشی می‌گرفتند و در محرومیت‌ها پیشگام بودند. فداکاری در بخشش مال حداقل چیزی بود که در بین رزمندگان و آزادگان که در سخت‌ترین شرایط مادی بودند به نمایش گذاشته می‌شد. به خطر انداختن خود در لحظات عملیات و نجات یکدیگر یا هنگام عملیات شیمیایی دشمن، به گردن گرفتن تقصیر، دادن غذا و سهم خود به کسی که بیمار و ضعیفتر است و ... نمونه‌های بارزی از فداکاری و ایثارگری در جبهه‌ها و اردوگاه های اسارت بود که همگی از ایمان و باور دینی عمیق آزادگان و رزمندگان دفاع مقدس و نشأت گرفته از اعتقاد راسخ آنان بود.
نتیجه گیری
آنچه بیان شد از موارد مهم دلائل استقامت و پیروزی آزادگان سرافراز میهن اسلامی در دوران اسارتشان بود. چنین عوامل و شاخصهایی بود که آزادگان را بسیار برجسته کرد و یاد و خاطره آنان بر تارک تاریخ ایران زمین خودنمایی می کند. اما نکته حائز اهمیت اینکه؛ همان طور که رهبر معظم انقلاب حضرت آیت ا... خامنه ای نیز چند بار بر آن تأکید داشته اند ثبت و ضبط و معرفی رشادت ها و ایثارگری های آزادگان برای مردم، به ویژه جوانان و نسل های امروزی و بعدی است. به خصوص که ایشان تصریح نمودند که خاطرات آزادگان به عنوان سمبل استقامت و ایثارگری از سوی سازمان سینمایی و رسانه ملی و دیگر نهادهای مسئول به تصویر کشیده شود.
پژوهش خبری صدا و سیما// حسین رمضانی پور
* منابع در آرشیو در دسترس است.