شورای امنیت سازمان ملل تاکنون چهار قطعنامه و پارلمان اروپا یک قطعنامه درباره مناقشه قره باغ صادر کرده است.ناگورنو قره‌باغ در ترکی به معنی "باغ سیاه" است و ناگورنو یک کلمه روسی به معنی "کوه".
پژوهش خبری: بعد از شکست روسیه تزاری توسط نیروهای بولشویک، منطقه ناگرونو- قره باغ در ابتدا مورد ادعای جمهوری های خود مستقل خوانده ارمنستان و آذربایجان قرار گرفت. اتحاد جماهیر شوروی سریعا در سال ۱۹۲۳ منطقه را تحت کنترل خود در آورد و اسم آن را استان ناگرونو- قره باغ گذاشت و تحت نظر مناطق آذربایجان قرار داد.ناگورنو قره‌باغ در ترکی به معنی "باغ سیاه" است و ناگورنو یک کلمه روسی به معنی "کوه" .
در دوران اتحاد جماهیر شوروی اختلافات و کشمکش ها در این منطقه تحت کنترل بود تا بعد از فروپاشی شوروی این درگیری ها مجددا آغاز شدند. در سال ۱۹۸۸ قره باغ اعلام کرد تمایل ندارد بخشی از آذربایجان شوروی باشد و در فوریه ۱۹۸۸ به تصرف ارامنه درآمد و در سال ۱۹۹۱ قره باغ با برگزاری رفراندوم اعلام استقلال کرد، امری که موجب درگیری خونینی شد که از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ طول کشید. این دو کشور از اوایل دهه 80 میلادی شش بار بر سر قره‌باغ جنگیدند و نهایتا آتش‌بسی شکننده در سال 1994 حاصل شد که هر از گاهی نقض می‌شود. کارشناسان ریشه مناقشه به وجود آمده را از دوران لنین و استالین، رهبران شوروی و در نهایت تداوم آن در دوران خروشچف می دانند.روز 2 آوریل2016 (14 فروردین 1395) نیز دگربار این دو کشور خبر شروع درگیری های مسلحانه در منطقه مورد مناقشه قره باغ را اعلام کردند و وزارت دفاع دو کشور یکدیگر را متهم به شروع درگیری نمودند.
پیشینه موضوع
قره‌باغ یا قراباغ (به ترکی آذربایجانی: Qarabağ, ارمنی:Արցախ آرتساخ) یکی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه به این سو بود که پس از عهدنامه گلستان به روسیه تزاری واگذار شد. تا سال ۱۸۴۰ این منطقه همچنان با عنوان ایالت قره‌باغ شناخته می‌شد اما پس از آن به بخش "شوشا" تغییر نام یافت. در دوران حکومت شوراها، بخش‌هایی از آن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی پیوست و بخش "زنگه‌زور" به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی واگذار شد. بخش کوهستانی‌اش نیز که بیشتر ساکنان آن را ارامنه تشکیل می‌دادند با عنوان منطقه خودمختار قره‌باغ کوهستانی زیر نظر جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی درآمد.
در ماه مه ۱۹۹۲، شهر «شوشا» و سپس شهر «لاچین» به تصرف نیروهای ارتش جمهوری ارمنستان درآمد. این درگیری ها از زمان «ابوالفضل ایلچی بیگ»، سومین رئیس جمهور آذربایجان، به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد و در زمان وی بخشی از «کلبجر» و «آق دره» واقع در شمال قره باغ، تحت اشغال نیروهای ارمنستانی قرار گرفت. در زمان تصدی «حیدر علی اف»، چهارمین رئیس جمهور آذربایجان، نیروهای ارمنی علاوه بر دراختیار گرفتن قره باغ به دیگر مناطق جنوب جمهوری آذربایجان سرازیر شده و شهرهای «آقدام»، «فضولی»، «جبرائیل»، «قبادلی» و «زنگلان» را تصرف کردند.
بالاخره در ۱۲ مه ۱۹۹۴، در حالی که یک پنجم خاک آذربایجان در تصرف نیروهای ارمنی بود، بین نیروهای دو کشور آتش بس برقرار شد. از آن سال به بعد تلاش هایی برای برقراری صلح دائم و اعاده وضعیت به حالت قبل صورت گرفته، ولی هیچ کدام از این اقدامات به حل نهایی مسأله منجر نشده است.
مقامات این ناحیه خود را یک کشور مستقل می‌دانند، ولی تا امروز به جز آبخازیا، اوستیای جنوبی و ترانس‌نیستریا (که خود نیز مشکل رسمیت دارند) هیچ کشوری این جمهوری خودخوانده را به رسمیت نشناخته‌است. سازمان ملل نیز هنوز این ناحیه را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند و با لفظ «خودمختار» از آن یاد می کند.
قطعنامه های شورای امنیت درباره قره باغ
شورای امنیت سازمان ملل تاکنون چهار قطعنامه و پارلمان اروپا یک قطعنامه درباره مناقشه قره باغ صادر کرده است.
|
ردیف |
قطعنامه |
موضوع |
تاریخ |
|
1 |
۸۲۲ |
در این قطعنامه بر غیر قابل قبول بودن تغییر مرزهای بین المللی و ممنوعیت توسل به زور در تصرف سرزمین های دیگر کشورها تاکیده شده و در بند یک آن خواستار توقف هرچه فوری همه مخاصمات و فعالیت های خصمانه و بر قراری آتش بس دائم و همچنین خروج فوری نیروهای اشغالگر از کلبجر و سایر نقاط اشغالی جمهوری آذربایجان شده است. |
۳۰ آوریل ۱۹۹۳ |
|
2 |
۸۵۳ |
این قطعنامه بر حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای منطقه تاکید شده است. در بند یک این قطعنامه، تصرف منطقه آقدام و سایر مناطقی که در آن زمان از قلمرو جمهوری آذربایجان به اشغال در آمده است، محکوم شده است. در بند ۳ همین قطعنامه نیز توقف فوری همه مخاصمات و عقب نشینی بی قید و شرط نیروهای اشغالگر از منطقه آغدام و دیگر مناطق اشغالی آذربایجان آمده است. در بند نهم نیز از دولت ارمنستان خواسته شده است که با اعمال نفوذ موثر بر قره باغ جهت رسیدن به توافق در اجرای قطعنامه ۸۲۲ و ۸53 و پذیرش طرح پیشنهادی گروه مینسک توسط طرف ارمنی اقدام کند. |
۲۹ ژوئیه ۱۹۹۳ |
|
3 |
۸۷۹ |
در این قطعنامه بار دیگر بر قطعنامه های ۸۲۲ و ۸۵۳ تاکید شده است. در بند اول از طرفین خواسته شده است با گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری در اروپا برای برقراری آتش بس دائم و موثر با همکاری و مساعدت فدراسیون روسیه همکاری کنند. در بند ۱۲ آمده است که موضوع اشغال اراضی جمهوری آذربایجان به صورت فعال در شورای امنیت مورد بررسی قرار گیرد. |
۱۴ اکتبر ۱۹۹۳ |
|
4 |
۸۸۴ |
در این قطعنامه از تشدید مخاصمات مسلحانه به عنوان نقض آتش بس و کاربرد نیروی نظامی در پاسخ به این نقض، به ویژه منطقه زنگیلان و هورادیز جمهوری آذربایجان ابراز نگرانی شده و بر حاکمیت و تمامیت ارضی تاکید و بر غیر قابل تغییر بودن مرزهای بین المللی و ممنوعیت توسل به زور جهت تصرف سرزمین دیگران تاکید شده است. در بند دوم از دولت ارمنستان می خواهد از نفوذ خود بر ارامنه قره باغ برای به دست آوردن رضایت آنان استفاده نموده و با اتکا به قطعنامه های ۸۲۲، ۸۵۳ و ۸۷۴ تضمین نماید که عوامل درگیر در مناقشه از عملیات استفاده ننمایند. |
۱۲ نوامبر ۱۹۹۳ |
|
5 |
قطعنامه استراسبورگ |
پارلمان اروپا در استراسبورگ به اصلاحیه قطعنامه‌ای در خصوص تقویت روابط با کشورهای عضو برنامه همسایگی شرقی و همچنین موفقیت‌ها و ناکامی‌های موجود رای مثبت داد. در متن این قطعنامه به ویژه تأکید شده، که حل مناقشه قره باغ باید بر اساس چهار قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که در سال ۱۹۹۳ و بر اساس اصول گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و اصول مندرج در بیانیه مشترک ۱۰ ژوئیه ۲۰۰۹ در لاکویلا، صورت پذیرد. |
نشست ۲۳ اکتبر پارلمان اروپا |
واکنش کشورها و سازمان ها به مناقشه اخیر
از زمان آغاز دور جدید درگیری ها در منطقه قره باغ، کشورهای مختلف و همچنین سازمان های بین المللی درباره این موضوع میانجی گری کرده و ضمن درخواست از طرفین برای آرام کردن اوضاع، آمادگی خود را برای میانجی گری میان آن ها نیز اعلام کرده اند.
از آن جمله جان کری و سرگئی لاوروف از طرف های درگیر در قره باغ خواستند اختلاف های خود را در قالب طرح پیشنهادی سازمان توسعه و همکاری در اروپا حل و فصل کنند.
همزمان، یک منبع آگاه در سازمان ملل اعلام کرد با وجود تشدید مناقشه قره باغ، بان کی مون، دبیر کل این سازمان، در نظر دارد اواخر ماه آوریل راهی ارمنستان و جمهوری آذربایجان شود.
وزرای امور خارجه روسیه و آلمان نیز در گفت و گویی تلفنی اعلام کردند مناقشه قره باغ راه حل نظامی ندارد و خویشتنداری طرف های درگیر را خواستار شدند. همچنین، مقامات قرقیزستان از آمادگی این کشور برای میانجی گری میان طرف های درگیر در قره باغ خبر دادند.
در پی بالا گرفتن تنش ها وزیر امور خارجه کشورمان نیز در تماس تلفنی با همتای ارمنستانی خود با تأکید بر ضرورت توقف درگیری ها در منطقه قره باغ، خواهان بازگشت آرامش به منطقه و حل مسالمت آمیز اختلافات ارمنستان و آذربایجان شد. وی همچنین آمادگی جمهوری اسلامی ایران جهت ایفای نقش در این زمینه در صورت تمایل طرفین درگیر را اعلام کرد. به دنبال تلاش‌ها برای پایان دادن درگیری‌ها در قره‌باغ، روز چهارشنبه ( 18 فروردین ) اعلام شد که در جلسه‌ای در مسکو بین طرف‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان قرار بر آتش‌بس شد.
ظریف روز پنج شنبه ( 19 فروردین )در نخستین نشست سه‌جانبه با حضور سرگئی لاوروف و المار محمد یاروف همتایان روس و آذری خود در باکو با ابراز خشنودی از اعلام آتش بس بین آذربایجان و ارمنستان ابراز امیدواری کرد مناقشه دو کشور از طریق مسالمت‌آمیز حل و فصل شود.
برخی گمانه زنی ها درباره علل شعله ور شدن آتش جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان
شعله ور شدن آتش جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه قره باغ در مقطع زمانی کنونی، گمانه زنی های گوناگونی را در خصوص علل آن به وجود آورده است.در خصوص علت بروز درگیری ها در روزهای گذشته بطور کلی دو دیدگاه وجود دارد. برخی با ارائه دلایلی مداخلات ترکیه را به نمایندگی از آمریکا و غرب مسئول تشدید تنش ها می دانند و گروه دیگر روسیه را. ( خبرگزاری مهر ، 1395/1/19 )
دلایل ارائه شده از سوی برخی مبنی بر نقش داشتن ترکیه و غرب در شعله ور شدن مناقشات بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان عبارتند از:
1 ـ تلاش آمریکا و غرب برای محاصره روسیه
2 ـ تلاش برای محاصره ایران
3 ـ گشودن پای تروریسم و گروه های افراطی به منطقه
4 ـ تحت الشعاع قرار دادن دستاوردهای روسیه، ایران و دمشق در سوریه
5 ـ فشار ترکیه بر ارمنستان در راستای مقابله با پ ک ک
دلایلی که از سوی برخی مبنی بر نقش داشتن روسیه در شعله ور شدن تنش در قره باغ در روزهای اخیر ارائه می شوند را می توان به شرح زیر نام برد:
1 ـ اعاده حیثیت در قبال ساقط شدن جنگنده این کشور توسط ترکیه
2 ـ فشار بر ترکیه به عنوان مانعی بزرگ بر سر مسئله کردهای سوریه
3 ـ فشار بر اروپا در خصوص شبه جزیره کریمه
در این میان ، برخی به حاشیه بردن نارضایتی های داخلی را فایده مضاعف شعله ور شدن آتش جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان تحلیل می کنند و معتقدند مردم هر دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان به اندازه کافی برای نارضایتی از دولت‌هایشان دلیل دارند، ولی در چند روز اخیر احساسات ملی‌گرایانه بر فضا حاکم شده و مشکلات داخلی به حاشیه رفته است.
چشم انداز مناقشه
برخی کارشناسان بر این نکته تأکید دارند که قره باغ جزیی جدا شده از سرزمین جمهوری آذربایجان است که باید به کشور مطبوع خود بازگردد. ترکیه، هم نظر با جمهوری آذربایجان از این موضع حمایت می کنند. سازمان ملل نیز قره باغ را بخشی از خاک آذربایجان می داند. اردوغان اخیراً با انتقاد از سازمان بین‌المللی مینسک ضمن بی کفایت خواندن این سازمان برای برنداشتن گام‌های "منصفانه" و "قاطع"، اعلام کرد که کشورش تا آخر در کنار جمهوری آذربایجان ایستاده است.
در مقابل برخی کارشناسان نظیر کارن خانلری، نماینده ارامنه تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی، مسئله هویتی را در این مناقشه فصل الخطاب می دانند. وی و همفکرانش هر چند راهکارهای سیاسی را در پایان دادن به این مناقشه بی تأثیر نمی دانند، لیکن این موضوع را یک بحث هویتی ارزیابی کرده و بر این باورند که قره باغ در طول تاریخ هویت ارمنی داشته و به لحاظ قومی هیچ فرقی با ارامنه ارمنستان ندارند. در واقع از این منظر مساله قره باغ را نمی توان از طریق همه پرسی یا در نظر گرفتن ویژگی های دموگرافی منطقه حل کرد و تنها راه‌حل مناقشه قره‌باغ، پی بردن به حق تملک و رعایت عدالت توسط جمهوری آذربایجان است.
در این میان ، مباحثی چون سقوط پهباد اسرائیلی متعلق به ارتش آذربایجان در خاک ارمنستان، استفاده هر دو کشور از سلاح های سنگین در این چند روز، اعلام حمایت ترکیه از آذربایجان تا آخر مناقشه و ... به پیچیدگی موضوع افزوده و تاکنون آتش بس های یک سویه نیز تأثیری در حاکم شدن آرامش در این منطقه نداشته است.
جمهوری آذربایجان به علت دعوت نشدن به نشست امنیت هسته ای در واشنگتن، حمایت مالی آمریکا از قره باغ و همچنین انتقاد ایالات متحده از وضعیت حقوق بشر در آذربایجان ناراحت است و در همین راستا در هفته اخیر به روش های گوناگون از جمله لغو مانور مشترک نظامی و انتقاد های رسمی از سیاست اوباما در مواجهه با مساله قره باغ و حمایت اش از ارمنستان و عدم بی طرفی او به عنوان یکی از اعضای گروه مینسک، امکان تجدید نظر در ترکیب گروه مینسک را مطرح کرده است. حتی عده ای از نمایندگان مجلس ملی آذربایجان تجدید نظر در همکاری شرکت های نفتی آمریکایی در نفت آذربایجان را مطرح کرده اند. لذا به نظر می رسدکشورهای گروه مینسک نیز دغدغه پایان دادن هرچه سریع تر به این درگیری و مناقشه را ندارند.
از سوی دیگر نیز جمهوری آذربایجان از درخواست ایران در کمک به حل مناقشه قره باغ حمایت کرده است و نظر مثبت خود را در این مساله اعلام کرده است. البته جمهوری آذربایجان گزینه کمک های ایران را به حل مناقشه در کنار فعالیت مینسک مورد بررسی قرار داده است. ارمنستان نیز به علت موقعیت برتر خود در مذاکرات، خواستار حفظ وضع موجود است. بر این اساس میانجیگری ایران را رد کرد و امکان اینکه با طرح افزوده شدن ترکیه به گروه مینسک موافقت کند هم بسیار کم است.
به هر تقدیر آنچه مسلم است این مناقشه برای جمهوری آذربایجان به «حیثیت سیاسی و ملی» تبدیل شده است که کوتاهی درباره آن هر دولتی را در جمهوری آذربایجان به بی ارادگی و ناتوانی در بازگشت خاک از دست رفته به وطن متهم می کند. در طرف دیگر نیز قره‌باغ برای ارامنه رنگ هویتی گرفته است. از این رو ایروان هیچ علاقه ای برای از دست دادن این خاک ندارد زیرا اگر چنین اتفاقی رخ بدهد قره‌باغ برای ارمنستان تبدیل به یک «عقده هویتی» خواهد شد. لذا باید دید گزینه های جایگزینی برای جبران این "حیثیت ملی" از یک سو و "بحران هویتی" از سوی دیگر مطرح خواهد شد و مهم تر از آن آیا کارساز خواهد بود؟
...................................................
قسمتی از نظر شما که حاوی توهین بود حذف شد
لطف تصحیح فرمایید.