پخش زنده
امروز: -
دوران 8 ساله دفاع مقدس دورانی خاص و درخشان در تاریخ کشور ماست که بدون تردید سینما یکی از موثرترین ابزارهای انتقال این ارزش هاست که امروز بهواسطه کمکاریها در این حوزه روز به روز در حال کم رنگ شدن است.
- دوران 8 ساله دفاع مقدس دورانی خاص و درخشان در تاریخ کشور ماست
- انتقال ارزش های دفاع مقدس به نسل جوان یک وظیفه همگانی که همه در مقابل آن مسئول هستند.
- بدون تردید سینما یکی از موثرترین ابزارهای انتقال این ارزش هاست.
-دهه60 در سینمای ایران دههای بود که سینما با آن شکل گرفت. دهه 60 بیشترین فیلمهای جنگی در این دوره و با کمترین امکانات ساخته و بر روی پرده سینما قرار می گرفت.
- فیلمهای سینمای جنگ در سال 1368؛ یعنی اولین سال پس از پایان جنگ عبارت بودند از: "الماس بنفش"، "مهاجر"، "آخرین پرواز"، آخرین مهلت"، "تا مرز دیدار"، "تولد"، "در جستوجوی قهرمان"، "غفلت"، "باغ سید" و... بودند.
- از سال 1369 فیلمسازها کمکم از فضای جبهه و جنگ عقبنشینی کردند و رو بهسوی تصویر شرایط حاکم بر جامعه پس از جنگ و روابط و فضاهای متأثر از جنگ آوردند. فیلم هایی چون"تویی که نمیشناختمت"، "در کوچههای عشق"، "چشم شیشهای"، "عروس حلبچه"،" در مسلخ عشق" از جمله فیلمهای ساختهشده در این سال هستند.
- دهه هفتاد یکی از پرکارترین دهههای سینمای جنگ و دفاع مقدس نام گرفت. فیلمها اغلب بر اساس موضوع جنگ ساخته میشد و ماراتن فیلمهای جنگی به راه افتاد.
- دهه۸۰ یکی از کم رونقترین دههها در ساخت فیلمهای جنگی بود و آثار سینمای جنگ در دهه ۸۰ نتوانست همانند دورههای پیشین مورد توجه قرار بگیرد. در دهه80 فیلم های حوزه دفاع مقدس افت قابل توجهی کردند.
- فیلم "شیار ۱۴۳" در سال ۱۳۹۲ به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار دریافت کننده؛ سیمرغ بلورین بهترین فیلم از دیدگاه مردمی در جشنواره سی و دوم فیلم فجر به این فیلم تعلق گرفت.
پژوهش خبری صدا و سیما: دوران 8 ساله دفاع مقدس دورانی خاص و درخشان در تاریخ کشور ماست که بدون تردید سینما یکی از موثرترین ابزارهای انتقال این ارزش هاست که امروز بهواسطه کمکاریها در این حوزه روز به روز در حال کم رنگ شدن است. ویژگی ژانر دفاع مقدس پرداختن به روحیات و درون رزمندگان دفاع مقدس و باورها و اعتقادات آنها براساس واقعیات بوده است که به تدریج در سال های شکل گیری این سینما به اوج خود رسید و موجب ارتقای سطح کیفی سینمای دفاع مقدس گردید. از این رو منجر به جذب بسیاری از مخاطبان خود در این راستا شد. در ایام دفاع مقدس و چندسالی پس از آن سرمایه گذاری های خوبی در زمینه انعکاس ارزش های دفاع مقدس صورت گرفت اما سال هاست که دیگر گیشه های سینما تعیین می کنند سینما باید روی چه چیزی سرمایه گذاری کند. با این وجود هر از گاهی یکی احساس مسئولیت می کند و فیلمی در حوزه دفاع مقدس می سازد. حال باید دید آیا سینما در انتقال ارزش های دفاع مقدس در سال های اخیر توفیقی داشته است؟ در این زمینه گفتگویی با آقای داوود ژین منتقد سینما صورت گرفته است که در کنار آن به سایر دیدگاه ها نیز اشاره خواهد شد.
مروری بر 35 سال سینمای دفاع مقدس
دهه 60 سینمای ایران دههای پر از اتفاقاتی بود که سینما با آن شکل میگرفت. دههای که بیشترین فیلمهای جنگی در آن دوره با کمترین امکانات ساخته میشد و به پرده سینماها میآمد. فیلمها با همان مضمون همیشگی جنگ ایران و عراق شکل میگرفت با خط داستانهای متفاوت. مرز (1360) نخستین فیلم ایرانی درباره جنگ ایران و عراق بود. در ادامه فیلمهایی مثل برزخیها، جانبازان، عبور از میدان مین، پایگاه جهنمی، عقابها، گذرگاه و... ساخته شدند و البته در فتح گیشهها هم موفق بودند. دیار عاشقان را باید نقطه شروع فیلمهای موفق سینمای جنگ دانست.
در سال 62 فیلمهایی مثل کیلومتر پنج، بازداشتگاه، پل آزادی و رهایی به مثابه نمونههایی از سینمای جنگ ساخته شدند. جنگ و موضوعهای مرتبط با آن تازه از سالهای 64 و 65 در فیلمهای سینمای ایران مطرح شد. در سال 63 فیلمهایی مثل پیشتازان فتح، ما ایستادهایم، یاد، پرچمدار، پایگاه جهنمی، عقود، و... ساخته شدند. سال 66 نیز تقریباً مشابه سال 65 سپری شد؛ پرستار شب، خانه در انتظار، کانی مانگا، هراس، مقاومت و... فیلمهای جنگی سال 1366 بودند که در هیچیک از آنها نوآوری چشمگیری دیده نمیشد. سال 1367 را میتوان سال آغاز فیلمهای جدّی و متفاوت در حوزه سینمای جنگ دانست. باشو غریبه کوچک، دیدهبان و عروسی خوبان از جمله فیلمهای تأثیرگذاری بودند که در آن سال ساخته شدند. عروسی خوبان یکی دیگر از فیلمهای متفاوت سینمای جنگ بود.
سال 1368 اولین سال پس از جنگ بود، اما هنوز هم فیلمهایی ساخته میشد که در ادامه همان قهرمانپروریها و سیاهوسفید دیدنها بودند. الماس بنفش، مهاجر، آخرین پرواز، آخرین مهلت، تا مرز دیدار، تولد، در جستوجوی قهرمان، غفلت، باغ سید و... فیلمهای این سال سینمای جنگ بودند. شاید تنها فیلم شاخص جنگی در بین محصولات تولیدشده در این سال مهاجر، به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمیکیا باشد.
اما از سال 1369 فیلمسازها کمکم از فضای جبهه و جنگ عقبنشینی کردند و رو بهسوی تصویر شرایط حاکم بر جامعه پس از جنگ و روابط و فضاهای متأثر از جنگ آوردند. تویی که نمیشناختمت، در کوچههای عشق، چشم شیشهای، عروس حلبچه، در مسلخ عشق از جمله فیلمهای ساختهشده در این سالاند. سعید امیرسلیمانی در چون ابر در بهاران به موشکباران تهران و ویرانیهای روحی و جسمی آن پرداخت و در همین سال فیلمهایی هم ساخته شدند که اگرچه به مفهوم واقعی کلمه فیلم جنگی نبودند، اما گهگاه اشارههایی به جنگ داشتند که روزهای بلند انتظار، شبهای زایندهرود و عشق و مرگ از آن جملهاند.
دهه هفتاد یکی از پرکارترین دهههای سینمای جنگ و دفاع مقدس نام گرفت. فیلمها اغلب بر اساس موضوع جنگ ساخته میشد و ماراتن فیلمهای جنگی به راه افتاد. به نظر میرسید جشنواره فیلم فجر در دهه 70 بیشترین سیمرغهای خود را به فیلمهای جنگی واگذار کرد و فیلمهای جنگی هم از خط داستانهای ساده درآمده و با مضمونها و ساختارهای متفاوت ساخته میشدند. آبادانیها یا جنگ نفتکش ها و بر بال فرشتگان و نیز فیلم موفق از کرخه تا راین از جمله فیلمهای متفاوت در این دهه به شمار میرفتند.
اما دهه ۸۰ یکی از کم رونقترین دههها در ساخت فیلمهای جنگی بود و آثار سینمای جنگ در دهه ۸۰ نتوانست همانند دورههای پیشین مورد توجه قرار بگیرد. در دهه 80 فیلم های حوزه دفاع مقدس افت قابل توجهی کردند. فیلماخراجیها که نخستین قسمت آن در سال ۸۶ ساخته و پخش شد به فروش معادل ۴ میلیارد تومان رسید، اتفاقی که باعث شد سازندگان قسمت دوم و سوم این فیلم را نیز بسازند و در سالهای بعد اکران کنند. اخراجیها ۲ در فروردین ۸۸ به نمایش درآمد و به رقم فروش ۶ میلیارد تومان رسید. سه فیلم اخراجیها در دهه ۸۰ پرفروشترین فیلمهای سینمای دفاع مقدس در کشور بودهاند.
فیلم "شیار ۱۴۳" در سال ۱۳۹۲ به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار ساخته شد و سیمرغ بلورین بهترین فیلم از دیدگاه مردمی در جشنواره سی و دوم فیلم فجر به این فیلم تعلق گرفت. شیار ۱۴۳ در کنار فیلم چ و پنجاه قدم آخر از آثار با مضمون دفاع مقدس در جشنواره فیلم بود و توانست نظر خیلی از منتقدان را به خود جلب کند. معراجیها دیگر فیلمی بود که سال ۱۳۹۲ به کارگردانی و نویسندگی مسعود دهنمکی ساخته شد. میهمان داریم، دلتنگیهای عاشقانه، رنج و سرمستی، خانهای کنار ابرها وعاشقها ایستاده میمیرند از جمله فیلمهایی بودند که در سال 1392 ساخته شدند و به جشنواره راه یافتند. اما در سال 1393 فیلمهای جنگی رو به کاهش بود و تنها 6 فیلم در این عرصه ساخته شد که همه در سی و سومین جشنواره فیلم فجر هم به نمایش گذاشته شد.
در سال 1394 نیز تنها 4 فیلم در جشنواره سی و چهارم فیلم فجر به نمایش در آمد. «ایستاده در غبار»، «جشن تولد»، «سیانور» و «امکان مینا»؛ که فیلم تحسین برانگیز "ایستاده در غبار" نگاهها را به خود جلب کرد و بهترین فیلم جشنواره شد و در اکران عمومی نیز مورد توجه مردم قرار گرفت.
همچنین ۹ اثر سینمایی نیز هم اکنون در مرحله نگارش فیلمنامه هستند که پس از ارائه نسخه نهایی با تأمین منابع مالی، با مشارکت انجمن سینمای دفاع مقدس تولید خواهند شد. این آثار عبارتاند از: امپراطوری جهنم (پرویز شیخ طادی)، صلیب زرد (داریوش فرهنگ)، پیرمرد خلیج فارس (محسن امیریوسفی)، باران یعنی تو برمی گردی (رسول صدرعاملی)، ۵۷ (دانش اقباشاوی)، سرو زیر آب (محمدعلی باشه آهنگر)، بهشت از جنوب شرقی (احمد کاوری)، مرگ در برلین (حبیبالله بهمنی)، ملاقات در وین (محمدرضا عرب).
سینمای دفاع مقدس به عنوان یکی از ژانرهای سینمای ایران با تکیه بر ارزش های حاکم بر سال های جنگ تحمیلی و سرداران بی ادعای آن دوران، وظیفه ای خطیر را برعهده گرفت تا به بیان ناگفته های مقاومت دست های خالی ولی باهمت در برابر دشمن غدار تا بن دندان مسلح به نمایندگی از چندده کشور بپردازد ولی با دور شدن از سال های جنگ گویا برغم همه شعارها درباره ارزش های جنگ؛ گویا برخی مسئولان فرهنگی تنها به ظواهر توجه کرده و بهر حال گرد فراموشی بر تن رنجور سینمای دفاع مقدس نشست.
شاید آنچه که به نوعی در سال های اخیر ضربات کاری بر تن سینمای دفاع مقدس پدید آورد، تخریب درونی بود. اتفاقاتی که در سال های گذشته منجر به ساخت یکسری فیلم های سطحی و بازاری به نام سینمای دفاع مقدس و عرضه آن ها در بازار شد، آثاری که تنها به زعم داشتن چفیه و چند اسلحه و در مراحلی با سخیف ترین عبارات و مسایل مستتر در آن، تنها موجب وهن سینمای دفاع مقدس، رویگردانی مخاطب، ناراحتی اهالی جبهه وجنگ در این ژانر گردید و در کمال نامردی ضربات جبران ناپذیری بر پیکره رنجور این سینما که لقب ملی ترین ژانر سینمای ایران را به خود اختصاص داده بود، وارد کرد .
اگر به همان اندازه که رسانه ها به تبلیغات یک فیلم عاشقانه می پردازند و عکس چهره های مربوط به این فیلم ها را روی صفحات اول خود می زنند به همان اندازه هم به سینمای دفاع مقدس در حیطه تبلیغات بپردازند، تأثیر زیادی در استقبال مردم خواهد داشت. اکثر فیلم ها و سریال هایی که تاکنون با محوریت دفاع مقدس ساخته شده، انعکاس واقعی جریانات آن دوران که در جبهه ها شاهد آن بودیم، نبوده است. در اکثر فیلم های ساخته شده این عشق را در سطح نازل نشان می دهند و این نشانگر این است که بسیاری از فیلمسازانی که در این زمینه مشغولند، با دوران دفاع مقدس و جنگ آشنایی ندارند. امروز نبودِ فیلمنامه های مناسب در این حوزه مشخص است و بسیاری از فیلمنامه هایی که نوشته می شود آثاری ضعیف و بدون درونمایه قوی است.
- عماد افروغ، کارشناس فرهنگی
- جمال شورجه، کارگردان سینمای انقلاب و دفاع مقدس
امروز خلاء وجود فیلمنامه های مناسب در این حوزه مشخص است و بسیاری از فیلمنامه هایی که نوشته می شود آثاری ضعیف و بدون درونمایه قوی است. مهم ترین نکته ای که باید درنظر گرفت این است که باید روی نویسنده ها سرمایه گذاری شود و سطح آگاهی و دانش آنها ارتقا داده شود و نویسندگان مستعد و شایق شناسایی شوند تا جوانان بتوانند در کنار نویسندگان باسابقه به کار بپردازند. ما به سیاستگذاری و برنامه ریزی برای نویسندگان نیاز داریم و نباید به وضعیت موجود اکتفا کنیم، بلکه این وضعیت باید ارتقا پیدا کند که بخشی از آن بر عهده دولت است تا افراد دخیل در امر سینمای دفاع مقدس مانند نویسندگان یا کارگردان ها را تشویق به کار بکند. متأسفانه کل سینمای ما مشکل کمبود مطالعه و کم کاری دارد و شاید ما به اندازه انگشتان دو دست فیلمساز خلاق داریم. باید دولت سعی کند ارتقای بینش و دانش را همزمان در سینماگران به وجود بیاورد. چیزی که مقام رهبری هم در دیدار با کارگردانان به آن اشاره کردند.
-ابوالفضل جلیلی، کارگردان سینما
جشنواره دفاع مقدس باید جشنواره معرفت و معنویت بچههای دفاع مقدس باشد. نسل جوان امروز تجربه ای از جنگ و دفاع مقدس نداشته و ما هم تعریف درستی از دفاع مقدس و هدف اصلی آن برای جوانانمان نداشته ایم. هر کسی نمی تواند مطابق با ارزش های دفاع مقدس فیلم بسازد و برای داشتن سینمای دفاع مقدس واقعی باید فیلم ساز تربیت کنیم. عشق به دفاع مقدس در سینما کمرنگ شده است. عشق به دفاع مقدس است که فیلم ساز جنگی تربیت می کند و بدون وجود چنین حسی نمی توان انتظار ساخت روایتی واقعی از جنگ داشته باشیم.
تقریبا از همان روزهای نخست شکل گیری سینمای بعد از انقلاب، سینمای جنگ و دفاع مقدس نیز به تدریج پا گرفت و همپای سینمای انقلاب رشد کرد. شاید بتوان گفت ایرانی ترین ژانر سینمایی، سینمای دفاع مقدس است. در دانشکدههای سینمایی جهان یکی از موضوعاتی که به آن پرداخته میشود سینمای دفاع مقدس است. از میان فیلم سازان صاحب سبکی که در نزد استادان سینمای دنیا قابل احترام هستند می توان ابراهیم حاتمیکیا، رسول ملاقلیپور و مرتضی آوینی را نام برد.در این میان مرتضی آوینی به دلیل اینکه فقط فیلم مستند ساخته و به لحنی کاملا شخصی و همه فهم رسیده، دارای اعتبار خاصی در مجامع هنری بین المللی است.
در سال های اخیر، به دلیل یکنواختی موضوعات، کلیشه سازی موضوعات فیلم، قائم به فرد شدن سینمای دفاع مقدس، این سینما رو به افول رفته؛ به گونه ای که شاید بتوان گفت؛ در بیش از یک دهه اخیر مورد کم توجهی قرار گرفته است. باید در نظر داشت؛ هنر همواره به عنوان یکی از ابزارهای حفظ دستاوردهای دفاع مقدس مطرح بوده است و طی سالهای پس از جنگ هنر و هنرمندان تلاشهایی را در جهت حفظ، انتقال وماندگاری ارزشهای دفاع مقدس انجام دادهاند اما به واقع کافی نبوده و همچنان به تلاش بیشتری در این زمینه احتیاج است.
پژوهش خبری صدا و سیما// مرتضی رکن آبادی
* منابع در آرشیو در دسترس است.