به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما :همزمان با هفتادمین سالگرد تصویب کنوانسیون ژنو در مورد پناهندگان، کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، سرخورده از رفتار دولتمردان اروپایی، از آنان خواست از اصول کنوانسیون ژنو درباره پناهندگان دفاع کنند. «فیلیپو گراندی» گفت: نگران وضع کنونی است، زیرا کشور‌های اروپایی به‌طور فزاینده‌ای تلاش می‌کنند تعهدات مندرج در کنوانسیون ژنو را اجرا نکنند.

«پیترا بندل»، رئیس شورای کارشناسان برای ادغام و مهاجرت نیز اتحادیه اروپا را به کوتاهی در برابر پناهجویان متهم کرد و گفت این اتحادیه در بخش‌هایی قوانین بین‌المللی مربوط به پناهجویان را نقض کرده است. دو ماه پیش روزنامه انگلیسی «گاردین» در گزارش تفصیلی از رفتار‌های غیرقانونی کشور‌های عضو اتحادیه اروپا با پناهجویان خبر داد و نوشت: کشور‌های اروپایی با پشتیبانی آژانس مرزی اتحادیه اروپا (فرونتکس) و با توسل به روش‌های غیرقانونیِ حمله وحشیانه در حین بازداشت یا انتقال پناهجویان، از جمله حمله به کودکانی که از جنگ و درگیری‌های نظامی گریخته بودند، به طور نظام‌مند مانع ورود پناهجویان به اروپا شده‌اند. با توجه به اهمیت موضوع، نوشتار پیش رو عملکرد دولت‌های اروپایی در قبال پناهندگان را به اختصار بررسی کرده است.

 کنوانسیون ژنو در مورد پناهندگان چه می‌گوید؟
کنوانسیون ژنو، ۲۸ ژوئیه ۱۹۵۱ به تصویب رسید و اساس قوانین بین‌المللی در مورد پناهندگان محسوب می‌شود. بر این اساس، دولت متعاهد، پناهنده‌ای را که به طور قانونی در قلمرو اش حضور دارد، اخراج نخواهند کرد، مگر به دلایل حفظ امنیت ملی یا نظم عمومی. همچنین هیچ یک از دول متعاهد به هیچ نحو پناهنده‌ای را به سرزمین‌هایی که امکان دارد به خاطر مسائل نژادی، مذهبی، ملیت، عضویت در گروه اجتماعی خاص و دارا بودن عقاید سیاسی، زندگی یا آزادی او در معرض تهدید واقع شود، تبعید نخواهد کرد یا باز نخواهند گرداند. البته طبق این کنوانسیون برخی افراد از جمله جنایتکاران جنگی از حق پناهندگی برخوردار نیستند. برخی از مهم‌ترین بند‌های قانون کنوانسیون ژنو درباره پناهندگان عبارتند از:
‌۱- هر پناهنده در کشوری که به سر می‌برد، دارای وظایفی است که به موجب آن ملزم است خود را با قوانین و مقررات آن کشور و اقداماتی که برای حفظ نظم عمومی به عمل می‌آید، تطبیق دهد.
۲- دول متعاهد، مقررات این کنوانسیون را بدون توجه به نژاد، مذهب و سرزمین اصلی پناهندگان اجرا خواهند نمود.
۳- هر پناهنده می‌تواند در سرزمین دول متعاهد آزادانه به محاکم قضایی مراجعه نماید.
۴- دول متعاهد درباره اشتغال به کار آزاد (در زمینه کشاورزی، صنعت، کار‌های دستی و تجارت و تأسیس شرکت‌های تجارتی و صنعتی) پناهندگانی که به طور قانونی حضور دارند، رفتاری معمول خواهند داشت.

 عملکرد کشور‌های اروپایی
با شدت گرفتن رفتار‌های مغایر با ارزش‌ها و هنجار‌های بین‌المللی در اروپا، عفو بین‌الملل از کشور‌های اروپایی خواست به کنوانسیون ژنو درباره پناهندگان پایبند بمانند و به خشونت‌ورزی علیه پناهجویان پایان دهند. بدرفتاری با پناهجویان در اروپا پس از وقوع بحران مهاجرت در سال ۲۰۱۵ میلادی شدت گرفت و تاکنون نیز ادامه داشته است. از ابتدای این بحران دریای مدیترانه شاهد رویداد‌های فاجعه‌باری بود؛ از جمله، آوریل ۲۰۱۰ پنج قایق حامل دو هزار پناهجو در دریای مدیترانه غرق و بیش از هزار و ۲۰۰ نفر کشته شدند. سازمان عفو بین‌الملل با اشاره به بدرفتاری پلیس ایتالیا در قبال پناهجویانی که وارد خاک این کشور می‌شوند، اعلام کرد: پلیس ایتالیا پناهجویان را مورد بدرفتاری و ضرب و شتم قرار می‌دهد که در برخی موارد شبیه به شکنجه است. درحالی‌که مطابق قوانین بین‌المللی، ممانعت از ورود پناهندگان جرم است، دولت‌های اروپایی فضایی پدید آورده‌اند که هرگونه کمک به پناهندگان و آوارگان جرم تلقی شود. گزارش‌ها نشان می‌دهد پناهجویان را در مرز‌های اروپایی کتک می‌زنند، با سگ‌ها به جانشان می‌افتند، کفش¬هایشان را می‌گیرند و در هوای سرد، وادارشان می‌کنند از مرز‌ها فاصله بگیرند.

سازمان حقوق بشر حامی پناهندگان در آلمان موسوم به «پروآسیل» هم اخیرا درباره تضعیف بیشتر کنوانسیون پناهندگان ژنو هشدار داد. این سازمان حقوق بشری همچنین از همکاری اروپا با گارد ساحلی لیبی برای اخراج پناهجویان انتقاد کرد. «گونتر بورکهاردت» مدیر سازمان حقوق بشر حامی پناهندگان در آلمان، اقدام اتحادیه اروپا را در کشاندن قایق‌های پناهجویان به آب‌های قلمرو لیبی و تحویل دادن آن‌ها به گارد ساحلی لیبی، نقض حقوق بشر اعلام کرد و گفت: در لیبی بسیاری از پناهندگان مورد شکنجه و بدرفتاری قرار می‌گیرند.

تجربه تلخ و گزاف جهان از شیوع بیماری ناشناخته و دردسرساز کرونا سبب شد رویداد‌هایی غم انگیزتر از دست و پنجه نرم کردن مهاجران با شرایط اردوگاه‌های وحشتناک در حافظه تاریخ ثبت شود. در سال ۲۰۲۰ اخباری درباره ظرفیت محدود پذیرش پناهجویان و قوانین سختگیرانه کشور‌های اروپایی، سیل ورود مهاجران غیرقانونی ثبت نشده و بدون مدارک شناسایی، آتش‌سوزی در اردوگاه پر ازدحام مهاجران در جزیره لسبوس یونان، شیوع ویروس کرونا در اردوگاه‌های پناهجویان و بی‌خانمان شدن صد‌ها پناهجوی آواره در این منطقه منتشر شد.

سازمان‌های حقوق بشری و حامی حقوق پناهجویان بار‌ها انتقاد کرده‌اند که اقامتگاه‌ها مناسب حال پناهجویان نیست و ساکنان این مراکز حریم خصوصی ندارند. خطر شیوع ویروس کرونا هم در میان این مهاجران که در مراکز متراکم زندگی می‌کنند، بیشتر است. ماه می ۲۰۲۰ (خرداد/ تیر) در کمپ «اسنیک» در استان فریسلند هلند که بیش از ۵۰۰ پناهجو در آن ساکن بودند، کرونا شایع شد. اوایل ماه سپتامبر (شهریور) وقوع آتش‌سوزی، اردوگاه «موریا» واقع در جزیره لسبوس یونان را که بزرگترین اردوگاه پناهجویان در این کشور به شمار می‌رود، به‌طور کامل از بین برد. این اردوگاه برای دو هزار پناهجو ساخته شده بود، اما مقامات یونانی حدود ۱۳هزار نفر را که ۷۰ درصد آنان افغان بودند، در آن جای داده بودند.

همچنین پس از وقوع آتش‌سوزی در اردوگاه پناهجویان در بوسنی، وضع بیش از هزار و ۳۰۰ ساکن این اردوگاه بیش از گذشته وخیم شد. «ناتاشا عمروویچ» هماهنگ کننده این اردوگاه گفت: پناهجویان در خیابان رها شدند؛ صد‌ها پناهجو مجبور شدند در سرمای زمستان، بدون جان‌پناه بمانند و شماری از آنان جان خود را از دست دادند. «پتار روسندیچ» از فعالان این حوزه می‌گوید سیاست پناهندگی اروپا باید به طور بنیادین تغییر کند؛ شرایط اردوگاه‌ها، انسانی نیست.

 نکته آخر
نارضایتی عمیق از محیط زندگی و تمایل به رسیدن به آرمانی مبهم، مهاجران آسیایی، آفریقایی و لاتین‌تبار را به کشور‌های اروپایی می‌کشاند. با وجود اینکه کنوانسیون ژنو حقوق پناهجویان و آوارگان را تضمین کرده، اینک با گذشت هفتاد سال از این تعهد چه باقی مانده است؟ طبق اعلام سازمان بین‌المللی مهاجرت، در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۰۰ هزار پناه‌جو از طریق دریا و زمین وارد اروپا شدند؛ این تعداد در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۳۰ هزار و در سال ۲۰۱۷ حدود ۱۹۰ هزار نفر بود. مسئولان اتحادیه اروپا معضل پناه‌جویان را بزرگترین بحران این منطقه پس از جنگ جهانی دوم ارزیابی و سیاست‌های سخت¬گیرانه¬ای اعمال می¬کنند. تمایل به مهاجرت برای ترسیم آینده بهتر منطقی و قابل درک است، اما درک نادرست پناه‌جویان از واقعیت، پیامد‌های غیرقابل جبرانی برای آنان به بار می‌آورد. بسیاری از پناه‌جویان انواع خطر‌ها را به جان می‌خرند تا پس از گذشت از این دوران، یک سقف در اروپا پیدا کنند؛ بنابراین علاوه بر ترس همیشگی اخراج از این کشورها، بحران فقر در اروپای ثروتمند نیز در انتظار پناهجویان خواهد بود.
 
پژوهشگر: علی ظریف