به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما،  اگرچه رمان‌های عاشقانه‌ی ایوان تورگنیف از شهرت زیادی برخوردارند، سخن گفتن از استبداد و ظلم به نفع مردم فرودست جامعه یکی از محور‌های اصلی آثار او هستند.

 

۹ نوامبر ۱۸۱۸ تا ۳ سپتامبر ۱۸۸۳ - روسی

ایوان تورگنیف، نویسنده‌ی کتاب‌های «پدران و پسران» و «رودین»، در دوران فعالیت حرفه‌ای خود کوشید صدای مردم بی‌صدای کشورش باشد. گرچه رمان‌های عاشقانه‌ی ایوان تورگنیف از شهرت زیادی برخوردارند، سخن گفتن از استبداد و ظلم به نفع مردم فرودست جامعه یکی از محور‌های اصلی آثار او هستند.

 

ایوان تورگنیف (Ivan Turgenev)، با نام کامل ایوان سرگئی‌یویچ تورگنیف، نهم نوامبر سال ۱۸۱۸ در یک خانواده‌ی اشرافی در شهر اریول کشور روسیه متولد شد. پدرش سرهنگ ارتش روسیه بود و در برخی از مهم‌ترین جنگ‌های آن دوران، از جمله لشکرکشی فرانسه به روسیه در سال ۱۸۱۲، حضور داشت. ایوان تورگنیف و دو برادرش توسط مادر خانواده پرورش یافتند؛ زنی تحصیل‌کرده و بسیار مستبد و سخت‌گیر که کودکی سختی را گذرانده بود.

 

دوران کودکی و نوجوانی ایوان تورگنیف در فضای روستایی سپری شد؛ جایی که او از نزدیک تحقیر شدن و زندگی سخت رعیت‌های روستایی را مشاهده کرد و شاهد ستم‌هایی بود که ثروتمندان نسبت به کارگران و دهقانان روا می‌داشتند. مادرش یکی از همین افراد مستبد بود.

استبداد مادر در ذهن ایوان تورگنیف برای همیشه ثبت شد و او در برخی از داستان‌هایش، رفتار خشن مادر، به‌ویژه طرز برخوردش با کشاورز‌های روسی، را توصیف کرده است. سال‌ها بعد، زمانی که ایوان تورگنیف کار اداری خود را ترک و شروع به نویسندگی کرد و خواست از درد دهقانان بنویسد، مادرش او را از ثروت محروم کرد و زندگی سخت ایوان تورگنیف از لحاظ مالی هم‌زمان با نویسنده شدنش آغاز شد.

 

پدر خانواده که فردی مهربان بود اغلب اوقات در کنارشان نبود و دوری از او باعث ناراحتی ایوان می‌شد. ایوان تورگنیف ناراحتی و احساس عمیق و بغرنج خود از این دوری را در رمان «عشق اول» (First Love) که نوعی زندگی‌نامه‌ی خودنوشت محسوب می‌شود منعکس کرده است. خانواده‌ی تورگنیف به همراه سه فرزندشان و زمانی که ایوان چهارساله بود به فرانسه و آلمان رفتند و چند سال دور از وطن زندگی کردند. آن‌ها در سال ۱۸۲۷ به مسکو برگشتند و ایوان تورگنیف نزد بهترین معلمان آن دوره تحصیل کرد. 

 

ایوان تورگنیف ۱۶ ساله بود که تحصیل در دانشگاه مسکو را آغاز کرد و سپس در رشته‌ی زبان‌شناسی دانشگاه سن‌پترزبورگ ادامه‌ی تحصیل داد.

در همین دوران بود که شعر سرودن را با الهام از آثار یکی از مطرح‌ترین شاعران انگلیسی به نام لرد بایرون آغاز کرد و به‌تدریج آثارش را در نشریات آن دوران به چاپ رساند. سپس به آلمان رفت و به مدت دو سال، به یادگیری فلسفه و زبان‌های قدیمی و تاریخ پرداخت. تحصیل در آلمان ایوان تورگنیف را با افکار گئورگ ویلهلم فریدریش هگل، فیلسوف نامدار و اثرگذار آلمانی، آشنا کرد که بر اندیشه‌ها و نگاهش به زندگی تأثیر فراوانی گذاشت.

 

ایوان تورگنیف که خارج از روسیه زندگی می‌کرد، با شنیدن خبر بیماری مادرش در سال ۱۸۵۰ به روسیه بازگشت. رابطه‌ی مادر و پسر در آخرین ساعات حیات مادر، دوباره دوستانه شد و ایوان تورگنیف را صاحب ثروتی هنگفت کرد.

 

نخستین اثر مهم ایوان تورگنیف کتاب «خاطرات یک شکارچی» بود که در فاصله‌ی زمانی سال‌های ۱۸۴۱ تا ۱۸۵۰ نوشته شد. این کتاب که آیینه‌ای از فقر و مصیبت‌های مردم روسیه و شامل انتقاد‌هایی تند و تیز علیه دولت بود، خشم مقامات دولت تزاری را برافروخت. 

بعد از آن، نوشتن مقاله‌ای در تمجید از نیکلای گوگول، نویسنده‌ی روسی، بهانه‌ای شد تا مقامات دولتی نتوانند کلام انتقادی و تأثیرگذار تورگنیف را تاب بیاورند. این‌گونه شد که ایوان تورگنیف به زندان افتاد و سپس تبعید شد.

 

ایوان تورگنیف که آرمان‌های زیادی در سر داشت، از همین دوران هم برای مطالعه بهره جست و دو رمان «آشیانه‌ی اشراف» (Home of the Gentry) و «پدران و پسران» (Fathers and Sons) را به رشته‌ی تحریر درآورد. سکونت در فرانسه سبب آشنایی ایوان تورگنیف با برخی نویسندگان آن زمان شد. او با نویسندگانی، چون گی دو موپاسان، ژرژ ساند و گوستاو فلوبر یک محفل ادبی در رستوران ماینی تشکیل دادند و در آنجا به بحث و گفتگو پرداختند.

 

ایوان تورگنیف فردی اجتماعی و خوش‌برخورد بود و در محافل مختلف توانست استعداد خود را در نویسندگی به همگان ثابت کند و راهی باشد برای معرفی ادبیات روسیه به نویسندگان جهان. ضمن اینکه سکونت او در فرانسه و معاشرت با نویسندگان فرانسوی سبب شد او برخی داستان‌هایش را به زبان فرانسوی بنویسد. 

 

ایوان تورگنیف از سال ۱۸۶۲ تا ۱۸۷۰ در آلمان زندگی کرد و دوباره به فرانسه بازگشت، تا اینکه سوم سپتامبر ۱۸۸۳ در ۶۵ سالگی در فرانسه دیده از جهان فرو بست.

 

کتاب خاطرات یک شکارچی (A Sportsman's Sketches) به وضعیت معیشتی بد روس‌ها، به‌ویژه کشاورزان و زنان، اختصاص دارد. 

این کتاب شامل ۲۵ طرح است که تجربیات و مشاهدات ایوان تورگنیف را از اوضاع روسیه روایت می‌کند. این مجموعه داستان کوتاه که نقش بسزایی در به شهرت رساندن این نویسنده‌ی روسی داشته، یکی از مشهورترین آثار ایوان تورگنیف محسوب می‌شود. نگاه ایوان تورگنیف در این اثر واقع‌گرایانه و بر پایه‌ی تجربیات این نویسنده است که در سبک واقع‌گرایی روسی دسته‌بندی می‌شود؛ سبکی در داستان‌نویسی کشور روسیه که راوی در آن بدون سوگیری و تعصب، به گفتگو با مردم می‌پردازد و دغدغه‌ها و مشکلات آن‌ها را در قالب داستان روایت می‌کند.

کتاب آسیا (Asya) یکی دیگر از آثار شناخته‌شده‌ی ایوان تورگنیف محسوب می‌شود و داستانی عاشقانه است که ملاقات دو شخصیت روسی را در کشور آلمان روایت می‌کند؛ دیداری میان یک مرد میان‌سال و دختری زیبا و جوان به نام آسیا، که به دلباختگی منتهی می‌شود.

 در سال ۱۹۷۷ با اقتباس از این داستان کوتاه، یک فیلم سینمایی نیز ساخته شد.

 

کتاب پدران و پسران (Fathers and Sons) به قلم ایوان تورگنیف در سال ۱۸۶۲ نوشته شد و نویسنده در آن به تضاد نسل‌ها می‌پردازد. تورگنیف در این رمان وضعیت پدران و پسرانی را توصیف می‌کند که از لحاظ زمانی و ایدئولوژیکی، در دو دوره‌ی متفاوت رشد کرده‌اند و در تعامل با یکدیگر دچار چالش می‌شوند. این رمان نام ایوان تورگنیف را در کنار مهم‌ترین نویسندگان روسیه در قرن نوزدهم مطرح کرد و در فهرست کتاب‌های منتخب روزنامه‌ی گاردین با عنوان «۱۰۰۰ رمان که هر شخص باید بخواند» نیز قرار گرفته است.

 

ایوان تورگنیف نویسنده‌ای نسبتاً شناخته‌شده در میان مترجمان ایرانی و علاقه‌مندان به ادبیات است. برخی از آثار او توسط مترجمان مطرحی، چون محمود حدادی، عبدالحسین نوشین، سروش حبیبی، مهری آهی و آبتین گلکار به زبان فارسی برگردانده شده‌اند. ایوان تورگنیف در بین علاقه‌مندان به ادبیات روس هم بسیار محبوب است و کتاب‌های صوتی ایوان تورگنیف از جمله کتاب صوتی آسیا و کتاب صوتی عشق اول با ترجمه‌ی سروش حبیبی در دسترس مخاطبان قرار دارد.

 

ایوان تورگنیف نویسنده‌ای اجتماعی بود که از درد مردم می‌نوشت. گرچه او در خانواده‌ای ثروتمند بزرگ شد، هیچ‌گاه نوشتن برای مردم و روایت درد و رنج‌هایشان را فراموش نکرد و با قلم تأثیرگذار خود، واقعیت‌های جامعه را در قالب داستان ارائه داد. مسائل اجتماعی و دغدغه‌های انسانی، به‌ویژه در داستان‌های کوتاه ایوان تورگنیف، به‌وضوح انعکاس پیدا می‌کنند. او از جامعه‌ای نوشته که محدودیت‌های ایجادشده برای نخبگان جلو رشد و پیشرفت را گرفته و مردم فقیر نیز مانند برده به کار گرفته می‌شوند.

 

برخی از منتقدانْ ایوان تورگنیف را هم‌رده و حتی بالاتر از فئودور داستایوفسکی و لئو تولستوی می‌دانند و معتقدند دوری تورگنیف از وطن سبب شد او نتواند مانند بسیاری از هم‌عصران سرزمینش به شهرت دست یابد. با این حال، نمی‌توان از نقش مؤثر او در معرفی ادبیات روسیه به جهانیان غافل شد. ایوان تورگنیف با حضور در جمع نویسندگان و ادیبان جهان، تحول بزرگی در ادبیات و بسیاری از رویکرد‌های ادبی به وجود آورد. 

 

ایوان تورگنیف نوآوری‌هایی نیز در نویسندگی داشت. به‌طور خاص می‌توان به نمایشنامه‌ی «یک ماه در دهکده» (A Month in the Country) اشاره کرد که در آن از ابزاری به نام «پادتکست» استفاده می‌کند؛ پادتکست واژه‌ای است در زبان روسی که می‌توان معادل آن را در فارسی «زیرمتن» در نظر گرفت. منظور از پادتکست هنگامی است که شخصیتی در ذهن و قلب خود احساسی دارد، اما سخنی کاملاً متفاوت با آن بر زبان می‌آورد. انتقال این حس در آن زمان برای بسیاری از کارگردانان و بازیگران دشوار بود، زیرا شخصیت‌های داستانی باید می‌کوشیدند، با گفتار خود، فکر یا احساسی را که درون آن‌هاست پنهان کنند.

 

ایوان تورگنیف، به دلیل زندگی طولانی در غرب، بسیار تحت تأثیر ادبیات غرب قرار داشت و او را در ادبیات روسیه‌ی قرن نوزدهم نمونه‌ی مشخصی از یک نویسنده با گرایش‌های غرب‌گرایانه می‌دانند.

 

 

گفته می‌شود سنگین‌ترین مغز سالم جهان با ۲۰۱۲ گرم وزن متعلق به ایوان تورگنیف است.

لئو تولستوی و فئودور داستایوفسکی از دوستان نزدیک ایوان تورگنیف بودند، اما این رابطه برای همیشه دوستانه باقی نماند و کدورت پیش‌آمده به حدی رسید که تولستوی در سال ۱۸۷۳ به تورگنیف پیشنهاد دوئل داد.

 

منبع: کتابراه