برنامه‌ تامین مسکن خانوارهای کم‌درآمد

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما به نقل از  پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، در پیش‌نویس طرح جامع مسکن که چندی پیش برای نظرخواهی از کارشناسان حوزه مسکن منتشر شد یکی از محورهای اصلی به برنامه‌های تامین مسکن خانوارهای کم‌درآمد اختصاص یافته و در آن برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی و سایر نهادها برای تأمین مسکن متناسب با نیاز این گروه از جامعه تشریح شده است.
در حال حاضر در برنامه مسکن خانوارهای کم درآمد نسبت متوسط قیمت یک واحد مسکونی نوساز به متوسط درآمد سالانه خانوار به 12 سال رسیده ، در حالیکه رقم مناسب برای این شاخص حداکثر پنج سال است. سهم هزینه مسکن در سبد خانوار نیز به 34 درصد و برای گروه‌های پایین درآمدی به 40 درصد رسیده در حالیکه اندازه متعارف آن در سطح جهانی حدود 25 درصد است.
از کل خانوارهای فاقد مسکن ملکی حدود 47 و 8 دهم درصد در دهک‌های اول تا چهارم و 29 درصد در دهک‌های 5 تا 7 قرار دارند.
در دوره 13 ساله آتی (در افق طرح جمع) به طور متوسط سالانه بیش از 429 هزار خانوار به کل خانوارهای شهری اضافه می‌شوند. با فرض رشد اقتصادی 5 و 2 دهم درصد در سال و ثبات الگوی توزیع درآمد ملی میان خانوارها، هر سال 64 هزار خانوار بر تعداد خانوارهای کم‌درآمد اضافه خواهد شد.
در چنین شرایطی و با فرض ثبات قیمت مسکن ، متوسط شاخص دسترسی در دوره 1393 تا 1405به طور متوسط به هشت سال و در سال 1405 به 5 سال و نیم خواهد رسید.
با در نظر گرفتن وضعیت کنونی بازار مسکن ، در پیش‌نویس طرح جامع مسکن ،‌ روش‌های مختلف تامین مسکن اقشار کم‌درآمد در نظر گرفته شده است تا با اجرایی شدن آن‌ کیفیت زندگی این قشر از جامعه بالا رود. بر همین اساس راهبردها و راهکارهایی برای تامین مسکن کم‌ درآمدها در نظر گرفته شده است.

* راهبردهای تأمین مسکن کم درآمدها :

- نظام فراگیر رفاه اجتماعی و هماهنگی در پرداخت کمک‌های یارانه‌ای با برنامه‌ها و یارانه‌های بخش مسکن برای پشتیبانی از کم‌درآمدها 
- اصلاح در نظام برنامه‌ریزی فضایی به منظور کارآمدسازی بازار زمین و تأمین نیاز گروه‌های کم‌درآمد و متوسط در طرح‌های توسعه و عمران، نوسازی و بهسازی شهری 
- رفع تبعیض (شهروندزدایی) کم‌درآمدها در نظام بانکی با ایجاد نظام تأمین مالی کم درآمدها و بانک پذیر کردن آنان 
- محلی کردن برنامه‌های تأمین مسکن کم‌درآمدها در استان‌ها، مجموعه‌های شهری، شهرها و روستاها 

*راهکارهای تأمین مسکن کم درآمدها :
 
- ایجاد صندوق ضمانت تسهیلات مسکن برای «بانک پذیر» کردن کم‌درآمدها 
- استفاده از ظرفیت خیریه و وقف برای تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد 
- هم‌پیوندی بین برنامه‌های بهسازی و نوسازی پهنه‌های نابسامان شهری و روستایی با برنامه‌های تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد 
- تدوین بسته‌های تشویقی و حمایتی از طرف وزارت راه و شهرسازی جهت ترغیب نهادهای فعال عمومی و اجتماعی به تأمین مسکن افراد زیر پوشش 
- تبدیل «استیجار» به یکی از ابزار اصلی تأمین مسکن کم‌درآمدها و ایجاد انگیزه برای ساخت مسکن استیجاری توسط بخش خصوصی 
- تعیین و تدقیق وظایف نهادهای متولی و هماهنگ کننده مسکن اجتماعی. 

طبق پیش‌نویس طرح جامع مسکن در بخش برنامه‌های نهادسازی برای تامین مسکن اقشار کم‌درآمد سه برنامه تعیین شده که نخستین مورد آن تشکیل صندوق ضمانت تسهیلات مسکن با هدف فراهم آوردن امکان عرضه تسهیلات بلندمدت خرید مسکن برای کم‌درآمدهاست.
این صندوق از خانوارهایی حمایت می‌کند که در شرایط عادی نمی‌توانند از ساز و کار دریافت تسهیلات از بانک‌ها استفاده کنند و نیازمند پشتیبانی برای «بانک‌پذیرشدن» هستند. همچنین در شرایطی اسناد رسمی مالکیت زمین وجود نداشته باشد ، صندوق از ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت‌های فرسوده نیز حمایت می‌کند.
در ادامه پیش‌نویس طرح جامع مسکن پیشنهاد شده است برای تغییر راهبرد بانک مسکن از بانکی تجاری به بانکی توسعه‌ای ، «صندوق ضمانت تسهیلات مسکن» در بانک مسکن و با محوریت بیمه مرکزی و بانک مرکزی تشکیل شود و مواردی نیز برای تامین منابع مالی این صندوق مطرح شده است.
دومین برنامه پیشنهادی در پیش‌نویس طرح جامع مسکن، ایجاد نهاد برنامه‌ریزی مسکن اجتماعی است. هدف از شکل گیری این نهاد پوشش و حمایت از گروه‌های کم‌درآمدی ذکر شده است که امکان خرید مسکن ملکی و پرداخت کامل اقساط آن و یا پرداخت وجه کامل اجاره مسکن استیجاری را ندارند و گروه‌های کم‌درآمدی هستند که نیازمند حمایت اجتماعی‌اند.
این پوشش و حمایت به شکل های مختلفی همچون اجرایی کردن سیاست‌های افزایش عرضه مسکن ملکی (در استطاعت) برای گروه‌های کم‌درآمد ، تقویت توان مالی این گروه‌ها ، پرداخت کمک هزینه مسکن اجاری و استفاده از امکانات خیریه و وقف در این زمینه خواهد بود.
 ارائه سیاست‌های حمایتی جهت عرضه مسکن ملکی در استطاعت اقشار کم درآمد و حمایت از عرضه مسکن اجاری نیز در قالب این برنامه اجرا می‌شود.
برای اثربخشی بیشتر این نهاد، پیشنهاد شده است ستاد برنامه‌ریزی مسکن اجتماعی با حضور بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، سازمان ملی زمین و مسکن، شرکت عمران و بهسازی شهری ، بانک مسکن (صندوق ضمانت تسهیلات مسکن) ، وزارت کشور (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها)، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان مدیریت و (ره) برنامه‌ریزی کشور، سازمان تأمین اجتماعی، سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام و سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها تشکیل شود.
زمین از طریق سازمان ملی زمین و مسکن، شرکت شهرهای جدید، شرکت عمران و بهسازی شهری و شهرداری‌ها برای افزایش موجودی مسکن در استطاعت تأمین خواهد شد. کم‌درآمدهایی که از عرضه مسکن اجتماعی استفاده می‌کنند، می‌توانند از محصولات متنوعی از مسکن اجتماعی از قبیل صندوق ضمانت و کمک هزینه نهادها استفاده کنند.
تشکیل بانک اطلاعاتی از برنامه‌های حمایتی و یارانه‌ای در بخش مسکن ، سومین برنامه ارائه شده در بخش برنامه‌های نهادسازی تامین مسکن کم‌درآمدهاست؛ بانکی اطلاعاتی که امید می‌رود به کمک آن و با جمع‌آوری اطلاعات از نظام اعطای کمک‌های یارانه‌ای دولت و یا سازمان‌های عمومی، بتوان فضای شفاف اطلاعاتی و کاهش هزینه‌های مدیریتی نظام یارانه‌ها  بهینه‌سازی فرآیند تصمیم‌گیری و کارآمدسازی نظام تخصیص منابع عمومی، حاصل شود. این بانک اطلاعاتی در قالب طرح جامع پایگاه اطلاعاتی مسکن کشور تهیه می‌شود و جزئی از آن است.
اجرای این برنامه با محوریت وزارت راه و شهرسازی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، بانک مرکزی و همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط صورت می‌پذیرد.
این برنامه‌ها که با عنوان برنامه‌های نهادسازی مشخص شده‌است ، با برنامه‌هایی عملیاتی پشتیبانی و اجرایی می‌شود، در بخش برنامه‌های عملیاتی تامین مسکن کم‌درآمدها در پیش‌نویس طرح جامع مسکن هشت برنامه تدوین شده است.

*  برنامه‌های عملیاتی تامین مسکن کم‌درآمدها

- تأمین مسکن اقشار خاص و نیازمند از طریق تشکیل صندوق‌های پس‌انداز 
- اعطای تسهیلات ساخت و خرید به گروه‌های کم‌درآمد 
- پرداخت تسهیلات برای بهسازی و ارتقاء تدریجی واحدهای مسکونی سکونتگاه‌های غیررسمی 
- حمایت از عرضه مسکن اجاره‌ای توسط بخش خصوصی 
- اعطای قرض‌الحسنه ودیعه مسکن اجاره‌ای به خانوارهای زیر پوشش نهادهای حمایتی 
- حمایت از عرضه مسکن اجاره‌ای توسط نهادهای عمومی و شهرداری‌ها 
- تشکیل گسترده صندوق‌های نیکوکاری (خیریه) تأمین مسکن 
- تشکیل گسترده صندوق‌های وقفی تأمین مسکن.