شهری با تمدنی هوشمند و خلاق در سیستان و بلوچستان

شهر سوخته و تمدن هوشمند و خلاق آن با بیش ازپنج‌هزار سال قدمت، به‌عنوان بزرگ‌ترین استقرار شهرنشینی در نیمه‌ شرقی فلات ایران، نمونه‌ای منحصر به ‌فرد و حکایت‌گر واقعی علم، صنعت و فرهنگ گذشته‌های دور این مرز و بوم است.

شهر سوخته در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم شهر سوخته در چهار دوره بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند.

شهر سوخته در کناره جاده زابل به زاهدان در کیلومتر ۵۶ زابل قرار دارد

طبق اطلاعات بدست آمده به وسیله‌ باستان‌شناسان، این شهر در مجموع ۲۸۰ هکتار وسعت دارد.

شهر سوخته در گذشته به ۵ بخش اصلی تقسیم شده بود که شامل ناحیه مسکونی در شمال شرقی، نواحی مرکزی، بخش صنعتی، بناهای یادبود و گورستان می‌شد.

مردم در ناحیه‌ی مسکونی به وسعت ۸۰ هکتار زندگی می‌کردند.

شهر سوخته از پیشرفته ترین شهرهای دنیا

این شهر در ساحل رود هیرمند و دریاچه هامون ساخته شده است.

این شهر تاریخی و مهمترین محوطه دیرینه سیستان در كنار رود هیرمند و در بالاترین لبه شمال غربی دلتای قدیمی روی سلسله تپه های تراس رمرود و زمین های زراعی تراس نیمروز واقع شده كه وجود آن در هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد مدیون رودخانه پرآب هیرمند بوده است.

درست است که امروز این ناحیه به صورت بیابانی بی آب و علف است و فقط درخت گز در آن می روید اما در گذشته از نواحی سرسبز ایران بوده و در آن درختانی مثل افرا، سپیدار، بید مجنون و … وجود داشته است.

در این شهر، صنعت های مختلفی مثل نساجی، سنگ تراشی، جواهرسازی و .. فعال بوده که این شهر را از پیشرفته ترین شهرهای دنیا کرده بود.

از میان خرابه های شهر سوخته ۱۲ نوع بافت پارچه ای به دست آمده که صنعت نساجی موفق این شهر را نشان می دهد.

در اولین دوره کاوش در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌های منظم، لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود نوعی برنامه ریزی و سازماندهی شهری در این شهر است.

 دانش پزشکی هم در شهر سوخته در حد شگفت انگیزی پیشرفت کرده بود تا آن حد که پزشکان این شهر نه تنها از علومی چون شکسته بندی آگاه بوده اند ،بلکه می توانسته اند به اجرای عمل جراحی مغز دست بزنند.

ثبت ملی شهر سوخته

این شهر در سال ۱۳۸۵ به ثبت ملی رسید و در یک تیر سال ۱۳۹۳ در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

این محوطه باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسكو است كه با برخورداری از قدمت 5000 ساله به عنوان یكی از پیشرفته ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می شود.

اولین بار، کلن بیت که از ماموران نظامی بریتانی بود پس از بازدید از این شهر نام آن را شهر سوخته گذاشت و به این اشاره کرد که آثار آتش سوزی را در آن دیده است.

سپس باستان شناسان ایتالیایی به مدت ۱۱ سال در فاصله سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ بر روی این شهر تحقیقاتی را انجام دادند.

گفته می شود که علت اصلی نابودی این شهر آتش سوزی نبوده بلکه دلیل اصلی دو عنصر آب و باد بوده که در با گذر سالیان این تمدن را از بین برده است.

شهرسوخته و شگفتی های ناشناخته آن،

کشف اولین خط کش جهان با قدمت بیش از پنج هزار سال در شهر سوخته

در کاوش هایی که تاکنون در شهر سوخته انجام شده ، یک خط کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شده است

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مرکز سیستان و بلوچستان ، دکتر سید منصور سید سجادی، سرپرست هیات باستان‏شناسی شهر سوخته درباره خط کش کشف شده گفت: این خط کش به طول ۱۰ سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است.

به گفته وی کشف خط کش در شهر سوخته زابل نشانگر این است که ساکنان این شهر باستانی دارای پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات بوده اند.

نخستین چشم مصنوعی جهان در سیستان وبلوچستان

 نخستین بار در شهر سوخته ، یک چشم مصنوعی متعلق به 4800 سال پیش کشف شد.

این چشم مصنوعی متعلق به زنی 25 تا 30 ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بوده است.

به گفته سيد منصور سيد سجادي  سرپرست گروه باستان شناسي شهرسوخته :براي نخستين بار در شهر سوخته يک چشم مصنوعي پيدا شد ،مطالعات اوليه نشان داده اند که چشم چپ زن تنومند مدفون در قبر شماره 6705 مصنوعي بوده است .

همين مطالعات نشان مي دهند که زير طاق ابروي زن مذکور آثار آبسه ديده مي شود.

 به علت طول زمان زيادي که بخش زيرين اين چشم مصنوعي با پلک چشم در تماس بوده است آثار ارگانيکي پلک چشم نيز در روي آن مشهوداست .

به نظر می رسد که چشم از جنس قیر طبیعی که با نوعی چربی جانوری مخلوط شده است ساخته شده است.

در روی این چشم مصنوعی ریز ترین مویرگ های داخل کره چشم توسط مفتول های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی متر طراحی شده اند مردمک چشم در وسط طراحی شده و جز از آن تعدادی خطوط موازی که تقریباً یک لوزی را تشکیل می دهند در پیرامون مردمک دیده می شود.

از دو سوراخ جانبی واقع در دو سوی این چشم مصنوعی جهت نگهداری و اتصال آن به حدقه چشم استفاده شده است.

سجادی ادامه داد: ظرف های سفالی، مهرهای تزیینی، كیسه چرمی و یك آینه مفرغی نیز در این قبر دو قسمتي پیدا شده است.

قدمت اين قبر وچشم مصنوعي به حدود 2800 سال بيش ازميلاد و 4800 سال پيش از اين مي رسد .

قدیمی ترین تخته نرد جهان در شهر سوخته

از گور باستانی موسوم به شماره ۷۶۱ کهن ترین تخته نرد جهان به همراه ۶۰ مهره ی آن در شهر سوخته پیدا شد.

این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.

این تخته نرد از چوب آبنوس و به شکل مستطیل است.

روی این تخته نرد، ماری که ۲۰ بار به دور خود حلقه زده و دمش را در دهان گرفته، نقش بسته است.

این تخته نرد ۲۰ خانه بازی و ۶۰ مهره دارد.

مهره ها که در یک ظرف سفالی در کنار تخت نرد قرار داشتند از سنگ های رایج در شهر سوخته یعنی از لاجورد، عقیق و فیروزه است.

نخستین انیمیشن جهان در شهر سوخته سیستان و بلوچستان

باستان شناسان هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با یک درخت روی آن دیده می شود.

سرپرست تیم کاوش در شهر سوخته می گوید: حرکت بز به سوی درخت و تغذیه او از برگ درختان در 5 حرکت مصور شده است.

سید منصور سید سجادی افزود: در بسیاری از ظروف شكل هایی به چشم می خورد كه تنها تكرار هستند و حركتی در آنها دیده نمی شود اما تحقیقات ما نشان داده است كه این نقش، قدیمی ترین ایده مردمان باستان برای ارائه «تصویر متحرك» و به تعبیر امروزی «انیمیشن» است.

باستان شناسان با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه ای ازیک تصویر متحرک را بدست آورند.

و کهن ترین جراحی مغز در شهر سوخته انجام شده است

یکی شگفت انگیزترین یافته های این شهر، پیدایی نشانه های کهن ترین جراحی مغز درشهر سوخته است.

جمجمه ای از دختر دوازده یا سیزده ساله که در 4800 سال پیش، پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع درجمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند که مدت ها بعد از این عمل زنده مانده است.

از دیگر اشیای مهم از میان هزاران شی یافت شده در این منطقه تاریخی ، می توان از سفال با امضای سفال گر بر روی آن، چكش، سوزن، سنجاق سر زنانه، شهرك های مسكونی و ساختمان های همگانی هم چون آپارتمان و نیز بذر خربزه، حبوبات، ماهی خشك كرده، برنج، زیره، كوره های سفالگری، كوره های ذوب فلزات، دكمه، تبر، بندكفش، قلاب، شانه سر ، قاب های چوبی و كمربند نام برد كه هر كدام از آنها داستانی دارد.

کاوشی جدید در منطقه باستانی شهرسوخته

هجدهمین فصل کاوش محوطه باستانی شهر سوخته با همکاری دانشگاه سالنتو ایتالیا به زودی آغاز می شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: این کاوش به سرپرستی دکترسید منصور سجادی از استادان  برجسته باستان شناسی از پنجم آبان آغاز می شود و به مدت 45 روز ادامه دارد.

جلالزایی افزود: برخلاف کاوش های قبلی که در منطقه کارگاهی و خدماتی شهرسوخته انجام شده است، این بار، باستان شناسان بدنبال یافته های جدید از بخش مسکونی این محوطه 5 هزار ساله هستند.

وی همچنین با بیان این که به تازگی 36 اثر منقول متعلق به شهر سوخته به فهرست آثار ملی کشور اضافه و ثبت شده است، گفت: مهمترین این آثار شامل، سنجاق مفرغی، پیاله های مرمری، مهره های تزیینی و جام نخودی است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان از شناسایی محوطه باستانی چاه حسینی شهرستان بمپور هم خبر داد و افزود: کار مطالعه و کاوش این محوطه باستانی به سرپرستی دکتر مرتضوی در حال اجراست.

جلالزایی قدمت محوطه باستانی چاه حسینی بمپور را متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد عنوان کرد و گفت: سکونت در این منطقه بصورت روستانشنی بوده است.

شهر سوخته سیستان و بلوچستان در 56 کیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل – زاهدان واقع شده است.

این منطقه تاریخی با قدمتی پنج هزار ساله به عنوان عظیم ترین شهر باستانی فلات ایران مقصدی بكر برای گردشگران داخلی و خارجی است تا در تعطیلات  سفری به سرزمینی سراسر رازآلود داشته باشند.