دخان
دخان به معنی دود است.
مفهوم کلی سوره
یادآورى توحید و نشانه هاى خدا در جان.
یادآورى رستاخیز و نشانه هاى آن، از جمله دخان.
بیان عظمت قرآن در شب پر برکت.
اسامی سوره
دخان، حم دخان.
علت نامگذاری
«سوره دخان»؛ سبب این نامگذارى آیۀ دهم آن است که واژۀ «دخان» در آن به عنوان یکى از نشانه هاى قیامت آمده است.
«سوره حم دخان»؛ این اسم در ضمن روایتی از پیامبر صلیاللهعلیهوآله آمده است البته اضافه شدن حم به اول سور حوامیم در همه سورههای حم دار مرسوم است و مختص این سوره نیست.
تعداد آیات
سوره دخان پنجاه و نه آیه دارد.
تعداد کلمات
سوره دخان سیصد و چهل و شش کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سورههای قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره دخان هزار و چهار صد و هشتاد و یک حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سورههای قرآن مختلف است)
اهداف و آموزهها
هدف هاى اساسى سوره دخان عبارت اند از:
۱. یادآورى توحید و یگانگى خدا؛
۲. یادآورى قیامت؛
۳. بیان عظمت قرآن.
محتوا و موضوعات
محتوای سوره دخان را مى توان در هفت بخش خلاصه کرد:
* آغاز سوره از حروف مقطعه و سپس بیان عظمت قرآن است، با این اضافه که نزول آن را در شب قدر براى اولین بار بیان مى کند.
* در بخش دیگرى از توحید و یگانگى خدا و بیان بعضى از نشانه هاى عظمت او در جهان هستى است.
* بخش مهمى از آن از سرنوشت کفار، و انواع کیفرهاى دردناک آنها سخن مى گوید.
* در بخش دیگرى براى بیدار ساختن این غافلان قسمتى از سرگذشت موسى علیهالسلام و بنىاسرائیل در مقابل فرعونیان و شکست سخت آنها، و نابودى و هلاکشان، گفتگو مى کند.
* مساله قیامت و عذابهاى دردناک دوزخیان و پاداشهاى جالب و روح پرور پرهیزکاران قسمت دیگرى از آیات این سوره را تشکیل مى دهد.
* موضوع هدف آفرینش، و بیهوده نبودن خلقت آسمان و زمین از موضوعات دیگرى است که در آیات این سوره مطرح شده است.
* سرانجام، سوره را با بیان عظمت قرآن همانگونه که آغاز شده بود پایان مى دهد.
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابىبنکعب از پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآله روایت میکند که فرمودند: «هر کس شب جمعه سوره دخان را بخواند آمرزیده خواهد شد».
ابوامامه از پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآله روایت میکند که فرمودند: «هر کس سوره دخان را شب و روز جمعه بخواند خداوند در بهشت خانه اى برایش بنا خواهد نمود».
ابوحمزه ثمالى از حضرت باقر علیهالسلام روایت میکند که فرمود: «هر کس سوره دخان را در نمازهاى فریضه و نافله خود بخواند خداوند او را روز قیامت جزء امان یافتگان مبعوث خواهد فرمود، و او را زیر سایه عرش خود جا داده، حسابى آسان از او میکند، و نامه عملش را به دست راستش میدهد».
محل نزول
سوره دخان در مکه بر پیامبر اسلام صلىاللهعلیهوآله نازل شده است.
زمان نزول
به نظر میرسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر صلیالله علیه و آله در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد.
فضای نزول
سوره دخان در فضا و غرض نزول با دیگر سور حم دار یکی است به نظر میرسد آنچه در این سوره متمایز است فضای انذار و تهدید مشرکان با انواع عذابهای دنیوی و اخروی میباشد البته این هشدارها در جواب عناد و لجاجتهای مشرکان بوده است همچنین خداوند برای ثابت شدن این عذابها شاهد مثال هم از امتهای گذشته مانند غرق شدن فرعونیان میآورد شاید که مشرکان پند گیرند.
ترتیب در مصحف
سوره دخان در چینش کنونى قرآن چهل و چهارمین سوره به شمار مى آید.
ترتیب بر اساس نزول
سوره دخان شصت و چهارمین سوره در ترتیب نزول است؛ و بعد از سوره زخرف نازل شده است.(لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سورههای قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلی
خداوند سوره زخرف را به وعده هاى عذاب و تهدیدهایى ختم کرد و سوره دخان را نیز با وعده هاى عذاب و هشدارهایى، شروع کرده است.
ویژگی
سوره دخان از سور " حوامیم" است (حوامیم هفت سوره از قرآن است که با" حم" شروع مى شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره هاى مکى است). سور حوامیم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله میفرمایند: هر چیزى را میوه ایست و میوه قرآن حوامیم است چه این سورهها روضه هاى زیبا و معمورند که متصلند بیکدیگر هر که خواهد در مرغزار بهشت چرا کند باید که حوامیم بخواند.
و حاکم از ابن مسعود آورده که گفت: حوامیم دیباى قرآن است.
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در حدیثی فرمود: مَثَل سورههای حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباسها است.
سوره دخان نیز همانند سوره زخرف با قسم به کتاب مبین آغاز شده است سورهای که مسلمانان اهتمام ویژهای برای قرائت آن دارند خصوصا شب نیمه شعبان، شب قدر ماه رمضان و شبهای جمعه
قرائت این سوره در شبهای جمعه برای تثبیت ایمان و تقویت یقین به قدرت خداوند متعال مستحب است در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام آمده است: «من قرأ حم التی یذکر فیها الدخان فی لیلة الجمعة أصبح مغفورا له». " کسى که سوره دخان را شب جمعه بخواند صبح میکند درحالیکه آمرزیده شده است. "