ترکیه بعد از ورود به شمال سوریه برای ایجاد منطقه امن، به تازگی در راستای تقویت حضور نظامی خود در شمال افریقا توافقنامه‌ای را با دولت طرابلس امضاء کرده است که این اقدام واکنش‌های زیادی به همراه داشته و برخی از کشور‌های منطقه از جمله مصر را به برگزاری رزمایش نظامی واداشته است. حال سوال این است که ترکیه در لیبی در پی چیست و چه علل و زمینه‌هایی باعث یک چنین حضوری شده است؟
   در سال ۲۰۱۱ سرهنگ قذافی پس از ۵۰ سال حکومت نظامی در لیبی با مخالفت مردمی رو به رو شد. مخالفت مردمی که به سرعت به بحران خشونت بار بین معترضان و دولت قذافی تبدیل شد؛ خشونتی که بهانه‌ای برای دخالت ناتو و سرنگونی سرهنگ قذافی شد اما این پایان بحران لیبی نبود. پس از سقوط دولت قذافی نظام قبایلی لیبی به ساختاری برای رقابت میان بخش‌های مختلف لیبی، قبایل و تکنوکرات‌های مخالف قذافی تبدیل شد.بحرانی که تاکنون نیز ادامه دارد و اکنون ترکیه به یکی از اصلی‌ترین بازیگران آن تبدیل شده است.

   در بحران جاری، ترکیه در برابر نیرو‌های نیابتی وابسته به عربستان سعودی و امارات به حمایت از طرابلس اقدام کرده است. به تازگی نیز این کشور به امضای قرارداد نظامی و همچنین قرارداد دریایی با دولت مستقر در طرابلس اقدام کرده است؛ امری که اعتراض بسیاری از کشور‌های عربی از جمله مصر، تونس و امارات را در کنار کشور‌های اروپایی به همراه داشته است.

    همچنین امارات نیز خواستار این امر شده است که ترکیه به دلیل دخالتش در سوریه از سوی اروپا تحریم شود. طرح این درخواست پس از یک دوره طولانی از دخالت ترکیه در شمال سوریه، تنها می‌تواند از طریق درک تحولات لیبی تفسیر شود.
   در پی توافق اخیر بین دولت لیبی و ترکیه، ترکیه از تصمیم خود برای اعزام نیروی نظامی به لیبی صحبت کرده است و مجلس این کشور نیز اقداماتی را در راستای قانونی سازی این اعزام نیرو انجام داده است.

    این اقدام در نگاه ترکیه اقدامی بسیار مهم است. ترکیه نه تنها دیگر مانند سابق نسبت به خاورمیانه رویگردان نیست، بلکه به اجرای قدرت در این منطقه نیزتمایل دارد. از نگاه سیاست مداران ترکیه، ترکیه اکنون در موقعیتی است که از قدرتی بیش از نقش خود بهره‌مند است و از این رو این کشور خواهان تغییر نقش خود از طریق اجرای قدرت در منطقه است.

   این اجرای قدرت به ترکیه کمک می‌کند تا نقش جدید خود را تثبیت کند؛ نقشی که تثبیت آن به معنای این است که ترکیه یک بازیگر قدرتمند در غرب آسیا و شمال افریقا است و تصمیم گیری در این منطقه بایستی با توجه به منافع ترکیه صورت بپذیرد.
   اما با این حال تثبیت این نقش ساده نیست؛ اقدامات ترکیه اکنون بخش عمده‌ای از جهان عرب از جمله امارات، عربستان و مصر را حساس کرده است. ترکیه هنوز خاطره ناکامی خود در مصر در پی دخالت امارات و عربستان را فراموش نکرده است و به نظر می‌رسد در لیبی در پی جبران شکست خود در مصر است.

   همچنین حضور نظامی ترکیه در لیبی از یک سو میتواند به مانعی در برابر عملیات نظامی ژنرال حفتر علیه دولت طرابلس تبدیل شود و از سوی دیگر توانایی ترکیه را برای اجرای قدرت در مدیترانه افزایش دهد.
   با این حال هیچ اقدامی بدون واکنش باقی نمی‌ماند. تاکنون مصر اقدام به اجرای مانور نظامی در مدیترانه کرده است تا بتواند در برابر تصمیم به اجرای قدرت از سوی ترکیه واکنش مشابهی نشان دهد. با این حال به نظر نمی‌رسد واکنش‌های فعلی بتواند به زنجیره‌ای از واکنش‌های تهاجمی در سطح منطقه شکل بدهد که نتیجه آن برخورد نظامی جدی بین بازیگران اصلی باشد اما آنچه میتواند رخ دهد سیل عظیمی از تسلیحاتی است که راهی لیبی شده و احتمالا در اختیار نیرو‌های ژنرال حفتر قرار می‌گیرند تا بتوانند با فشار وارد کردن بر ترکیه عملیات علیه طرابلس را به پیش ببرند.

 

نویسنده: فروزان حسن پور

پژوهشگر مسایل ترکیه