وقف، سنتی رو به فراموشی است/ چرا برخی موقوفات در سطح شهر رها شده اند؟

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکزیزد، وقف واژه‌های مختلفی دارد که در اسلام با عنوان سنت حسنه وقف مطرح شده است گرچه در قرآن به صراحت واژه وقف نیامده، اما ۷۲ آیه در قرآن در مورد انفاق است و ویژگی‌هایی مانند تمکن مالی برای آن ذکر شده است و این جایگاه و عظمت آن را می‌رساند مثل اینکه بیش از ۳۰۰ آیه در مورد فضایل امیر المومنین بوده و مستقیما نام امام علی (ع) ذکر نشده است.

 

سابقه وقف به قبل از اسلام بر می‌گردد و این موضوع حتی در ادیان مختف قبل از اسلام هم وجود داشته و همینک در کشور‌های اروپایی نیز رواج دارد.

حتی در کشور خودمان یهودیان و زرتشتیان نیز موقوفاتی را از قبل باقی گذاشته اند و الان مورد استفاده است و لیکن و با سنت و سیره نبی مکرم اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) این سنت ترویج یافته و مردم ترغیب شدند بیشتر وقف انجام دهند. 

 

مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان یزد گفت: دو نوع وقف انتفاع و وقف منفعت داریم که در وقف انتفاع واقف مال خود را وقف می‌کند که مردم از همان مکان بهره ببرند مثل مسجد، تکایا وحسینیه بیمارستان و... اما در وقف منفعت برای مثال واقف زمین را وقف می‌کند که از محل درآمد آن مصارفی که برای آن مشخص کرده استفاده شود مثل روضه خوانی سید الشهدا در فلان مسجد.

حجت الاسلام صادقی افزود: در مورد وقف انتفاع همه آگاهی دارند که حسینیه‌ها و مساجد در استان این موضوع را می‌رساند، اما وقف منفعت چندان آگاهی رسانی نشده است.

وی به نحوه مدیریت موقوفات اشاره کرد و ادامه داد: موقوفات دو گونه مدیریت می‌شوند یک نوع موقوفات متصرفی که مجهول التولیه بوده و طبق قانون تولیت آن با نماینده ولی فقیه در اداره اوقاف و امور خیریه است و یک نوع غیر متصرفی استT واقف ذکر کرده که مدیریت وقف من را فرزندانم نیز نسل اندر در نسل یا عالم شهر یا امام جماعت محله انجام دهند.

صادقی گفت: در موقوفات غیر متصرفی ما هیچ دخالتی در اداره آن موقوفه و اجرای نیت نداریم شاید به عنوان ناظر که تعدی و تفکیکی صورت نگیرد، اوقاف عمل کند.

 

رئیس اداره اوقاف شهرستان یزد گفت: با توجه به آمار و ارقام میزان وقف کاهش نیافته وکمرنگ نشده است.

کاظمی ادامه داد: طبق آمار حدود ۱۴ هزار و ۷۰۰ موقوفه از قدیمی‌ترین وقف نامه‌ها داریم و حدودا مربوط به ۷۰۰ سال پیش است. 

وی افزود: اگر میانگین بگیریم سالیانه بین ۲۰ تا ۲۵ وقف انجام شده و این در حالیست که در سال‌های اخیر نیز این اتفاق افتاده و سالانه ۲۰ تا ۳۰ موقوفه جدید در سیستم ثبت می‌شود.

کاظمی به میزان موقوفات در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: در سال ۱۴۰۰ ما حدود ۳۶ موقوفه، در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۵ موقوفه و در سال ۱۴۰۲، ۳۵ موقوفه جدید ثبت شده که شامل خانه‌های مسکونی، زمین‌های زراعی و چند مورد هم مغازه بوده است.

مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان یزد نیز به سرآمد بودن مردم یزد در زمینه وقف اشاره کرد و گفت: در استان یزد ۴۶ هزار رقبه وجود دارد در حالی که برخی کلان شهر‌ها زیر ۴۰ هزار رقبه دارند و این نشانگر اهمیت دادن مردم استان به موضوع وقف در بین همه اقشار مردم است نه فقط افراد متمکن.

 

رئیس اداره اوقاف شهرستان یزد گفت: هزینه‌های احیا و مرمت در بافت تاریخی چند برابر سایر مکان هاست و اینکه این اماکن‌ها نیز یا درامد ندارند یا از منابع دیگر درآمدهایش قابل تامین نیست.

کاظمی افزود: برای مثال موضوع مسجد علاقه بند در سال ۹۸ از سازمان درخواست کرده و وام گرفتیم و بخشی از این مسجد مرمت شد، اما متاسفانه این مبلغ کفاف مرمت کامل مسجد را نداد و مجبور شدیم از جا‌های دیگر تامین کنیم، اما باز هم کامل نشد و همان کاری هم که انجام شده بود بعد از چند سال دوباره به نقطه قبل برگشته است.

وی با بیان اینکه مردم رکن اصلی کمک برای احیاء بقاع و مساجد هستند گفت:، چون بسیاری از بقاع و اماکن درآمدی ندارند، اگر مردم و خیرین و هیئت امنا در کنار اوقاف قرار گیرند بسیاری از این هزینه‌ها تامین و احیا صورت می‌گیرد. 

کاظمی ادامه داد: حدود ۱۰ درصد مساحت بافت تاریخی شهر یزد موقوفه است که برخی از آنها به صورت مخروبه درآمده اند و قطعا ساماندهی این‌ها مشکل درآمدی و هزینه دارد که اگر میراث و شهرداری به کمک ما بیایند و مقداری قوانین و مقررات و همکاری دستگاه‌ها کمک کند به حوزه وقف موضوع قابل حل خواهد شد.

رئیس اداره اوقاف شهرستان یزد تصریح کرد: برای مثال سرمایه گذاری که میخواهد روی یک زمین وقفی سرمایه گذاری انجام دهد و قطعا هزینه‌ها و عوارض شهری هیچ فرقی با سایر نقاط شهر ندارد، اما موقع واگذاری با قیمت پایین‌تر باید واگذار کند که سود کمتری برایش دارد به سمت زمین وقفی نمی‌رود.

کاظمی افزود: اگر برای ساخت و ساز زمین وقفی هزینه‌های سرانه و ساخت و ساز را با هزینه‌هایی که بعدا پیمانکار یا سرمایه گذار می‌تواند در اختیار مردم قرار دهد متناسب سازی شود قطعا سرمایه گذار برای انجام کار راغب می‌شود.

وی ادامه داد: با این حال ۴ پروژه مسکونی در سطح شهر یزد داریم که در حال اجراست ونیت خیر سرمایه گذار وی را راغب کرده در این حوزه قدم بردارد.

مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان یزد با اشاره به اینکه در یکسال گذشته هماهنگی خوبی بین دستگاه‌ها بوده است گفت: ما ۴۰۰ پرونده حقوقی در دادگاه داریم که باید این‌ها را پیگیری و مدیریت کنیم که از بدوی شروع می‌شود و تا دیوان برای پیگیری رفته است.

حجت الاسلام صادقی بابیان اینکه حجم کار بالاست و از طرف دیگر ۶۰ درصد موقوفات استان فاقد سند مالکیت است ادامه داد: این مشکل ما و اداره ثبت است چرا که هنوز طرح کاداستر کامل پیاده و محدوده‌های وقف نیز مشخص نشده است و ما باید مواظب باشیم تا ملک وقفی با ملک مجاور مردم مخلوط نشود و در حال پیگیری آنها هستیم.

صادقی ادامه داد: امسال ۲۱۰۰ سند گرفته ایم و  ۴۶ هزار رقبه و ۱۴ هزار و ۶۰۰ موقوفه باید سند دار شوند.

وی با اشاره به اینکه مجموعه استان بسیار همکاری کرده اند افزود: امیدواریم سند دار کردن رقبات را تا پایان سال به بالای ۴ هزار رقبه رسانده و بتوانیم این‌ها را تثبیت کنیم تا ازبین نروند.

مدیر کل اوقاف و امور خیریه یزد نیز در مورد زمین‌های خیابان نواب گفت: زمینی که کاربری آن آموزشی بود تغییر کاربری انجام و حدود ۱۸ قطعه مسکونی در دو طبقه طراحی شده که به زودی به متقاضیان واگذار می‌شود.

حجت الاسلام صادقی افزود: در همان محلات خانه‌های ۲۰ تا ۳۰ متری نیز وجود دارد که دستور داده شده به صورت مزایده‌ای تملک اعیانش را واگذار کنند و بعضا هم، چون موضوع تبدیل به احسن آن منتفی است ما مجوز از نماینده ولی فقیه گرفته و آمادگی داریم مراجعه کنند.

صادقی در مورد بقاع متبرکه در سطح استان نیز گفت: ۱۱۵ بقعه متبرکه وجود دارد که قریب ۳۶ بقعه در آمد زا است و مابقی آن‌ها حتی نمی‌توانند هزینه‌های جاری خود را تامین کنند. 

وی با بیان اینکه ما اجازه نداریم درآمد‌ها و نذورات بقاع دیگر را برای بقعه دیگر ببریم بیان کردگرچه پیگیریم این اجازه صادر شود، اما این را بدانیم اگر مردم در اداره موقوفات توجهی نکنند در توان ما نیست بتوانیم آن‌ها را اداره کنیم.

صادقی گفت:، چون موقوفات نیت واقف دارد نیز ما نمی‌توانیم خلاف نیت عمل کنیم و در صددیم هیئت امنا و امامان جماعت را امین قرار دهیم تا موقوفات را اداره کنند.

 

مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان یزد بیشترین مراجعه و گلایه مردم به اداره اوقاف را بلاتکلیفی ظاهری برخی از موقوفات عنوان کرد. 

حجت الاسلام صادقی گفت: از نگاه درون سازمانی یکی از رسالت‌های سازمان اوقاف حفظ موقوفات در راس و بعد از آن اجرای نیت واقف است، اما در سطح شهر مشکلاتی که در کاربری موقوفات وجود دارد دست ما را برای تعیین تکلیف می‌بندد. 

وی ادامه داد: طبق آمار الان حدود ۹۰ درصد از موقوفات در سطح شهر کاربری آنها نهایی نیست.

صادقی گفت: ۷۵ هکتار ازموقوفاتی که زمین‌های افتاده‌ای هستند و کاربری نهایی هنوز روی آنها اعمال نشده است، ۹۰ درصدشان کاربری‌های غیر مرتبط دارند (برای مثال در یک فضای درون محله‌ای زمین بزرگی که صرفا به درد فضای مسکونی می‌خورد و در نهایت باید کاربری مسکونی پیدا کند کاربری‌های دیگری دارد که اگر بخواهیم تغییر کاربری دهیم هم برای اوقاف هزینه دارد و هم قابل ساخت نیست.) 

وی افزود: کاربری‌هایی که روی این زمین‌ها گذاشته شده به درد زمین مورد نظر نمی‌خورد برای مثال کاربری آموزش عالی برای زمینی که از نظر متراژ قابل پیاده سازی نیست و نیت واقف در زمان تهیه طرح‌های شهری توجه نشده و کاربری‌ای در آنجا در نظر گرفته شده که الان با طرح‌های توسعه‌ی شهری نمی‌توان تغییر کاربری داد.

صادقی گفت: این زمین‌ها با توجه به طرح‌های شهری می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و از منبع درآمدی آن به اجرای نیت واقف پرداخت.

وی در موقوفه نعیم آباد گفت: فرزندان واقف تولیت را بر عهده دارند ولی متاسفانه در بحث کاربری باقی و تغییر کاربری کار سختیست. 

مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان یزد ادامه داد: در یکسال اخیر ۴۱ هزار مترمربع از اراضی‌ای که بلاتکلیف بوده از جمله در خیابان خرمشهر، شهرداری همکاری لازم را انجام داده، تغییر کاربری و تفکیک صورت گرفته و الان حدود ۱۳۰ قطعه زمین مسکونی تفکیک شده است، تمام زمین‌ها نیز در دست بررسی هستند یا کار عمرانی آنها آغاز شده و یا توافقات انجام شده و یکی یکی این زمین‌ها و محدوده‌های به ظاهر بلا تکلیف در حال انجام است.

 

مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان یزد با بیان اینکه در موقوفات دو نوع مستاجر، مستاجر‌های با حق و مستاجر‌های بدون حق داریم گفت:مستاجر‌های با حق، کسانی که حق کسب و بیشه، سر قفلی و یا حق اعیان روی ملک وقف دارند، فقط اجاره عرصه یعنی یک بخشی از اجاره واقعی را که مختصر است پرداخت می‌کنند. 

حجت الاسلام صادقی افزود: اما در مورد مستاجر‌های بدون حق، در قانون آمده که موقوفات بدن حق را باید الزاما توسط کارشناس رسمی دادگستری کارشناسی و با مبلغی که اعلام می‌شود سند‌های اجاره بسته شود.

 

۷۰ درصد موقوفات استان یزد زمین‌های زراعی است که خیلی از آنها دچار خشکسالی شده و باغات از بین رفته است.

۲۰ در صد موقوفات مسکونی و خدماتی بوده و ۵۰۰ مدرسه‌ی آموزشی که آموزش و پرورش از آن در حال استفاده است. 

۱۰ درصد موقوفات تجاری، ۵۵ دستگاه دولتی ما روی وقف مستقر و در حال خدمت رسانی هستند به طوریکه تمام ادارات بلوار دانشجو وقف هستند.