ایجاد مسیر سبز گمرکی راهی برای کارآمدی و افزایش صادرات

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، برنامه میز اقتصاد یکشنبه۲۹مهر ماه ۱۴۰۳ با موضوع ظرفیت‌ها و چالش‌های صادرات غیرنفتی کشور و با حضور محمدعلی دهقان دهنوی - معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت و آقای محمد لاهوتی - رئیس کنفدراسیون صادرات ایران پخش شد که مشروح این برنامه را در زیر می خوانید:

مقدمه مجری: ۲۹ مهرماه در تقویم کشورمان به عنوان روز ملی صادرات نامگذاری شده، بیست و هشتمین آیین روز ملی صادرات هم امروز با حضور رئیس جمهور برگزار شد این مراسم ۵۰ صادر کننده برتر امسال معرفی شدند و از آنها تقدیر شد، درباره جزئیات این مراسم، شاخص‌های انتخاب صادرکنندگان برتر و چالش‌هایی که صادرکنندگان با آن دست به گریبان هستند با میهمانان برنامه گفتگو خواهم کرد. 

سوال: آقای دهنوی، شاخص‌هایی که داشتید برای انتخاب صادرکنندگان برتر را خیلی کوتاه بفرمایید که چه شاخص‌هایی هست؟
دهنوی: رویه‌ای که برای انتخاب صادرکننده‌های نمونه هست یک رویه‌ای است که چند ماه قبل از این مراسم شروع می‌شود، کمیته‌ای وجود دارد در سطح ملی که هم دستگاه‌های دولتی در آنجا عضو هستند و هم اتاق بازرگانی و هم اتاق تعاون.

در این کمیته شاخص‌هایی تدوین می‌شود این شاخص‌ها معمولا حجم صادرات، ارزش متوسط کالایی که یک صادر کننده صادر کرده، رشد آن نسبت به سال‌های قبل در همه زمینه‌ها، تعدد بازار‌های صادراتی که یک صادر کننده توانسته کالا را به آن کشور صادر بکند بخشی از این شاخص‌ها هستند به اضافه این که در کنار آن شاخص‌هایی مثل رفع تعهد ارزی و عدم وجود بدهی و این‌ها هم بعنوان الزام معرفی شدن به عنوان صادر کننده نمونه وجود دارد، بعد از این که شاخص‌ها تدوین می‌شوند فرآخوانی انجام شد در آن فرآخوان ثبت نام شرکت‌های صادر کننده انجام شد، اسنادی که بارگذاری می‌کنند در سامانه سازمان توسعه تجارت توسط همان کمیته ارزیابی می‌شود و در گروه‌های مختلف صادر کننده‌های نمونه انتخاب می‌شوند.

 
سوال: این شاخص‌ها همان شاخص‌های سال گذشته است یا نه تفاوت دارد؟
دهنوی: هر سال در شاخص‌ها تفاوت‌هایی ایجاد می‌شود بسته به شرایط موجود ولی آن طور نیست که به طور کامل این‌ها تغییر بکنند، معمولا سعی می‌کنند آن شاخص‌هایی که اهمیت بیشتری دارند را بیشتر مورد توجه قرار بدهند.

 
سوال: به صادرکنندگان چه جوایزی دادید؟
دهنوی: من این توضیح را خدمت شما بدهم که صادر کنندگان در سه سطح بعنوان نمونه انتخاب می‌شوند، بالاترین افتخاری که یک صادر کننده می‌تواند به دست بیاورد بعنوان صادر کننده مدال آور یا حائز مدال افتخار می‌شود که این‌ها صادر کنندگانی هستند که در هشت دوره موفق شدند بعنوان صادر کننده نمونه انتخاب بشوند.

 
سوال: چه مزیتی برایشان دارد؟
دهنوی: حالا این سه گروه را اجازه بدهید توضیح بدهم، گروه دوم صادر کنندگان ممتاز هستند که ۵ دوره موفق شدند بعنوان صادر کننده نمونه انتخاب بشوند و گروه سوم صادر کننده‌های نمونه هستند که ممکن است بین یک تا چهار دوره این انتخاب برایشان ایجاد شده باشد وقتی که وارد پنجمین انتخاب بشوند جزو آن گروه می‌روند، در مورد مزیت‌ها، حقیقت این است که لوح تقدیر و تندیسی که دریافت می‌کنند بهانه‌ای است برای تقدیر از آنها، ولی اگر به دنبال جایزه مادی باشیم فعلا چنین چیزی وجود ندارد.

 
سوال: یعنی مشوقی برای این‌ها در نظر گرفته می‌شود؟
دهنوی: در سازمان ما داریم روی این موضوع کار می‌کنیم که حداقل برای صادر کنندگان نمونه باید برخی امتیازات در نظر گرفته شود لزوما این صادرکننده‌های ما هم دنبال تشویق مادی نیستند، البته صادر کنندگانی که به آن بحث مدال افتخار می‌رسند همیشه طرف مشورت ما هستند و یک کمیته مشورتی از این دوستان تشکیل دادیم و نظرات شان را می‌شنویم، ولی به نظر من برای هر سه گروه باید یک نوع مزیت‌هایی که در مسیر کسب و کارشان، چون این‌ها نشان دادند که هم رفع تعهد ارزی شان را انجام دادند و هم در رشد و توسعه صادرات نقش داشتند بنابراین حتما باید امتیازاتی برایشان در نظر گرفته شود.

 
سوال: آقای لاهوتی چه امتیازاتی می‌شود برای صادرکنندگان در نظر گرفت، همین ۵۰ صادر کننده برتری که انتخاب شدند بهرحال یکسری مزیت‌هایی برایشان داشته باشد و کسان دیگر که صادرات می‌کنند به این قضیه بیایند و بپیوندند، اگر رفع تعهد ارزی را بدانند که باید انجام بدهند تا در این قضیه قرار بگیرند در این لیست قرار بگیرند تا بتوانند از مزیت‌های آن استفاده کنند، چه مزیت‌هایی می‌توانیم بدهیم؟
لاهوتی: در گذشته من خاطرم هست در دهه هشتاد که این موضوع صادر کننده نمونه کلید خورد و در تقویم ملی کشور امروز بعنوان روز ملی صادرات نامگذاری شد، در آن سال‌ها شرایط یک مقدار با شرایط امروز متفاوت بود و مسیر‌های سبزی را برای صادر کنندگان در نظر می‌گرفتند و کسانی که صادر کننده نمونه بودند بعنوان مثال کارت ویژه‌ای داشتند که در کار‌های اجرایی که داشتند مشکلات شان زودتر برطرف می‌شد

یا در بحث وامی که دریافت می‌کردند درصدی بعنوان خوش حساب و صادر کننده نمونه تخفیف به آنها داده می‌شد نسبت به دیگران و یا این که در بحث‌هایی که ما امروز داریم مثل موضوع تخصیص، مثل رفع تعهد ارزی، این‌ها تمام موضوعاتی هست که می‌توانیم برای صادر کنندگان نمونه مان شرایط ویژه‌ای را ببینیم، مسیر‌های سبز را در گمرک ایجاد بکنیم برای صادرات این دوستان یا بعضا وارداتی که در حوزه صادراتی شان مصرف می‌شود و همانطور که آقای دکتر هم اشاره کردند بیشترین موضوع، موضوع قدردانی معنوی است از صادر کنندگان ولی باالطبع به نظر می‌رسد که اگر بتوانیم شرایط ویژه‌ای را برای صادر کنندگان نمونه ایجاد بکنیم که تشویق بشوند بقیه صادر کنندگان که در این فرآیند شرکت بکنند می‌تواند به کارآمدی و افزایش این روند برای بهبود صادرات و افزایش صادرات کمک کند.

 
سوال: آقای دهنوی برنامه‌ای دارید برای سال آینده تغییری بدهید یا مشوق‌ها را بیشتر کنید؟
دهنوی: اول من یک توضیح خدمت شما بدهم، چون عدد ۵۰ گفته شد، ۵۰ گروه کالایی و خدمات و کالا‌های فناورانه آن چیزی بودند که فرآخوان شدند منتها، چون ما صادر کننده‌های ممتاز و مدال آور هم داریم به آنها اضافه می‌شوند به اضافه این که ممکن است در بعضی از گروه‌ها هیچ کسی واجد حداقل‌های امتیاز نشود، پس عدد درست را من تصحیح بکنم امسال ما ۴ صادر کننده مدال آور داشتیم ۳ صادر کننده ممتاز و ۴۸ صادر کننده نمونه که این‌ها لوح تقدیر و تندیس دریافت کردند.این از لحاظ تعداد.

از لحاظ برنامه همان فرمایشات آقای لاهوتی کاملا درست است ما باید یک مقدار از جهت امتیازاتی که داده می‌شود تقویت بکنیم و یک بحث دیگری که ما شروع کردیم این است که در تدوین شاخص‌ها و آن امتیاز‌هایی که می‌خواهیم بدهیم، بعضی از حوزه‌ها را برجسته‌تر بکنیم، مثلا الان یکی از مشکلات کشور ما تنوع کم مقاصد صادراتی مان است، بیش از ۷۵ درصد کالای ما به ۵ تا کشور صادر می‌شود، اگر یک صادر کننده‌ای مثلا موفق بشود به ۱۰ تا ۲۰ تا کشور صادر بکند او خودش شایسته تقدیر است

اصلا فقط یعنی بخاطر همین اقدامی که انجام داده، خودش یک شایستگی نمونه بودن دارد، یا موضوع دیگری که ما داریم که البته این موضوع را در تقدیر امسال قرار دادیم موضوع دیگری که داریم یا مشکل دیگری که داریم این است که ارزش متوسط کالای صادراتی ما خیلی بالا نیست، در واقع تسلط زیادی روی کالا‌هایی هست که ارزش افزوده کمی دارند یا همان کالا‌های خام و نیمه خام هستند، حالا اگر صادر کننده‌ای موفق شد یک کالایی را با ارزش افزوده بالا صادر بکند به نظر من خود همین امتیاز کافی است که او را بعنوان یک صادر کننده نمونه شناسایی کنیم، چون قرار است این نمونه‌ها الگویی باشند و نشان دهنده مسیری باشند که دیگران هم تشویق بشوند به این سمت بیایند، بنابراین ما به دنبال این هستیم که با شاخص‌های تخصصی و ویژه صادر کننده‌های نمونه‌ای داشتیم که در یک هدف معین دستاورد قابل قبول و قابل توجهی داشتند.

 
سوال: آقای لاهوتی، امروز هم در نشست بود، در روز‌های گذشته هم بود، در اتاق هم که آقای دهنوی شرکت کرده بودند اعضای اتاق هم، گلایه‌هایی را مطرح می‌کنند از وضعیت صادرات کشور، در گزارشی هم که دوستان من تهیه کردند این گلایه‌ها مطرح بود، چرا صادرکنندگان از وضعیت موجود ناراضی اند؟
لاهوتی: ما در بحث صادرات با دو تا مشکل مواجهیم یکی مشکلاتی که خارج از کشور داریم به دلیل تحریم‌ها، خصوصا در موضوع نقل و انتقال پول و ارسال کالا به کشور‌های مختلف که بعضا مجبور هستیم اسناد عوض بکنیم از کشور دیگری برای صادرات استفاده بکنیم،

موضوع مهم‌تر از آن که امروز به نظر من موانع ایجاد شده بر سر صادرات هست تعدد قوانین در پروسه صادرات در داخل است، موضوع برگشت ارز به دلیل شرایط سخت بانکی که امکان استفاده از شرایط بانکی کلا وجود ندارد و از طریق صرافی‌ها باید انجام شود یکی از مشکلات جدی هست که پیش پای صادر کنندگان هست،

 موضوع نرخ ارز و تعدد نرخ‌ها که صادر کنندگان با آن مواجه هستند عملا فرصت رقابت را از صادر کنندگان ما سلب می‌کند. این قوانینی که بعضا ما شاهد هستیم که در مخصوصا در حوزه صادرات محصولات کشاورزی ما شبانه ممنوعیت‌هایی ایجاد می‌شود برای تنظیم بازار داخل یا محدودیت‌هایی د رحد عوارض‌های غیرمنطقی که عملا با ممنوعیت تفاوتی ندارد، این‌ها خیلی تاثیرات منفی خودش را بر افزایش صادرات خصوصا صادراتی که باز اشاره شد که ارزآوری بیشتر دارند،

محصول هستند کالایی با ارزش بالاتر هستند ایجاد شده و همه این‌ها را وقتی ما کنار هم می‌گذاریم خروجی اش را در آمار تجارت خارجی کشور می‌بینیم، که در سال گذشته تراز تجاری کشور بسیار بدون احتساب نفت البته، بسیار منفی بود و عدد بزرگی بود، امسال هم در شش ماهه باز ما کماکان حدود هفت میلیارد دلار تراز منفی را داریم و اگر در این روش‌ها بازنگری نشود و این روند فاصله بین صادرات و واردات هر روز بخواهد بیشتر بشود، عملا آن موضوعاتی که موضوعات کلان کشور هست یعنی با ارزآوری بیشتر بتوانیم نرخ ارز را تعدیل بکنیم با صادرات بیشتر بتوانیم ایجاد اشتغال، افزایش و جهش تولید داشته باشیم محقق نخواهد شد،

 لذا اولین جلسه‌ای که ما در خدمت دوستان در سازمان توسعه تجارت، جلسه کارشناسی کارگروه صادرات بودیم موضوعاتی آنجا مطرح شد که موانع دقیقا آنجا احصا شده، پیشنهادات آماده است و با فرمانی که امروز توسط رئیس جمهور محترم صادر شد مبنی بر برگزاری شورای عالی صادرات که سالهاست متوقف شده من امیدوار هستم که این شورای عالی صادرات هر چه زودتر با محوریت سازمان توسعه تجارت کار خودش را مجددا آغاز بکند و ما شاهد تغییر و تسهیل در قوانین باشیم و بتوانیم این موانعی که به نظر من خیلی‌های آن خودساخته است از پیش پا برداریم در موضوع نرخ ارز هم واقعا ما امید به وزارت اقتصاد داریم که بر اساس سیاست گذاری که کرده برای کاهش فاصله نرخ‌ها و کاهش تعداد نرخ‌ها، این اتفاق زودتر بیفتد و این مشکل برطرف بشود.

 
سوال: آقای دهنوی شورای عالی صادرات قرار است که چه زمانی احیا شود؟
دهنوی: بله خبر خوش را آقای لاهوتی زودتر دادند خیلی ممنونم از ایشان، واقعا امروز یک هدیه خیلی خوبی بود که آقای رئیس جمهور به هم صادر کنندگان و هم به ما در سازمان توسعه تجارت و وزارت صمت دادند.

قبل از آن این را بگویم که صحبت‌های امروز آقای رئیس جمهور حاوی پیام‌های خیلی مهمی بود، ایشان در بخشی از صحبت هایشان خطاب به بخش خصوصی فرمودند که ما حتی در مذاکرات مان با کشور‌های دیگر نه تنها شما را با خودمان می‌بریم بلکه سوال ما از شما این است که به ما بگویید که چه بگوییم. شما چه می‌خواهید؟ کجا کارتان در آن کشور گیر کرده؟ کدام پروژه تان نیاز به رفع مشکل دارد؟ چه کار کنیم که کالای بیشتری بتوانیم آنجا صادر بکنیم و تجارت آنجا توسعه پیدا بکند؟

این اعلام از سوی رئیس جمهور خیلی به نظر من دیدگاه برجسته و روشن ایشان را نشان می‌دهد که خیلی کمک کننده و پشتیبان ما هست برای توسعه صادرات و در ادامه هم ایشان فرمودند که شورای عالی توسعه صادرات غیر نفتی را تشکیل بدهیم.

 این شورا تقریبا سه سالی بود که جلسات آن تشکیل نمی‌شد، حتی به یک جایی رسیده بود که سازمان اداری – استخدامی یک گزارشی داده بود که این شورا جزو شورا‌های غیرفعال است و اصلا از فهرست شورا‌های دولت حذف کنید، ولی خوشبختانه با دستور رئیس جمهور محترم این شورا عملا احیا شد، ما مقدمات کار را فراهم کردیم، جلسات اولیه را گذاشتیم، چون یک کارگروه کارشناسی هست که ذیل آن شورا کار می‌کند و به همه اعضای کارگروه، چه دولتی‌ها و چه نمایندگانی که از بخش خصوصی آمدند، از آنها خواستیم که مشکلات را همراه با راهکار‌های پیشنهادی شان به ما بدهند و در حال تدوین یک بسته‌ای هستیم با همین هدف تسهیل فرآیند‌ها و رفع موانع که انشاالله بتوانیم اولین جلسه را هم پربار برگزار بکنیم.

از آنجا دستاوردی داشته باشیم، من فکر می‌کنم خود ما تا یک ماه دیگر این آمادگی را داریم که بسته مان را حاضر می‌کنیم و انشاالله هر زمانی که یا خود آقای رئیس جمهور وقت بدهند یا آقای دکتر عارف معاون اول اگر این وقت را بدهند به ما میتوانیم جلسه را در حضور ایشان تشکیل بدهیم و انشاالله مصوباتی داشته باشیم که نتیجه ملموسی برای صادر کنندگان و وارد کنندگان ما داشته باشد برای تجارت خارجی کشور ما یک نتیجه ملموسی از آنجا بیرون بیاید، دنبال این هدف هستیم.

 
سوال: پیش جلساتی هم باید برگزار بکنید، بهرحال بسترهایش را فراهم بکنید.
دهنوی: بله، این یک ماهی که عرض کردم به همین دلیل است ما یک جلسه کارگروه را گذاشتیم در جلسه اول کارگروه، مباحث زیادی بحث شد دوستان بیشتر نظرات تبادل شد ولی اتفاق قابل قبولی ایجاد شد که ما نیاز به تسهیل داریم، امروز هم من در روز ملی صادرات این موضوع را اعلام کردم که یکی از اهداف سه گانه ما تسهیل فرآیند‌های کسب و کار صادرات است،

در واقع یک انباشت غیر قابل قبولی از مقررات که بعضی از این‌ها زائد هستند بعضی شان متناقض هستند بعضی شان محدودیت‌های غیر ضروری ایجاد کردند، و به طور کلی یک بی ثباتی و بی رویه گی در صدور مقررات باعث شده که فضای کسب و کار صادر کننده ما امروز خیلی محدود بشود

من هر روز در دفتر خودم با مراجعانی روبرو هستم که واقعا وقتی که پای صحبت هایشان می‌نشینم می‌بینم کاملا ذیحق هستند یعنی کاملا حق با آنهاست ولی مقررات موجود به نحوی ایجاد شده و دست همه را بسته که من هم ابراز شرمندگی می‌کنم و می‌گویم نمی‌توانم الان با این مقررات کاری برای شما انجام بدهم ولی این ابراز شرمندگی کافی نیست و کار آنها را حل نمی‌کند ما باید برویم به سمت این که این مقررات را تسهیل بکنیم، در واقع من هیچ راه دیگری جز این نمی‌شناسم.

 
سوال: چطور می‌خواهید این کار را انجام بدهید؟
دهنوی: برای تسهیل کردن، اول باید ما چند تا نکته ملاحظه و فلسفه درست در کارمان داشته باشیم، اولین موضوع این است که نظارت نباید باعث اختلال در عملیات اجرا بشود، نظارت باید از شکل پسینی باشد، ما نمی‌توانیم به بهانه این که بعضی از صادر کنندگان ارز خودشان را به

 کشور برنمی گردانند، فرآیند کار همه صادرکنندگان را مختل بکنیم، این اشتباه است، ما حق داریم اگر صادر کننده‌ای ارز خودش را به کشور برنگرداند او را مجازات بکنیم، این را همه قبول داریم رفع تعهد ارزی وظیفه یک صادر کننده است ولی نباید فرآیند کار او را مختل بکنیم، چه زمانی مختل می‌شود؟ وقتی که ما به جای بعد از عملیات نظارت کردن می‌خواهیم بیاییم داخل عملیات صادرات و آنجا نظارت بکنیم،

پس این‌ها را می‌گویم این جا بخاطر این که خواهش من از شمای صدا و سیما و سایر رسانه‌ها این است که این مفهوم را در جامعه ترویج بدهید و راجع به آن گفتگو بکنید که نظارت بر فرآیند صادرات و واردات باید به نظارت پسینی منتقل بشود نه داخل فرآیند، نکته دوم چیست؟

 نکته دوم این است که الان نوعی از عدم هماهنگی و در واقع بخشی نگری در برخورد وجود دارد یعنی مثلا من در دستگاه خودم نشستم، می‌گویم من یک مقرراتی دارم و کار من هست که این نقطه را نظارت بکنم و مطمئن بشوم که این چک لیست من تیک می‌خورد، به خاطر همین موضوع کاری می‌کنم که یک صف طولانی پشت سر این کار ایجاد می‌شود و هیچ انعطافی ندارم، چون فقط به نقطه خودم نگاه می‌کنم، ما باید یک بار بنشینیم و بین دستگاه‌ها یک وفاقی ایجاد بکنیم که همه ما که در این فرآیند نشستیم داریم یک کار‌هایی انجام می‌دهیم، در انتها هدف توسعه صادرات کشور است اگر نتیجه کار همه ما منجر بشود به آن چیزی که در سال گذشته آن کسری تراز تجاری داریم و شش ماه اول سال هم بهتر نشده این نشان می‌دهد که همه ما با همدیگر داریم کارمان را درست انجام نمی‌دهیم.

 
سوال: باید در دولت اتفاق بیفتد همین دستگاه‌ها و همین وفاقی که می‌گویید در بین دستگاه‌ها باید اتفاق بیفتد.
دهنوی: در بین دولت و خارج از دولت، فقط دولت نیست، هم دستگاه‌های دولتی وجود دارند و هم دستگاه‌های دیگری که خارج از دولت کار‌های نظارتی انجام می‌دهند و هم از سمت بخش خصوصی هم این خواست ما هست که هم از لحاظ مشورت و همفکری و هم از لحاظ همراهی، بالاخره همه ما معترف هستیم و می‌دانیم که در شرایط خاصی قرار داریم، تهدید‌هایی که نسبت به کشور وجود دارد،

 تحریم‌هایی که در آن قرار داریم، گاهی اوقات مستلزم این است که یک جا‌هایی از مواضع خودمان یک مقدار کوتاه بیاییم و اجازه بدهیم که کار کلی کشور درست انجام بشود لذا یک جا‌هایی هم مجبوریم محدودیت‌ها را بپذیریم ولی هوشمندانه بپذیریم، یک جوری بپذیریم که نتیجه را از دست ندهیم.

 
سوال: این که گفتید بخش خصوصی مشورت بدهد که بخش خصوصی معمولا پایه است که مشورت بدهد، اگر از آنها مشورت بخواهید فکر کنم آقای لاهوتی مشورت بدهند.
دهنوی: مشورت و همراهی

 
سوال: حالا آن بحث را توضیح می‌دهند. آقای لاهوتی شما بگویید چطور می‌شود این قوانین انباشته می‌شود و می‌ماند؟
لاهوتی: من فکر می‌کنم که در شروع این فرآیند قانونگذاری در عرصه تجارت خارجی که بیشتر از سال ۹۷ به این سمت ایجاد شده، ما یک موضوعی را آمدیم بعنوان اصل پذیرفتیم که آن هم موضوع برگشت ارز هست که همه هم به آن اذعان داریم که باید برگردد و صادر کننده‌ای که کالا صادر می‌کند قطعا ارز آن را باید برگرداند تا بتواند ادامه فعالیت بدهد و آن کسی که ارز را برنمی گرداند کلا صادر کننده نیست و این را ما پذیرفتیم ولی این که با چه روش‌هایی ما این را برگردانیم؟ خیلی مهم است،

 دوم این که ما اگر قرار باشد بیاییم برای این برگرداندن ارز یک نرخی تعیین بکنیم و بعد تمام سیاست‌ها را بخواهیم بر اساس آن نرخ تغییر بدهیم وضعیت می‌شود همین وضعیت امروز، یعنی شاید با بیش از هزاران مقرره از بعد از سال ۹۷ تاکنون بحث تجارت خارجی ما گره خورده که حتی برای رفع همین‌ها هم امروز نیازمند زمان طولانی برای برطرف کردن آن هستیم؛

لذا اگر ما اصل را نپذیریم و بخواهیم بر اساس همان روش‌ها باز مجددا به این یک چیزی اضافه و کم بکنیم، من فکر می‌کنم که نتیجه‌ای نخواهیم گرفت، ولی اگر بپذیریم که بهرحال یک جایی سیاستگذاری ما یا تصمیم ما تصمیم معقول و کاملی نبوده و نیازمند بازنگری هست آن زمان است که می‌توانیم در جهت رفع موانع قدم برداریم، من فکر می‌کنم که این نگاه در دولت وجود دارد و نمونه مشخص آن فرمایشات آقای دکتر است که با عنوان معاون وزیر و رئیس سازمان توسعه تجارت که متولی تجارت خارجی کشور هستند، قبول دارند که این مشکلات هست و باید از یک جایی این مشکلات مرتفع بشود؛

لذا ما هم بعنوان بخش خصوصی چه در بحث شورای گفتگو که جایگاه قانونی و بالایی دارد، چه در بحث جلسات که به صورت مشورتی طبق قانون ما مشاور سه قوه هستیم وقتی که دعوت می‌شویم و شرکت می‌کنیم نظرات مان را می‌گوییم انتظار داریم که فقط بخش خصوصی زینت المجالس نباشد که بودن آن فقط مبنای کار باشد، بلکه حرف‌ها شنیده بشود و توجه بشود و در جهت اصلاح با همفکری و تعامل با رعایت مصالح کشور در شرایط خاص، این اتفاق بیفتد تا بتوانیم با همدیگر این مشکلات را برطرف بکنیم. 

سوال: آقای لاهوتی یک نظری هم هست برخی بر این عقیده اند که بخش خصوصی آن چابکی لازم را برای صادرات ندارد آن هم به دلیل همین مشکلات است یا نه دلیل دیگری دارد؟
لاهوتی : ببینید واقعیت این است که سهم بخش خصوصی واقعی در اقتصاد کشور بسیار ناچیز است. یعنی طبق آخرین خبرهایی که داده شده است، چیزی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بیشتر نیست. بقیه بخش‌هایی هستند که یا خصولتی عنوان می‌شوند یا وابسته به دولت هستند. ولی از نظر تعداد فعالان، بیشترین حجم در این بخش ۱۵، ۲۰ درصدی و ایجاد اشتغال در این بخش است و تنوع کالایی هم در این بخش است.

یعنی شما اگر آمار‌های صادراتی را نگاه کنید، حدود ۵۰ درصد از صادرات ما محصولات پتروشیمی و میعانات است و حدود ۱۵ تا ۲۰ هم مربوط به معدن و صنایع معدنی است. نهایتاً ۲۵ تا ۳۰ درصد کل صادرات غیرنفتی دراختیار عمده فعالان اقتصادی در حوزه تجارت خارجی است که صادرات را انجام می‌دهند.

ولی حجم صادرات شان ممکن است نزدیک به ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار بیشتر نباشد. ولی این نکته حائز اهمیت است که تعداد کارت‌های فعال در این بخش شاید بالغ بر ۳۰ یا ۴۰هزار کارت در بخش صادرات و واردات باشد. ولی در بخش های دیگر مثلاً این کارت ها به هزارتا هم نرسیده است. البته صنایع بزرگ ما قطعاً ارزآوری بیشتر و سریع تری دارند و به جهت ماهیت فروش کالایی که دارند انجام می دهند، دریافت وجوه ارزی شان هم سریع تر است و در شرایط کنونی بیشتر به اقتصاد کشور ممکن است در بحث ارز کمک کند.

ولی با توجه به ایجاد اشتغال به تعدد واحدهای تولیدی و صنفی ما و تعداد کارت های بازرگانی ما توجه به آن بخش از اهمیت شاید بالاتری در بحث ایجاد اشتغال و گردش مالی که در کشور اتفاق می افتد را می طلبد و باید به آن توجه بیشتری شود. 

سؤال : و ارزش افزوده بیشتری هم آن بخش دارد؟
لاهوتی : بله دقیقاً. الان صادرات کشور ما در بخش صنعتی ما بیشترین سهم را نسبت به کاهش به خودش اختصاص داده است. این یعنی اینکه کالاهای خام و نیمه خام و کاملتیا ؟؟ بیشتر دارند صادر می شوند، کالاهای با ارزش افزوده بالاتر به دلیل مشکلات، از چرخه صادرات به مرور دارند خارج می شوند. این به نظر من یک موضوعی است که باید به آن توجه شود و قبل از اینکه به سرنوشت کالاهای دیگری که قبلاً جزء ارزآورترین کالاهای ما بودند و امروز جایگاهی در سبد صادراتی ما ندارند، دچار نشوند و توجه به این بخش به نظر من نیازمند یک تغییر نگاه و تغییر سیاستگذاری است و سیاستگذاری های جدید را می طلبد.

 
سؤال : آقای دهنوی، برای چابک شدن این بخش برنامه شما چه است؟
دهقان دهنوی : موضوع مهمی را اشاره کردید. بخش خصوصی ما البته همین که در این شرایط محدودیت ها و تحریم ها دارد کار خودش را انجام

می دهد، من فکر می کنم شایسته تقدیر است. واقعاً باید ما از سمت دولت سپاسگزار باشیم از کسانی که دارند این روزها در بخش خصوصی کار

می کنند و کمبودهای منابع ارزی کشور را دارند تأمین می کنند. ما درکنار هدف تسهیل فرآیندها دو هدف دیگر را و مجموعاً سه هدف را بعنوان هدف سازمان درنظر گرفته ایم که فکر می کنم آن دو هدف خیلی ارتباط با بحث شما دارد.

یکی از اینها بحث ترویج صادرات محوری در تولید است. تولید ما همیشه صادرات محور نیست. ما باید این تفکر را کنار بگذاریم که باید یک چیزی را تولید کنیم، در تولید آن به مازاد برسیم و بعد مازاد آن را صادر کنیم. این تفکر پاسخگوی اهدافی که در حوزه توسعه صادرات غیرنفتی کشور گذاشته ایم، نیست. ما باید از ابتدا، از زمان سرمایه گذاری به این موضوع نگاه کنیم. سرمایه گذاری می کنم برای اینکه صادرات انجام بدهم، باید این تفکر را در بخش خصوصی گسترش بدهیم و برای این برنامه های مفصلی داریم.

 بحث دیگر، توسعه تجارت آزاد است. اگر ما فکر کنیم با بستن مرزهایمان که معمولاً هم امکانپذیر نیست، چون اینقدر سیستم قاچاق قوی است، اجازه نمی دهد به راحتی مرزها را ببندیم. ولی اگر فکر می کنیم با بستن مرزها از تولید حمایت می کنیم، صد در صد در اشتباه هستیم. چون حمایتی ارزش دارد که باعث ارتقاء شود، باعث تعالی شود، پایدار باشد.

اگر ما بخواهیم با حمایت همیشگی چه از طریق بستن مرزها و ممنوع کردن و چه از طریق تعرفه ها، از بخش خصوصی حمایت کنیم، بخش خصوصی هیچ زمان قابلیت رقابت پیدا نمی کند. ما باید به دنبال تولید رقابت پذیر در عرصه های جهانی باشیم. باید در بازارهای جهانی بتوانیم حضور پیدا کنیم و این مستلزم تولید رقابت پذیر است.

 انگیزه تولید رقابت پذیر از توسعه تجارت آزاد پیدا می شود. باید تولیدکنندگان و صادرکنندگان و واردکنندگان یاد بگیرند که الان ما می خواهیم از طریق توسعه تجارت آزاد در عرصه های بازارهای جهانی فعال باشیم و این تمرینی است برای ما که بتوانیم از این طریق تولید رقابتی داشته باشیم و کالاهایی تولید کنیم که بازارهای جهانی پذیرای آن باشد و فکر می کنم با این هدف بتوانیم به توسعه صادرات کمک کنیم.

سؤال : آقای دهنوی با این عبارتی که رئیس جمهور هم درباره بخشنامه های خلق الساعه گفته اند، چطور می خواهید با آن برخورد کنید؟
دهقان دهنوی : خوشبختانه در قوانین ما اصول خیلی خوبی ایجاد شده است. ازجمله اینکه ما در دولت نمی توانیم بدون اطلاع قبلی مقرراتی را تغییر بدهیم. یا اینکه اگر می خواهیم یک مقرراتی را اعمال کنیم، حتماً باید در یک سامانه ای که برای همین منظور در معاونت حقوقی ریاست جمهوری ایجاد شده است، بارگذاری شود و بعد از اینکه آنجا بارگذاری شد، قابل اجرا خواهد بود.

حتی بندهایی داریم که آن مرجع نهایی صدور، باید یک هفته قبل از ابلاغ آن بخشنامه یا مقرره، پیش نویس آن را در معرض افکار عمومی قرار بدهد و بازخوردگیری کند، ولی در عمل هنوز این به خوبی اجرا نمی شود. ما در حوزه تجارت جاهایی که از مسیر سازمان ما می گذرد، به این کار شروع کرده ایم و چندین مورد الان انجام داده ایم.

مثلاً مصوبه ای آمده است که صادرات فلان کالا را ممنوع کنید، بسیار خب اگر تشخیص دستگاه تخصصی این است که بنا به ضرورت هایی می خواهد چنین کاری را انجام بدهد، باید از یک ماه قبل این را به اطلاع عموم برساند. پس شما نمی توانید یک شبه صادرات یک کالایی را ممنوع کنید.

سؤال : مواردی بوده که آمده است و شما جلوی آن را گرفته باشید؟
دهقان دهنوی : بله مواردی بوده است. بعضاً می گویند این کالا یک کالایی است که تحت تأثیر اتفاقات فصلی است و ما نمی توانیم از قبل پیش بینی کنیم. می توانید فصول را پیش بینی کنید و از قبل اطلاع بدهید که در فلان فصل ممکن است من با کمبود مواجه شوم، محدودیت هایی اعلام

می کنند.

نکته خیلی مهمتر وجود دارد، وقتی صادرکنندگان دارد یک کالایی را صادر می کند، یعنی موفق شده است یک قرارداد فروش با طرف خارجی خودش منعقد کند و الان کالا را به خارج از کشور می برد. اگر اینجا ما ممنوع کردیم و بستیم، ضرر آن فقط همان یک قرارداد نیست، ضرر آن این است که دیگر هیچ زمان آن تأمین کننده خارجی با صادرکننده ما قرارداد نخواهد بست. می گوید شما دید محل مطمئن برای تأمین کالای من نیستید.

پس ما در مرحله بعدی حتی اگر می خواهیم محدودیت بگذاریم، این محدودیت باید از جنس تعرفه ای باشد. تعرفه ها را یک مقدار بالاتر ببریم، انگیزه صادرات کاهش پیدا کند، نه اینکه یک دفعه وارد شویم و با ممنوع کردن، کل برنامه ریزی های یک صادرکنندگان کشورمان را نابود کنیم.

 
سؤال : یعنی این اتفاق نخواهد افتاد؟
دهقان دهنوی : آن قسمتی که از کانال سازمان ما بگذرد، ما با قاطعیت جلوگیری می کنیم. ولی آن چیزی که در صحبت های من هم بود در کلیپ پخش شده، مراکز متعدد تصمیم گیری باعث شده است که بعضاً مقرراتی که در رابطه با توسعه تجارت یا کلاً تجارت خارجی کشور است، از کانال سازمان نگذرد.

سؤال : چند درصد از طریق شما است؟
دهقان دهنوی : ما خودمان مرجع صدور نیستیم، همه مراجع صدور خارج از آن هستند. ولی همه باید از این کانال عبور کنند و ابلاغ شوند، الان بخش قابل توجهی از آن نیست.

 
سؤال : این واقعیتی که می گویید قانونی است؟
دهقان دهنوی : بله، مرجع مقررات و سیاستگذاری برای تجارت خارجی کشور، مرجع اصلی سازمان توسعه تجارت است. پس اگر دستگاه های تخصصی هم اختیاراتی دارند، برنامه هایی دارند، باید حداقل ابلاغ آن از طریق سازمان باشد.

ما داریم تلاش می کنیم که این جامعیت و این چتر سازمان را روی همه مقررات به دست بیاوریم تا بتوانیم این بحث اصولی که وجود دارد در قانون را روی آنها اعمال کنیم. و اینکه تعداد مقرره های کم شده است، اصلاً خیلی اعتماد نکنید. کم شده است بخاطر اینکه کلی مقرره از قبل وجود دارد، اینقدر مقرره ابلاغ شده است که اینها هم به آن اضافه می شود.

اگر بخواهیم آمار خوبی ارائه بدهیم، بگوییم چند تا مقرره لغو شده است، چند مقرره تنقیح شده است، چند مقرره در راستای تسهیل اصلاح شده است. آمار خوبی که انشاالله ما بتوانیم بیاوریم به اینجا و خدمت شما و مردم عزیز اعلام کنیم، از این جنس خواهد بود.

 
سؤال : آقای لاهوتی، چقدر سخت است جلوگیری از این بخشنامه هایی، بخشنامه های خلق الساعه که رئیس جمهور هم در مورد آن موضع گیری کرده اند؟
لاهوتی : واقعیت این است که همینطور که در قبل هم عرض کردم، اینقدر حجم بخشنامه ها زیاد است و اینقدر اتفاقات پشت سرهم می افتد که شما هر روز باید یک نفر در دفتر کار خودت داشته باشید که فقط بنشیند و بخشنامه ها را رصد کند و شما را آگاه کند که امروز در فرآیند صادرات یا واردات چه شرایط جدیدی ایجاد شده است.

 من اشاره کردم که ما یک موضوعی را مطرح می کنیم یا یک سیاستی را پیاده سازی می کنیم، بعد تمام سیاست های دیگر که ممکن است چند ده هزار موضوع را دربر بگیرد، براساس آن یک فاکتور می خواهیم تغییر بدهیم و نتیجه می شود این شرایط امروز که بخشنامه های خلق الساعه دیگر موضوعی است که رئیس جمهور محترم به آن اشاره می کنند.

همانطور که اشاره شد من فکر می کنم خلع واقعی فرماندهی واحد در حوزه تجارت خارجی کشور است. براساس قوانین فرماندهی واحد دراختیار سازمان توسعه تجارت است. ولی امروز من این را باید عرض کنم که سازمان توسعه تجارت مجری تصمیم های دیگر است.

یعنی حتی همین بخشنامه هایی هم که مجبور است ابلاغ کند، دستگاه های دیگر تصمیم گرفته اند و ارجاع داده اند و باید از طریق سازمان توسعه تجارت ابلاغ شود. تا زمانی که این فرماندهی واحد و اختیار به جایگاه اصلی خودش که این سازمان توسعه تجارت فعلی است، برنگردد، ما این جزیره کار کردن دستگاه ها را خواهیم داشت، بخشنامه ها را کماکان خواهیم داشت و اختیاراتی که به دستگاه هایی داده ایم که اصلاً در حوزه تجارت نباید ورود پیدا می کردند، بعنوان سیاستگذار ارزی ما امروز سیاستگذار تجاری ما شده است.

یا حتی در خود وزارت صمت امروز موضوع سهمیه بندی و تشخیص اینکه چه کالایی وارد شود و چه کالایی وارد نشود، از اختیار یک فعال اقتصادی گرفته شده است و به چند دفتر تخصصی داده شده است. اینها همه موانعی است که به مرور ناخودآگاه اتفاق می افتد.

 
سؤال : آفت آن چه است؟
لاهوتی : آفت آن همین بخشنامه ها است که فلان دستگاه تصمیم می گیرد فردا را کالایی را ممنوع کند، فلان دستگاه تصمیم می گیرد عوارض بگذارد. کاش عوارضی که وضع می شود، واقعاً عوارض باشد. ما پارسال عوارضی بر روی محصول کشاورزی داشتیم، صد در صد، این عملاً با ممنوعیت هیچ تفاوتی نمی کند.

 به نوعی دور زدن قانون است که ممنوعیت را برای حمایت از صادرات ممنوع کرده است. لذا تا زمانی که این اتفاق نیفتد، فرماندهی واحد به یک فرمانده ای واگذار نشود که تمام مسئولیت و اختیار را داشته باشد با همکاری و همفکری دستگاه های دیگر، به نظر من این مشکلات برطرف نخواهد شد

چراکه همانطور که اشاره شد بخشی از این بخشنامه ها از سازمان توسعه تجارت عبور می کند. دستگاه های دیگر امروز رأساً دارند سیاستگذاری

می کنند، تصمیم گیری می کنند، ممنوعیت ایجاد می کنند، بخشنامه صادر می کنند و نتیجه اش می شود هم مشکلاتی که در حوزه صادرات برای صادرکنندگان پیش می آید و هم سردرگمی که صادرکننده نمی داند با چه قانونی مواجه است. امروز ثبت سفارش می کند، رفع تعهد ارزی دارد،

مدت ها باید در صف تخصیص بایستد برای واردات اش که از محل یک صادرکننده دیگری است. عملاً هم واردکننده درگیر است و هم صادرکننده رفع تعهد ارزی نمی کند و مشکلات را دوچندان می کند.

دلیل آن فکر می کنم همین سیاست هایی است که به صورت پراکنده و جزیره ای در دستگاه های مختلف اتخاذ می شود و حتماً ما نیازمند یک فرماندهی واحد در بحث تجارت خارجی کشور هستیم.

سؤال : فکر می کنم با احیای شورای عالی صادرات، شاید بسیاری از این مشکلات برطرف شود. آقای دهنوی، این موارد بخشنامه ها و اینها در آنجا می تواند مطرح شود؟
دهقان دهنوی : بله آنجا یکی از مراجعی است که خیلی در این حوزه می تواند به ما کمک کند و البته ما یک پیشنهاد تکمیلی هم داریم برای اینکه اختیارات آن شورا ذیل ماده۳۸قانون اساسی قرار بگیرد که مصوبات آن در سطح مصوباتی از وزیران باشد که به آن ترتیب بتوانیم اصلاحاتی که مورد نیاز داریم، حتی در مصوباتی که الان آئین نامه های هیأت وزیران هستند هم اعمال کنیم تا این مسیر زودتر انجام شود.

چون واقعیت این است که ما خیلی از لحاظ زمانی عقب هستیم. تراز تجاری منفی رخ داده است، یک سال و نیم است که منفی است، ما خیلی باید سریع تر عمل کنیم که بتوانیم بخشی از عقب ماندگی را جبران کنیم.

 
سؤال : در مورد بحث توسعه تجارت آزاد با کشورهای دیگر، با بعضی از کشورها ما این قرارداد را داشتیم و این تکمیل نشد و کاری انجام نشد. الان چه برنامه ای دارید و در کوتاه مدت قرار است چه اتفاقی بیفتد؟
دهقان دهنوی : جامع ترین و عالی ترین هدفی که در توسعه تجارت آزاد می شود دنبال کرد، پیوستن به سازمان جهانی wto است، آن مقصد اصلی است.

برای اینکه ما اگر وارد آن سمت نشویم، به آن سمت حرکت نکنیم، از مسیر رقابت و تولید و زنجیره های ارزش جهانی عقب می مانیم.

برای رسیدن به آن نقطه فاصله زیادی داریم. ما شروع کارمان را از طریق موافقتنامه های تجارت ترجیحی و آزاد با کشورها و با اتحادیه های اقتصادی قرار داده ایم. با بعضی از کشورها موافقتنامه های تجارت ترجیحی داریم، منتها انتقادی که به اینها وارد است اینکه فهرست کالاهایی که مشمول آن تجارت ترجیحی هستند، خیلی فهرست متنوع و بزرگی نیست.

با بعضی از کشورها داریم وارد تجارت آزاد می شویم، با اتحادیه اوراسیا که شامل ۵ کشور شمالی خودمان است، وارد تجارت ترجیحی شده بودیم از چهار سال پیش، الان تا چند ماه دیگر وارد تجارت آزاد می شویم. به نظر ما اینها فرصتی است که هم ما و هم بخش خصوصی تمرین کنیم که چطوری خودمان را با یک نظام تجارت آزاد تطبیق بدهیم.

 
سؤال : آقای لاهوتی، الان بخش خصوصی برای اوراسیا آماده است؟
لاهوتی : ببینید من فکر می کنم که اینها به مرور باید اتفاق بیفتد تا بخش خصوصی هم بتواند خودش را به آن سطح از آمادگی برساند. یعنی در مراحل اولیه ما باید با سرعت و دقت کالاها را انتخاب کنیم برای استفاده از تعرفه پایین تر و بعد به مرور مقاوم سازی در صنایع ما ایجاد شود و بعد بتوانیم وارد این اقتصاد جهانی یا منطقه ای شویم.

و تا آن اتفاق نیفتد، قطعاً خیلی از صنایع ما آسیب پذیر هستند و ممکن است دچار اختلال شوند ولی این نباید باعث شود که ما برای ترس از این واقعیتی که وجود دارد، ما به سازمان های جهانی نپیوندیم و تا زمانی که ما وارد عرصه تجارت جهانی نشویم، عملاً هم آن نیازمندی هایی که برای تولید صادرات محور داریم را به دست نمی آوریم و هم با وضع دیوار تعرفه، عملاً کیفیت کالاهایمان را کاهش می دهیم و فرصت های صادراتی را واگذار می کنیم به تولید درون محور به جای محور و صادراتی.

لذا این نکته حائز اهمیت است، هم با سرعت و هم با دقت نسبت به این دو موضوع باید کار را جلو ببریم.