پژوهش خبری صدا و سیما: این روزها دختران جوان و خانواده‌هایشان اولویت نخست شان ادامه تحصیل و پس از آن یافتن کار است بدیهی است که طی کردن این مراحل یعنی دست یافتن به تحصیلات عالی و از سوی دیگر یافتن شغل مناسب و پس از آن تازه به فکر ازدواج می افتند و در آستانه سن ازدواج 30 سالگی قصد می کنند ازدواج کنند. باید گفت شرایط مناسب در جامعه کنونی برای ازدواج و تمایل افراد به ازدواج از بین رفته است. گرچه بالا رفتن سن ازدواج هم برای پسران و هم برای دختران روی داده، اما به نظر دکتر شهلا کاظمی پور جمعیت شناس،‌ در سال های اخیر افزایش سن ازدواج دختران به مراتب بیش از پسران اتفاق افتاده است. و این روند مشکلات خاصی را به لحاظ اجتماعی و جمعیت شناختی در آینده به دنبال خواهد داشت که لازم است به آن توجه ویژه شود. این نوشتار نگاهی دارد به علل افزایش سن ازدواج دختران و پیامدهای آن.

مهم ترین دلایل افزایش سن ازدواج دختران در سال های اخیر از نگاه کارشناسان

1- دکتر ابهری آسیب شناس اجتماعی:

سختگیری های عجیب و غریب دختران و خانواده هایشان در برخورد با پسران و ازدواج (مهریه های بالا، جهیزیه های صد میلیونی، جشن های عروسی 20 تا 50 میلیونی و... ) درکنار پررنگ شدن روابط آزاد و لجام گسیخته و بی تعهد و بی دردسر جوانان تحت تاثیر فرهنگ و سبک زندگی غربی، ترس و هراسِ از دست دادن آزادی و راحتی دوران تجرد و به بیان بهتر «مسئولیت گریزی» ‌ دختران و پسران، وارونگی اجتماعی و عوض شدن جایگاه زن و مرد در خانواده،‌ و تفاوت فضای ذهنی و نبود اشتراک و هم احساسی از مهمترین دلایل تاخیر در سن ازدواج دختران است.‌  

2- محمد مهدی لبیبی، جامعه‌شناس:

کاهش روابط خویشاوندی، ارتباط خانوادگی و کیفیت زندگی در افزایش سن ازدوج موثر است. ارزش‌ها در جامعه ما تغییر کرده و دیگر جوانان برای ازدواج تمایل و اشتیاقی ندارند و از امکانات لازم نیز برخوردار نیستند. همچنین در گذشته پدر و مادر احساس مسئولیت بیشتری می‌کردند ولی در حال حاضر آن فضای سنتی از بین رفته است. همچنین تورم و گرانی مسکن باعث شده پسران دیرتر از موعد مقرر به فکر ازدواج بیافتند از طرفی دیگر افزایش روابط خیابانی و بدون ازدواج باعث شده که پسران دیرتر روی به ازدواج بیاورند. از اینجاست که سن ازدواج برای دختران بالا رفته است.

3-فاطمه سادات محبی، پژوهشگر شورای فرهنگی- اجتماعی زنان، با اشاره به پژوهشی که در زمینه آسیب شناسی ازدواج دانشجویی در مقاطع مختلف بین ۲۰۶ دانشجو انجام گرفته، اظهار داشته: عوامل فرهنگی نیز در تاخیر ازدواج موثر هستند که از جمله این موارد می‌توان به تغییر نگرش جامعه به ملاک‌های ازدواج، ناکارآمدی شیوه‌های سنتی انتخاب همسر، کاهش تعداد خواستگار دختران، تمایل پسران به ازدواج با دخترانی که ۷ تا ۱۰ سال از آنها کوچکترند، تاخیر در ازدواج به ویژه در پسران اشاره کرد.     

مشکلات ناشی از بالارفتن سن ازدواج دختران از نگاه کارشناسان

1-دکتر ابهری، آسیب شناس اجتماعی

شکل گرفتن روابط از هم گسیخته یکی از پیامدهای افزایش سن ازدواج در دختران و پسران و فرارشان از تعهد و روابط سالم است. براساس مطالعات و مصاحبه­هایی که انجام شده، درصد زیادی از دختران مجرد سن بالا اعلام کرده­اند حاضرند همسر دوم مردان متاهل شوند و در اصطلاح «زندگی در سایه» را بپذیرند؛ حالا برخی با مقاصد مادی و برخی برای به دست آوردن آزادی عمل و عده ای هم به خاطر نیازهای غریزی. نکته بعد، متاسفانه وقیح شدنِ برخی مردان متاهلِ جامعه است. از آن طرف مجرد ماندن دختران یک جامعه، تاثیر مستقیم بر آمار باروری و ولادت و شکل گرفتن نسل بعد دارد. 

2- علی جنادله؛ ‌جامعه شناس

افزایش سن ازدواج اگرچه پیامدهای مثبتی همچون آمادگی اقتصادی و روانی و پختگی بیشتر دارد، به نوبه خود منجر به ایجاد پیامدهای منفی اجتماعی می­شود. با افزایش سن، عموما از جنبه های احساسی و عاطفی افراد کاسته شده و جنبه های عقلانی به معنای محسابه گرانه، شدت می یابند. این امر باعث افزایش برخی توقعات شده و فرآیند انتخاب همسر را دشوارتر می کند. از طرفی با افزایش سن شخصیت فرد هرچه بیشتر قوام یافته و انعطاف پذیری، که لازمه سازش زن و شوهر است کاهش می یابد. علاوه بر این افزایش سن ازدواج باعث افزایش اختلاف سنی بین بچه ها و والدین می شود که یکی از پیامدهای محتمل آن پدیده ی شکاف نسلی است.

3- محمداسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت و خانواده وزارت بهداشت

وی از وجود بیش از 11 میلیون دختر و پسر جوان در آستانه ازدواج در کشور خبر داده و گفته: بخش قابل مهمی از این جمعیت که بین 18 تا 35 سال دارند، در حال پشت سر گذاشتن سن ازدواج و باروری سالم هستند که این امر زمینه ساز کاهش نرخ باروری در کشور است.

سایر پیامدهای تاخیر در سن ازدواج دختران

-گسترش بیماریهای مقاربتی، افزایش بارداری‌های نامشروع و سقط جنین

- بروز اختلالات روانی از جمله افسردگی، وسواس و بیماری های مربوط به استرس، بویژه در زنان.. 

- کاهش انسجام اجتماعی و افزایش احتمال آسیب های اجتماعی از جمله خودکشی و اعتیاد و ...

- گرایش به جرم: فشارها و انتظارات اجتماعی وارد بر دختران مجرد، ممکن است آنها را به سمت مصرف مواد و ارتکاب جرم سوق می دهد. 

- شکل‌گیری "ازدواج سفید" در برخی کلان شهرها از جمله تهران که زن و مرد مدت زمانی طولانی یا نسبتا طولانی بدون عقد ازدواج، در خانه‌ای مشترک زندگی می‌کنند و هیچگونه تعهد قانونی نسبت به هم ندارند.

دختران و پسران ازدواج نکرده از نگاه آمار

علی ‌اکبر محزون، مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور: آمارهای پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور در سازمان ثبت احوال نشان می ‌دهد که بیشترین ازدواج مردان بین سنین 20 تا 34 سالگی و برای زنان بین 15 تا 29 سالگی است.

آخرین سرشماری نشان می ‌دهد 11 میلیون و 240 هزار نفر در سنین بالا هستند که هنوز ازدواج نکرده ‌اند؛ از این بین 5 میلیون و 570 هزار مرد و 5 میلیون و 670 هزار زن هستند.

گروه دیگر، کسانی هستند که از سن متعارف عبور کرده ‌اند و قبل از سن تجرد قطعی قرار دارند (سن تجرد قطعی 50 سالگی است)، اما هنوز ازدواج نکرده ‌اند. این گروه یک میلیون و 300 هزار نفر هستند که شامل 320 هزار مرد و 980 هزار زن می ‌شود؛ یعنی زنان هرگز ازدواج ‌نکرده بالای سن متعارف و قبل از تجرد قطعی، سه برابر مردان با این شرایط هستند.

آن‌ هایی که از سن 50 سالگی عبور کرده ‌اند و هرگز ازدواج نکرده ‌اند، 152 هزار نفر هستند که شامل 62 هزار مرد و 90 هزار زن است که زنان 1.5 برابر بیشترند.

این آمارها نشان می ‌دهد که اتفاقاتی در حال وقوع است که به نوعی احتمال تجرد در زنان (هم مجرد قطعی ‌ماندن و هم عبور از سن متعارف ازدواج) را بنابر دلایلی بیشتر می ‌کند.

اگر از 11 میلیون و 240 هزار نفری که در سن ازدواج و هرگز ازدواج ‌نکرده ‌اند به کل خانوار کشور که حدود 21 میلیون است، نسبت بگیریم می ‌توان گفت نسبت به هر دو خانوار، یک جوان ازدواج ‌نکرده و در سن ازدواج داریم.

آمارها نشان می‌دهد که از 11 میلیون و 240 هزار نفر در سن ازدواج و هرگز ازدواج ‌نکرده‌، 3 میلیون و 990 هزار نفر افرادی با تحصیلات عالی هستند که از این تعداد یک میلیون و 973 هزار مرد و 2 میلیون 17 هزار نفر زن هستند که نشان می‌دهد حتی زنان دارای تحصیلات عالی بیشتر است.

سخن آخر

نزدیک شدن سن ازدواج به مرز دهه سوم زندگی، پیامدهای رفتاری و روانی تلخی برای جامعه امروزی به دنبال دارد. پژوهش‌ها در این باره از رابطه افزایش سن ازدواج و رواج تجرد با مفاسد و آسیب‌های اجتماعی حکایت می‌کنند و جامعه‌شناسان و صاحب‌نظران مکرر دراین باره هشدار می‌دهند. چرا که از منظر روان‌شناسی، تجرد طولانی مدت ریشه بسیاری از آسیب‌های فردی و اجتماعی است. شاید مهمترین راهِ نجات از این بن بست، «پایین آوردن سطح توقعات» باشد. به این معنی که تا وقتی دخترها در سن مناسب ازدواج قرار دارند، سخت گیریِ بی جا که با شرع و اخلاق هم در تضاد است نداشته باشیم و دختران نیز به نحوی تربیت شوند که به لحاظ ذهنی و نگرش ها ازدواج در اولویت نخست آنها باشد و البته دولت نیز جوانان را حمایت کرده و شرایط ازدواج آسان را فراهم کند. افزایش اشتغال و مسکن ارزان و آموزش مهارت زندگی به دختر و پسر در دوره دبیرستان و دانشگاه نیز می‌تواند از این آسیب جلوگیری کند.

پژوهش خبری صدا و سیما // پژوهشگر : فریفته هدایتی

* منابع در آرشیو موجود است.