پخش زنده
امروز: -
افزایش ۸۰ درصدی صدور پروانه برای بافتهای فرسوده
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: صدور پروانه ساختمانی برای بافتهای فرسوده در دولت شهید رئیسی، افزایش ۸۰ درصدی نشان می‌دهد. از ۲۸۲ هزار واحدی که پروانه آن صادر شده، تاکنون ۱۰۱ هزار واحد به بهره‌برداری رسیده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، گفتگوی ویژه خبری شنبه ۱۲ خرداد با حضور آقای علی ساری دبیر قرارگاه مسکن ستاد کل نیروهای مسلح، آقای محمد آیینی معاون وزیر راه و شهرسازی ، رئیس شرکت بازآفرینی شهری و دبیر ستاد ملی بازآفرینی شهری و آقای سادات مشاور وزیر راه و شهرسازی به بررسی موضوع شورای عالی مسکن، نهاد کلیدی در سیاست گذاری و نظارت پرداخت.
مشروح گفتگو به این شرح است:
مقدمه: می‌خواهیم نقش احیای شوراها، مشخصاً شورای عالی مسکن که در دولت سیزدهم به ریاست رئیس جمهور شهیدمان انجام می‌شد، اگر خاطرتان باشد ۱۴ مهر ۱۴۰۰ بود که اولین جلسه شورای عالی مسکن بود که با حضور رئیس جمهور و اعضا تشکیل شد برای این که یک نظارت جدی و یک سیاست گذاری کلان با حضور رئیس جمهور و وزرایی که دخیل هستند با حوزه ساخت و ساز مسکن، انجام شود و این امر تشکیل شد. تقریبا در این سه سال و خرده‌ای ۱۶ جلسه شورای عالی مسکن با حضور خود آقای رئیس جمهور و آخرین جلسه که ۵ خرداد شنبه هفته پیش بود با حضور سرپرست قوه مجریه آقای مخبر انجام شد و در کل می‌توانیم بگوییم تا این جا ۱۷ جلسه انجام شده است. اما چرا شورای عالی مسکن مهم است؟ اگر تصویر اول را ببینیم ترکیب این اعضا به ما می‌گوید که چرا می‌توانیم انتظاراتمان را از شورای عالی مسکن بالا ببریم، چون رئیس شورا، رئیس جمهور است، معاون اول رئیس جمهور نایب رئیس شورا بودند، وزیر راه و شهرسازی به عنوان متولی ساخت و ساز مسکن به عنوان دبیر شورا و تقریباً همه وزرای اقتصادی که به نوعی با کار ساخت و ساز و مسکن به هر نحوی دخیل بودند در این جا حضور داشتند وزیر نیرو، وزیر کشور، وزیر صنعت و معدن، وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس کل بانک مرکزی، یک نفر از مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر، بنیاد مسکن هم یک عضو در شورای عالی مسکن داشت همچنین سازمان برنامه و بودجه و رئیس آن هم عضو این شورا است پس انتظارات از این شورا بالا است، اعضا و ترکیب، ترکیب و زین و سنگینی هستند انتظار این است که در این ۱۶ -۱۷ جلسه سیاستگذاری‌ها و نظارت‌هایی که انجام شده نظارت‌های جدی و معقولی بوده باشد. یکی از کارهایی که انجام شد مثلاً در حوزه بازآفرینی شهری، در بافت فرسوده می‌بینیم در ۳۱ استان و ۶۱۴ شهری که داشتیم تکلیف این بود که ۶۰۰ هزار تولید مسکن داشته باشیم با هدف بازآفرینی شهری، تقریباً ۷۳ درصد محقق شد از آن چیزی که باید انجام می‌شد رکوردی زده شد در صدور پروانه‌ها و کارهایی که باید انجام می‌شد و تقریباً تا اینجا ۷۳ درصد کار انجام شده است.
آقای ساری چقدر این احیای شورای عالی مسکن کمک کرد که سیاست گذاری مسکن و بحث ساخت و سازی که وعده‌های آن داده شده بود موثر باشد؟
ساری: در جهت اجرای هر قانون، آنچه که مهم است ساختار و سازمان است. اگر ساختار و سازمان مدون و فرایندها در آن تعریف شده باشد آن کار یکی از موفقیت‌ها و در عرصه اجرا بسیار می‌تواند اثرگذار باشد. شورای عالی مسکن که با حضور ریاست محترم جمهور شهید تشکیل شد قریب به ۱۷ جلسه و در این ۱۷ جلسه تمام سیاستگذاری ها، ریل گذاری، تبیین و تدوین فرایندهای اجرا در کلیه حوزه‌ها را به عهده داشته است و حرکت جهادی که در مجموعه کشور ایجاد کرده بی‌نظیر بوده است. بنابراین فرمانده معظم کل قوا حضرت آقا که می‌فرمایند مسکن نقش بسیار مهمی در زندگی افراد دارد و همچنین می‌تواند سایر حوزه‌ها را راه اندازی کند دقیقاً این شورا به واسطه ایجاد این شورا و زیرساخت‌هایی که در کشور به وجود آمده در تمام اجزا و متولیان اموری که عضو شورا هستند مسئولیت‌هایشان تبیین شده است. این تبیین مسئولیت در اجرا بسیار نقش آفرین و مهم است و به تبع آن هم، این شورای عالی را در مجموعه نیروهای مسلح شورای عالی مسکن تشکیل دادیم، در استانها شورای عالی مسکن نیروهای مسلح استان تشکیل شده و سازماندهی بسیار خوبی را برای اجرای ماموریت به وجود آورده است.
سوال: اگر بخواهیم عملکردی نگاه و ارزیابی کنیم، نسبت به دوره‌های گذشته خودش که مثلاً به این شکل که شورای عالی مسکن تشکیل نمی‌شد چقدر می‌توانیم مصداقی تر بگوییم تاثیرگذارتر بوده است؟
ساری: بسیار تاثیرگذار بوده، ما در مجموعه نیروهای مسلح یک برشی از برنامه ۴ میلیونی دولت را عهده‌دار شدیم که آمدیم کمک دولت در تمام زمینه‌هایی که مربوط به امور مسکن است. در این شورایی که ایجاد شده تمام آن فرایندهایی که ما می‌توانستیم موفق باشیم در عرصه عمل را تدوین کردیم
مسکن ۴ ضلع دارد یک ضلع آن بحث سیاست‌ها است
مسکن ۴ ضلع دارد یک ضلع آن بحث سیاست‌ها است، یک ضلع بحث تامین منابع، یک ضلع تامین مصالح و ضلع مهم آن اجرا و تامین اراضی است. این اراضی به طور مثال ما تا امروز بیش از ۱۵۰۰ هکتار از اراضی نیروهای مسلح را با کمک دولت و همین شوراها آوردیم تغییر کاربری ایجاد شده، الحاق به محدوده انجام شده، بارگذاری انجام شده، در کمیسیون‌های مربوطه رفته مصوب شده و امروز راه‌اندازی روی این تعداد پروژه اجرا شده است. ما امروز در مجموعه سازمان‌های نیروهای مسلح ۲۷۳ پروژه فعال داریم، بالغ بر ۲۳۵ هزار واحد در حال ساخت و ساز هستیم که زمین آن تقریباً ۷۰ درصد از اراضی نیروهای مسلح و ۳۰ درصد از اراضی که وزارت راه و شهرسازی فراهم کرده، تامین شده است.
سوال: آقای آیینی یکی از نکاتی که همیشه وجود داشت و در دولت‌های قبل هم همیشه شاهد آن بودیم و یکی از چالش‌ها در حوزه ساخت و ساز مسکن بود بحث بازآفرینی شهری بود، بحث نوسازی بافت فرسوده بود همانطور که در آمار هم بود ۶۱۴ شهر را داشتیم که این اتفاق افتاده، چقدر این شورا کمک کرد که دستگاه‌ها بتوانند با هم هماهنگ‌تر عمل کنند و برای این که یک بخشی از آن تکلیفی را که برای ساخت و ساز مسکن روی دوش شما بوده محقق کنند؟
آیینی: شاید قبل از این که وارد بشویم، یک دوگانه‌ای در بین کارشناسان مطرح می‌شد که نوسازی بافت فرسوده را در مقابل طرح نهضت ملی قرار می‌داد. یکی از تلاش‌هایی که در جلسات شورای عالی مسکن صورت گرفت این دوگانه را جلسات شورای عالی برطرف کرد، یعنی در نهایت تمهیداتی که آقای رئیس جمهور شهید دادند و پیگیری که آقای دکتر بذرپاش داشتند.
۵ خط تلاش برای تحقق دستاوردهای نهضت ملی مسکن تعریف شد
۵ خط تلاش برای تحقق نهضت ملی تعریف شد، یعنی مردمی‌سازی به معنی واقعی آن این که کار به مردم واگذار شود برخلاف مسکن مهر یا طرح اقدام ملی تلاش شد که بیشتر کار مردمی باشد از واگذاری‌های زمین به صورت انفرادی برای ساختن خانه‌های یک طبقه حیاط‌دار تا واگذاری‌های گروهی و بعد واگذاری زمین روستایی، نوسازی و مقاوم سازی مسکن روستایی و همینطور مسکن قشرهای مختلف نیروهای مسلح ،بخش دانشگاهی و دهک‌های درآمدی پایین افرادی که تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و نظایر و یک خط تلاش پنجمی به نام بافت فرسوده یعنی ما از یک طرف مواجه هستیم با بناهای ناپایداری که اگر به دادشان نرسیم جان هموطنانمان را به خطر می‌اندازد، از طرف دیگر ظرفیتی است برای تولید مسکن یعنی این جا دو هدف کلی می‌شود به آنها پرداخت که هم مقاوم سازی صورت می‌گیرد و جان هموطنان نجات پیدا می‌کند و هم مسکن اضافی تولید می‌شود و این جا به جهت این که زیرساخت‌ها تقریباً فراهم است می‌تواند سرعت بیشتری بدهد، لذا به طور متوازن به هر ۵ بخش پرداخته شد و تاکیدات ویژه ایشان در جلسات شورای عالی مسکن مبنی بر اینکه بافت فرسوده باید توسط مردم انجام بشود در جلسات اخیری که هم در سفر رئیس جمهور به منطقه ۱۷ و ۱۸ تهران برگزار شد و هم سفرشان در بندرعباس و آخرین یکشنبه‌ای که در جلسه ایشان در دولت حضور داشتند تاکید ویژه کردند بر تکمیل کردن بسته تشویقی بافت فرسوده برای این که مردم بهتر بتوانند کار کنند، یعنی کارکرد دولت را از یک طرف تشویق مردم و از طرف دیگر رفع موانع دیدند و تاکید ویژه داشتند که بحث تشویق این کار تقویت شود و با همین تلاش‌هایی که تا الان انجام شد الحمدلله در دولت ایشان ما در مقایسه با تمامی دولت‌های بعد از انقلاب و حتی در تاریخ نوسازی کشور ما رکورد صدور پروانه نوسازی در بافتهای فرسودگی با همکاری و همراهی شهرداری‌های سراسر کشور انجام شد.
سوال: چقدر بود؟
آیینی: به بالای ۹۴ هزار واحد رسید بالاترین رکورد ما مربوط به سال ۹۰ است که ۸۹۶۸۳ است و در مقایسه با سال پایانی دولت پیشین، ما ۸۰ درصد رشد در صدور پروانه‌ها در بافتهای فرسوده داریم و از ۲۸۲ هزار واحدی که پروانه صادر شد تا الان هم ۱۰۱ هزار به بهره‌برداری رسید. نکته مهم این است که با چه سرعتی توانسته این واحدها به بازار مسکن عرضه بشود.
سوال: آقای سادات از نقش هماهنگی که شورای عالی مسکن که با حضور رئیس جمهور شهید برگزار می‌شد صحبت می‌کنیم، شما بفرمایید که تشکیل مستمر این جلسات چقدر موثر بود و توانست هماهنگی ایجاد کند بین دستگاه‌هایی که در مسکن متولی بودند؟
سادات: دولت‌های مختلف بر اساس سیاست‌هایی که دنبال می‌کنند این اولویت دهی که به شورای عالی، که تعداد آن هم کم نیست را جابه جا می‌کنند. الحمدلله در دولت آقای رئیسی شورای عالی مسکن مهمترین شورای عالی بود که تعداد برگزاری جلسات آن رکورددار است و نشان می‌دهد که چقدر مسئله مسکن برای آیت الله رئیسی مهم بود که ما ۱۶ جلسه را با حضور خود ایشان بدون حتی یک جلسه غیبت برگزار کردیم، جلسه هفدهم هم که برگزار شد برای این که مردم عزیز در جریان باشند اولین شنبه بعد از درگذشت ایشان این جلسه برگزار شد و اعضا خودشان توجه ویژه‌ای داشتند که این شجره طیبه که در دولت مردمی سیزدهم با همت خود آقای رئیس جمهور آغاز شده بود ان‌شاءالله بتواند بعد از حضور خود ایشان هم این امتداد خدمت جلو برود. این جلسات شورای عالی مسکن چند ویژگی داشت مهمترین ویژگی این جلسات این بود که همزمان با جلسه شورای عالی مسکن که اعضای محترم آن را شما معرفی کردید در تمام استانها ما شاهد برگزاری جلسات شورای مسکن استانی بودیم، آقای رئیس جمهور خودشان اشاره می‌کردند در جلسات که الان دارد برگزار می‌شود.بدون اغراق در کل کشور بیش از ۲۰۰ مدیر اجرایی تراز اول دارند حضور پیدا می‌کنند جلسات شورای مسکن استانی ما آقایان استانداران رئیس شورا هستند، مدیران کل راه و شهرسازی دبیران آن هستند، تمام مدیران کل مربوط به وزارت نیرو، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ،شبکه بانکی استانها در این جلسات شورای مسکن بودند که همزمان با تمام این جلسات شورای عالی مسکن جلسات شورای استانی برگزار می‌شد. در برخی از این جلسات مسائلی که در استانها وجود داشت و ممکن بود که بین دستگاه‌ها اختلافی وجود داشته باشد استانداران به صورت حضوری در جلسات شورای عالی مسکن یا به صورت بر خط حضور پیدا می‌کردند مسائل را مطرح می‌کردند و در سطح ریاست محترم جمهور تصمیم گیری و جمع‌بندی می‌شد و این مباحث ابلاغ می‌شد.
سقف تسهیلات مسکن از ۳۵۰ به ۵۵۰ میلیون تومان رسید
از مهمترین دستاوردهای این جلسات شورای عالی مسکن می‌توانیم به موضوع افزایش سقف تسهیلات نهضت ملی مسکن که پارسال ابلاغ شد از مبلغ ۳۵۰ به ۵۵۰ میلیون تومان و این کاهش نرخ بهره بانکی تسهیلات مربوط به نهضت ملی مسکن به ۱۸ درصد اشاره کنیم، تصمیم گیری شده بود که حتی اگر فضای اقتصادی کشور به سمتی برود، تلاش می‌کردیم که حتی این نرخ بهره را هم بتوانیم پایین‌تر بیاوریم.
موضوع بعدی که در این جلسات شورای عالی مسکن توجه ویژه‌ای به آن می‌شد کمک به حل مسئله تامین زمین برای برخی از استان‌هایی بود که واقعاً با موضوع تامین زمین مشکل داشتند در این جلسات به صورت حضوری آقایان استانداران می‌آمد از مسیرهای مختلف مانند آوردن زمینهای مربوط به سایر دستگاه‌های دولتی، کمک گرفتن از سایر دستگاه‌ها مانند نیروهای مسلح برای حل مسئله زمین این استانها استفاده می‌شد.
موضوع بعدی که در جلسات شورای عالی مسکن حائز اهمیت بود حضور مدیران عامل شبکه بانکی کشور بود ما در جلسات چهاردهم یا پانزدهم این آمار را دادیم که اگر همت آقای رئیس جمهور نبود این اعداد و ارقامی که شبکه بانکی تکلیفش بود که پرداخت کند هیچ وقت رخ نمی‌داد، واقعاً با همت و پیگیری شخص آقای رئیس جمهور و دفتر ایشان بود که این رکورد بی‌سابقه حضور شبکه بانکی در نهضت ملی مسکن رقم خورد.
بحث دیگری که در جلسات شورای عالی مسکن توجه آقای رئیس جمهور را داشت بحث مسکن روستایی بود که با همت ایشان بود که ما برای اولین بار در روستاهایمان هم موضوع زمینهای اجاره ۹۹ ساله روتین شد قبل از این، زمین اجاره ۹۹ ساله که عملا ارزش زمین به صفر می‌رسد برای افرادی که متقاضی مسکن هستند و راحت‌تر و خیلی بهتر می‌تواند این‌ها را صاحبخانه کند در شهرهای جدید داشتیم ولی برای اولین بار در دولت مردمی سیزدهم آیت الله رئیسی بود که در روستاهای کشور هم شاهد واگذاری زمین بودیم، عدد میلیونی را ان‌شاءالله داریم پیگیری می‌کنیم که بتوانیم زمین در روستاها تامین کنیم.
بحث بعدی که آقای دکتر آیینی به آن پرداختند حل این دوگانه ساخت مسکن در شهرهای جدید یا بافت فرسوده بود ما بدون هیچ موضع‌گیری تمام قد پای هر دو سیاست آمدیم با این که بار پیگیری هر دو سیاست شاید برای دولت سنگین بود ولی واقعاً هر دو سیاست هم از سمت شورای عالی مسکن با ریاست آیت الله رئیسی و آقای دکتر بذرپاش وزیر محترم با قدرت پیگیری شد که ما بتوانیم در هر دو بخش هم ساخت مسکن در بافت فرسوده و هم ساخت مسکن در شهرهای جدید ایران بتوانیم رکوردهای خوبی را شاهد باشیم.
شورای عالی مسکن مهمترین شورای عالی دولت مردمی سیزدهم بود
امروز اگر بیش از ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار مسکن در کشور عملیات اجرایی آن آغاز شده واقعاً به خاطر همت‌ها و تلاش‌ها و پیگیری‌های ویژه آقای رئیس جمهور بود. خاطرم است در جلسه دوازدهم یا سیزدهم بود که ایشان تاکید داشتند اگر نیاز باشد ما هر روز هم جلسه شورای عالی مسکن برگزار کنیم ایشان می‌فرمودند بنده هر روز آمادگی را دارم که جلسات شورای عالی مسکن را برگزار کنیم. شورای عالی مسکن مهمترین شورای عالی دولت مردمی سیزدهم بود واقعاً حرفی بود که به عینه آقای رئیس جمهور شهید آیت الله رئیسی به عمل آن را اجرا کرده بودند.
سوال: آقای ساری در حوزه تامین مسکن برای قشرهای کم درآمد چقدر نقش این شورا پررنگ بود؟ چقدر این شورا توانسته جهت دهی کند برای این که این سرعت با هماهنگی بیشتر انجام بشود؟
ساری: در ارتباط با قشرهای کم درآمد استحضار دارید بخش اعظمی از خود پرسنل نیروهای مسلح شاید جزو دهک‌های ۵ یا پایین‌تر باشند که این‌ها در اولویت ما قرار گرفته، در مجموعه کار اجرایی که داریم انجام می‌دهیم. به عنوان یک سیاست هم در مجموعه نیروهای مسلح تدابیر ریاست محترم ستاد کل و فرماندهان ۴ سازمان عمده نیروهای مسلح ارتش جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران، نیروی انتظامی و وزارت دفاع قرار گرفته است این به عنوان یک سیاست مدون، در دستور کار اجرا قرار گرفته، به عنوان اولویت هستند علاوه بر این در بحث قانون ماده ۲، سه گروه از اقشار کم درآمد هستند کمیته امداد، بهزیستی و رزمندگان معسر ، رزمندگان معسر که استخدام هیچ دستگاهی نیستند این‌ها یک حقوق مستمری از مجموعه صندوق سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح دریافت می‌کنند و تامین مسکن و پیگیری مسکن این‌ها را به عهده قرارگاه مسکن نیروهای مسلح قرار داده است ، ساخت این مسکن در اجرایش توسط قرارگاه امام حسن مجتبی که تعهد یک میلیون ساخت مسکن را با دولت بستند برای قشرهای کم درآمد به عهده عزیزان ما است که موضوع تامین زمین را پیگیری می‌کنیم، قریب ۶ هزار واحد از ۵۰ هزار واحد ما تعیین تکلیف شده و زمین آن نیز تعیین شده است.
سوال: یعنی تامین زمین با شما بوده است؟
ساری: تامین زمین انجام شده است.
سوال: چند هکتار؟
ساری: قاعده اش فرق می‌کند در حوزه‌های شهری یا روستایی با هم فرق می‌کند، آن چه که استاندارد است به طور میانگین بخواهیم جمع بزنیم هر هکتار ۱۰۰ واحد تقریبا این پوشش داده می‌شود که در حوزه‌های شهری این میزان تراکم بیشتر است، این موضوع بحث نیروهای مسلح است. وجود این شورای عالی کار جهادی ایجاد کرد واقعا حرکت جهادی که در مجموعه کشور می‌خواهم بگویم وگرنه طبق روال عادی همه کار خودشان را انجام می‌دادند، روال عادی این است که ما یک برنامه ساخت بر اساس توانمان می‌گوییم مثلاً سالی ۳۰۰۰ واحد تعیین تکلیف کنیم، ولی وقتی این شورا آمد و قانون پشت این قضیه آمد و شورای مسکن تشکیل شد و شخص ریاست محترم جمهور فقید و شهید پای این کار آمد، کار جهادی هم کار شبانه روزی است در تمامی حوزه‌ها اعم از تامین ملک، تامین منابع، تامین مصالح و کار اجرایی و نظارت و پایشی که در میدان دارد انجام می‌شود، شورا آمده این زنجیره را تعریف کرده و برای هر کدام از این زنجیره‌ها زمان‌بندی تعیین کرده و گزارش گیری و پایش می‌کند، اگر موانعی وجود داشته باشد موانع در ماه بعد در جلسه شورا بررسی می‌شود این خیلی مهم است وقتی که وجود همچین شورایی که می‌تواند چرخه اقتصادی و چرخه تولید مسکن را به این حد برساند. سابقه ندارد در کشورمان که در یک دوره ای بیاییم، امروز به عنوان مثال از ۴ میلیون مسکن بگوییم ۲ میلیون و ششصد هزار تا از آن تکلیف شده، به عبارتی تامین زمین کردیم در بهترین دورانی که وجود داشته که بحث مسکن مهر بوده حدودا در سال توانستیم ۳۵۰ تا تحویل بدهیم این کار بی‌نظیر مرهون یک کار جهادی است. پس شورا و نقش کار جهادی و ریل گذاری صحیحی که انجام شده و تمام اشتباهات و انحرافاتی که قبلاً در کارهایمان داشتیم آمدیم اصلاح کردیم این چرخه را به حرکت در آورده و اثرگذاری‌اش را در حوزه‌های دیگر داریم می‌بینیم، در حوزه اشتغال، در حوزه توسعه صنعت، در حوزه استفاده از تکنولوژی‌های جدید، در ساختمان سازی داریم می‌بینیم با همین شوراها حرکت‌هایی که انجام شد در مجموعه نیروهای مسلح ما کارخانه صنعتی سازی را راه اندازی کردیم به برکت و مرهون این حرکت جهادی بوده که ایجاد شده که می‌تواند به طور مثال در مدت ۶ ماه یک برج ۱۲ طبقه را به شما کلید تحویل دهد که یک استفاده به طور ۱۰۰ درصد از فناوری‌های نوین و جوانان نخبه و بومی و سرریز دانش نظامی که آمده در ساخت این کارخانه صنعتی قرار گرفته است.
سوال: آقای آیینی بحث بود و نبود شورا در حوزه بافت فرسوده که اشاره کردید رکوردی داشته، چقدر موثر بوده؟ این شورا چقدر شما را کمک کرد برای این که این کار را سریع‌تر جلو ببرید و به آن هدف زودتر برسید؟
آیینی: در سال ۱۴۰۲ در مقایسه با سال آخر دولت پیشین، ما ۸۰ درصد رشد در میزان صدور پروانه در بافتهای فرسوده داشتیم یا این که گفتیم رکورد صدور پروانه در تاریخ نوسازی کشور شکست. این نتیجه چه بود؟ در هر جلسه شورای عالی وزیر راه و شهرسازی آقای دکتر بذرپاش زمینه را فراهم می‌کردند و دستور می‌دادند که گزارش بدهیم یعنی در هر جلسه روند عملکرد بافت فرسوده در این جلسات ارائه شد و ایشان در جمع‌بندی‌شان همواره تاکید ویژه بر بافت فرسوده داشتند همین باعث شد که در دستور کار استانداران محترم و مدیران استانی قرار بگیر، به نحوی که شاید در سامانه ستاد ملی بازآفرینی که شهرداری‌های بیش از ۶۰۰ شهر به طور مرتب پروانه وارد می‌کنند، این‌ها پیگیر میزان صدور پروانه شان بودند، پیگیر میزان واحدهای بهره‌برداری رسیده شان بودند، خود همین یک زمینه در واقع یک عزم ملی در کشور ایجاد کرد، این رشدهای در واقع بی‌سابقه و جهش‌وار حاصل این توجه در این ستاد است و در این شورای عالی مسکن در واقع مطرح شد. اما من دوست دارم به چند نکته دیگر اشاره کنم که شاید کمتر گفته شده ؛ ببینید در سند
نوسازی بافت های فرسوده شهری و روستایی از اولویت های مهم دولت مردمی بود
دولت مردمی شهید دکتر رئیسی به موضوع نوسازی بافت فرسوده شهری و روستایی تاکید ویژه شد و راهبرد عملیاتی آن هم مشخص شد، اصلش بر تدوین بسته‌های تشویقی با تکیه بر محل محور بودن این نوسازی بود این یک مسیر کاملی را برای ما روشن کرد و در شوراها همین مسیر در واقع پیگیری شد، بحث دوم حاصل گزارش‌هایی که در این شورا داده می‌شد آقای رئیس جمهور دستور ویژه دادند ؛که ارزیابی عملکرد استانداران در حوزه بازآفرینی هم ارائه شود، خود همین رتبه‌بندی یک حرکت خوبی در استانها ایجاد کرد و برای اولین بار مصوبات ستاد ملی بازآفرینی شهری هم با امضای خود ایشان ابلاغ شد ۷ مصوبه کلیدی که تحول ما از اینجا شروع شد، یعنی از تدوین برنامه اقدام مشترک گرفته تا تدوین مشوق‌های مختلف که این بسته ۱۹ بندی که توسط آقای دکتر بذرپاش در اوایل اسفند ۱۴۰۱ ابلاغ شد درباره این بسته‌ها بود که خیلی توانست تاثیر بگذارد در تمامی شهرهایی که این بسته ۱۹ بندی که برای اولین بار در دولت آقای دکتر رئیسی در واقع ابلاغ شد و برای همه شهرها و از طرفی به همه شهرها هم اجازه داد بسته بومی خودشان را در واقع تدوین بکنند یعنی با یک ابزار غیر ریالی حتی توانست یک مشوق خوبی فراهم بکند و این توانست یک حرکت جدی ایجاد بکند آقای دکتر سادات فرمودند در حوزه بافت فرسوده هم تسهیلات نوسازی هم در بخش نهضت ملی و هم در بخش یارانه‌ای که تبصره ۱۸ بود در برخی موارد دو برابر و در بخشی دو و نیم برابر در واقع شد و این توانست یک حرکت جدی ایجاد بکند باز در دولت ایشان با رفت و برگشت متعددی که شد و حالا با زحمات زیادی که در دولت برای این کار کشیده شد.
در دولت آقای رئیسی سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه غیر رسمی تصویب شد
سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه غیر رسمی در واقع تصویب شد، آن خودش یک فصل جدیدی را در کشور ایجاد می‌کند ، یعنی واژه‌های جدیدی را از شهرسازی استطاعت گرفته است، این‌ها وقتی ابلاغ شود، تحول جدی در حوزه مسکن و شهرسازی ما ایجاد خواهد کرد و تاکید ویژه‌ای که ایشان بر استفاده از حلقه‌های میانی در پیام رسانی و جهاد تبیین این مشوق‌های نوسازی که ما در اردیبهشت ماه موفق شدیم که اولین همایش را برگزار کنیم با حضور تمامی روسای بسیج استانها و همینطور گروه‌های جهادی و گروه‌های مردمی که در این حوزه به کار بیایند ما در برنامه هم دیده بودیم که پنج رزمایش را اجرا کنیم که از آنجا که تاکید حضرت آقا بر این بود که در واقع خدمات متوقف نشود ، ما انشاالله اولین رزمایش را در همین خرداد ماه به صورت پیرو آن همایش برگزار خواهیم کرد که در واقع این جهاد تبیین صورت بگیرد، در قالب طرح خادم شو به نیابت از رئیس جمهور شهید و همراهان شهیدش که در واقع این حقوق مردم را در نوسازی که بیش از ۵۰ حق است دوباره اطلاع رسانی کنیم ، و این جمله را من حیفم می‌آید که نگویم که ایشان موضوع محرومیت زدایی از محلات و بازآفرینی شهری و محلات کمتر برخوردار را و همینطور مقاوم سازی را به عنوان طرح رئیسی ازش یاد می‌کرد و می‌گفت این طرح خود من است و من پای کار هستم شما هر همراهی و کمک در بدنه دولت می‌خواهید ما فراهم می‌کنیم و در واقع این انگیزه ما برای ادامه این حرکت به صورت جهادی است .
سوال : آقای سادات اشاره شد به بحث بازآفرینی و بحث قشرهای کم درآمد در شورای عالی مسکن، چقدر این نکته مورد توجه بود و در این ۱۶ جلسه‌ای که با حضور خود آقای رئیس جمهور شهید انجام شد چقدر این موضوع مورد تاکید بود؟
سادات: یکی از ویژگی‌های خاص شورای عالی مسکن این بود که جلسات مختلفی را به موضوع مسکن قشرها تخصیص می‌دادیم ما مثلاً در مورد مسکن اعضای هیئت علمی ، اعضای محترمی که تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی هستند، مربوط به مسکن، مسکن نخبگان و قشرهای مختلفی که حالا اگر بخواهیم مرور کنیم ، در هر کدام از جلسات شورای عالی مسکن می‌آمد.
ساخت مسکن یکی از پیچیده ترین کارهای ممکن است
یک سوال خیلی مهم را شما پرسیدید که اگر شورای عالی مسکن نبود چه اتفاقی می‌افتاد، خود ساخت مسکن یکی از پیچیده‌ترین کارهای ممکن است یعنی ما مسکن را فقط ساخت یک واحد مسکونی نباید در نظر بگیریم امروز مسکن که ساخته می‌شود از خود موضوع تامین زمین تا مسائل مختلفی که در سطح یک استان باید حل شود که یک زمینی به عنوان سایت اولیه مسکن معرفی شود، تا بعد از اینکه وارد عملیات اجرایی آماده‌سازی زمین بشود، بر این عملیات آماده سازی باید افرادی آماده شوند حالا چه به صورت گروهی، ساخت که به خود مردم زمین را می‌دهیم بسازند، چه بعدش بخواهد دست یک پیمانکاری قرار بگیرد به صورت انبوه سازی بخواهد آن ساخته شود حتی بعدش گرفتن پروانه‌های مختلف که باید آن مسکن را بگیریم بعد از اینکه ساخته شد باید بررسی شود که آن مسکن، مدرسه، پاسگاه، بیمارستان و پارک دارد یا ندارد ما امروز در وزارت راه و شهرسازی این مسئله را در شهرهای جدیدمان سفرهای استانی که خود آقای رئیس جمهور تشریف می‌آوردند و یا آقای وزیر می‌روند شما نگاه می‌کنید که در کنار خود تحویل مسکن‌ها ما داریم، مجموعه‌ای از مساجد، بیمارستان‌ها، پارک‌ها و پاسگاه‌های پلیس و مدارس را داریم، تحویل مردم عزیز می‌کنیم یعنی این است که شورای عالی مسکن را مهم می‌کند این است که آقای رئیس جمهور شهید می‌گفتند که این حق الناس است که طالبی که در شورای عالی مسکن بیان می‌شود و بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ تا مدیر ارشد استانی و کشوری و اکثر وزرای محترم در آن جلسه حضور داشتند این می‌شد اهمیت، که مدیران ما در سطح استان بدانند که موضوعی که ریاست محترم جمهور و دستگاه اجرایی کشور در دولت مردمی سیزدهم بحث مسکن است
اگر شورای عالی مسکن نبود، پرداخت تسهیلات بانکی رکورد نمی زد
این شورا اگر نبود بحث تسهیلات بانکی پرداختش قطعاً این رکورد را نمی‌زد، یک موضوع دیگری را لازم می‌دانم بگویم ما در شورای عالی مسکن بحث ساماندهی بازار مسکن را نداشتیم، ما خودمان را متولی ساخت مسکن می‌دانستیم ولی دغدغه آقای رئیس جمهور بود که بحث ساماندهی بازار مسکن را در این شورا آوردیم گزارش می‌دادیم و رتبه‌بندی مختلف استان‌های مختلف که چقدر بر اصنافی که نقش دارند در بازار مسکن نظارت می‌شود.
بیش از ۱۰۰ هزار بازرسی از بنگاه‌های مشاور املاک انجام گرفت
بیش از ۱۰۰ هزار بازرسی در دولت آقای رئیسی از بنگاه‌های مشاور املاک انجام گرفت متخلفان زیادی شناسایی شدند و با آنها برخورد شد، من خاطرم است خود رئیس جمهور فقید وقتی درباره تهیه مسکن توضیحاتی را می‌دادند در جلسه اشاره کردند که خودشان به عنوان یک فرد معمولی سالها پیش رفته‌اند و بنگاه به بنگاه گشته‌اند و مسکن خریدند به جزئیاتی که یک فرد ایرانی در رابطه با خرید مسکن باهاش مواجه می‌شود و چون ایشان حقوقدان هم بودند و مسائل حقوقی که ممکن است فرد باهاش مواجه شود را اشاره می‌کردند این انگیزه‌ای که آقای رئیس جمهور در شورای عالی مسکن به ارکان مختلف دولت می‌دادند موجب این می‌شد که ما امروز شاید بگوییم شورای عالی مسکن نبود قرارگاه ملی نهضت ملی مسکن بود، یعنی واقعاً به صورت قرارگاهی و جهادی مباحث مطرح می‌شد و جلو می‌رفت بله اگر شورای عالی مسکن نبود خیلی از مباحثی که شاید کشور با بحث کمبود بودجه مواجه می‌شد می‌توانستیم این‌ها را رها کنیم، برای نمونه ما وقتی قرار است مسکن را تحویل بدهیم بحث شبکه نیرو و مباحث این تیپی به مسکن‌ها برسد یعنی مسکن را که ما باید تحویل بدهیم آب، برق ، گاز و تلفن و حتی اینترنتش باید مهیا شود برای مردم اینجور مباحث در ردیف‌های مختلف بودجه نبود ولی با آن همگرایی که آقای رئیس جمهور در جلسه بین وزارت راه و شهرسازی و وزارت نیرو و وزارت ارتباطات و وزارت کشور ایجاد کرده بودند این را با همکاری یکدیگر جلو می‌رفتیم و این مسائل حل می‌شد، یکی از موضوعات مهمی که باید به آن اشاره کنیم بحث پیگیری‌های مختلفی بود که آقای رئیس جمهور در رابطه با مالیاتی که در رابطه با بانک‌هایی که تسهیلات را پرداخت نکرده بودند به نهضت ملی مسکن و تخلف کرده بودند چندین جلسه اشاره کردند که این بحث پیگیری شود و با بانک‌های متخلف برخورد شود جز مباحث مهمی بود که ایشان در چندین جلسه اخیر به آن اشاره کردند و خواستند که این بحث حتماً پیگیری شود .
سوال: آقای آیینی در تبیین نقش این شورا، چقدر مشارکت بخش خصوصی در آن دیده می‌شد؟ و حالا مشخصا در زمینهای که شما فعالیت می‌کنید در حوزه بازسازی بازآفرینی شهری چقدر دیده می‌شد؟ و چقدر روی آن تاکید شده است؟
آیینی: در شورای عالی در واقع یک زیر مجموعه‌ای دارد در سطح استانها، شورای مسکن استانها تقریباً هر دو هفته یک بار در همه استانها تشکیل می‌شود در آن شورای استانی که تجمیع می‌شود مسائلش در شورای عالی نمایندگان بخش خصوصی در واقع صنف انبوه ساز حضور دارند، مسائل از پایین به بالا در واقع می‌آید و مورد رسیدگی واقع می‌شود.
رئیس جمهور شهید ما همواره تاکید بر مردمی سازی داشتند
نکته مهم این بود که رئیس جمهور شهید ما همواره تاکید بر مردمی سازی داشتن، یعنی در جلسات که کار مردم به خود مردم در واقع واگذار کنیم، لذا در حوزه بافت فرسوده اینکه تاکید داشتند بر اینکه بسته‌های تشویقی در واقع جذاب‌تر شود و کامل‌تر شود فقط با نگاهی اینکه مردم تشویق شوند چون در بافت فرسوده املاک از آن خود مردم است، سازنده هم باز خود مردم هستند حالا چه سازندگان جز در محلات چه انبوه سازان و اینکه این بستر فراهم شود که مردم کار را سریع‌تر انجام بدهند و نتیجه‌اش هم مشخص شد و ما افسوس می‌خوریم که کاش سایه ایشان بر سر ما باقی می‌ماند و بسته‌های تشویقی تکمیلی که در حال تدوینش بودیم و در واقع یک مشوق‌های دیگری برای عزیزان قرار بود در بافتهای فرسوده داده شود مثل مسکن روستایی کاهش سود داشته باشیم، مثل اینکه بتوانیم برای متقاضیان نهضت ملی در بافتهای فرسوده مسکن‌دار شدن را فراهم کنیم در واقع یک وام ارزان خرید داده شود که این خیلی سریع‌تر کار را جلو ببرد و امیدوار هستیم که این راه با همین قوت ادامه پیدا بکند.
سوال : یک نکته‌ای را هم آقای ساری اشاره کردند در بحث استفاده از فناوری‌های جدید، نگاه متفاوتی که در حوزه ساخت و ساز می‌شود گفت صنعتی سازی مسکن، چقدر به آن توجه شده است ؟
آیینی : جلسات مختلف و مصوبات مختلفی در این زمینه داریم ،حتی در ستاد ملی بازآفرینی در اولین جلسه آن یک بند استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان است، حتی تسهیلاتی که داده می‌شود به سازندگانی که از شرکت‌های دانش بنیان و فناوری نوین استفاده می‌کنند ۳۰ درصد تسهیلات بیشتری را می‌توانند دریافت بکنند یعنی حمایت‌های ویژه‌ای دیده شد که بیشتر فضایی بیاید که بتواند قیمت مسکن را کاهش بدهد و برای مردم ارزان‌تر مسکن تامین شود .
سوال : فکر می‌کنید اگر همچین شورایی به این شکل و با این کیفیتی که داریم راجع به آن صحبت می‌کنیم انجام نمی‌شد و تشکیل نمی‌شد در حوزه کاری خودتان که بحث بافت فرسوده و بازآفرینی شهری، فکر می‌کنید چقدر کار کندتر پیش می‌رفت اگر بخواهیم عدد و رقمی برآوردی داشته باشیم؟
آیینی : واقعیت این است که اگر آمارها را ما ملاحظه بکنیم، در این دوره متاسفانه ما شاهد درگذشت وزیر سابق مسکن هم بودیم یک فاصله بین شوراها شکل گرفت فاصله آمارها و رشد آمارها در این فاصله اگر ملاحظه کنید کاملاً تشخیص داده می‌شود که حضور شورا چقدر موثر بوده ، یعنی حضور شخص اول دولت اینکه خودش اینقدر وقت بگذارد تمام بدنه دولت را به حرکت درآورد و این جهشی که از آن داریم صحبت می‌کنیم و این نتیجه درخشانی که به دست آمده در مقایسه با ادوار گذشته به نظر من نقش کلیدی اش حضور تشکیل مرتب این شوراها و حضور فعالانه و بسیار موثر شخص رئیس جمهور شهید بود.
سوال : آقای ساری شما بفرمایید در ایام ثبت نام نامزدها هم هستیم و انتخابات ریاست جمهوری هم نزدیک است فکر می‌کنید اگر بخواهید جمع‌بندی بفرمایید در دولت بعدی فارغ از اینکه چه گروه و چه حزبی و چه رئیس جمهوری سر کار باشد در حوزه مسکن که یکی از موضوعات مهم همه دولت‌ها بوده است، فکر می‌کنید که در دولت بعدی چگونه باید بهش نگاه شود چه چالش‌هایی بود در این ۱۶ جلسه‌ای که برگزار شد و جلویش گرفته شد و می‌توانید توصیه کنید که در دولت بعد این اقدامات انجام شود که شورای عالی مسکن با کیفیت بهتر و بیشتری کار خودش را ادامه بدهد؟
۶۰ تا ۷۰ درصد درآمد هر خانوار هزینه مسکن می شود
ساری : قطعاً ؛ هر دولتی که کار آینده را و سکان این ادامه راه را بخواهد به عهده بگیرد اگر بخواهد مشکل مردم را که حدود بین ۶۰ تا ۷۰ درصد درآمد هر خانوار را هزینه مسکن به خودش اختصاص پیدا می‌کند، اگر بخواهد هر دولتی بیاید راهی جز این مسیر به نظر من ندارد بایستی توجه شود به زیرساخت‌های مسکن و ساخت مسکن، آن هم به روش جهادی که شروع شده، یعنی ریل گذاری که انجام شده ریل گذاری بسیار موفق و مثمرالثمر و اثرگذار در جامعه است ، پس این به عنوان یک سیاست کلان است حالا شاید ما نقاط ضعفی در اجرا داشته باشیم به طور مثال به کارگیری موثر همه بانک‌ها چون برخی از بانک‌ها شاید سرمایه‌شان در جای دیگر باید فشار بیشتری بیاید در این قضیه چون با توجه به نرخ افزایش تولید مسکن قیمت مسکن نیاز است، تسهیلات بیشتر، تسهیلات ارزان قیمت‌تر و شرایط جدیدتری را متناسب با روز، باید قوانین و مقررات و زیرساخت‌ها و فرایندهایمان را روزآمد کنیم و این کار را تا سر منزل مقصود که رساندن به قیمت پایدار مسکن در کشور است ادامه بدهیم و این مسکن است که سایر حوزه‌های ما را می‌تواند راه اندازی کند.
۳۵۰ شغل مستقیم وابسته به مسکن است
۳۵۰ شغل مستقیم وابسته به مسکن است، اگر می‌خواهیم در حوزه اقتصاد در حوزه‌های کارآفرینی در حوزه‌های صنعتی و خدماتی، فعال شویم حوزه مسکن به عنوان یک سرشاخه است به نوعی شاخص است که می‌تواند همه حوزه‌های دیگر را به حرکت در بیاورد و از آن طرف هم کمک به معیشت بشود اگر می‌خواهیم معیشت یک فرد را حل کنیم به قول عامیانه‌اش بگوییم یک خانه به فرد بدهیم، بقیه معیشتش نان شبانه روزش را می‌تواند خودش به قول معروف مدیریت بکند، ولی مسکن را نمی‌شود، کرایه مسکن بالاست ، قیمت زمین بالاست و این موارد را نمی‌تواند حل کند.
هر دولتی که می‌خواهد بیاید باید یک سیاستگذار قوی باشد
لذا هر دولتی که می‌خواهد بیاید بایستی یک سیاستگذار قوی و ادامه دهنده راه رئیس جمهور شهید و این شورا باشند و موانعی که وجود دارد را ماه به ماه و روز به روز رصد و پایش کند و در عرصه میدان بتواند تحقق پیدا بکند، لذا ما به دنبال برآورده کردن انتظارات آحاد مردم هستیم که این موضوع تحقق پیدا کند، برای اینکه به آن ۱۲ میلیون خانه‌ای که کمبود داریم در سطح کشور برسیم، لذا یک کار جهادی باید انجام بدهیم و یک کار برنامه‌ای برای ادامه دهنده آن راه است در این راستا ما هم به عنوان نیروهای مسلح با تمام امکانات و تجهیزات همانطور که امروز در خدمت دولت محترم هستیم و بخشی از کار را به عهده خودمان گرفته‌ایم شرکت‌ها و بنیادها و تعاون نیروهای مسلح فعال شده‌اند و به کمک وزارت راه و شهرسازی آمده‌اند، به کارگیری بخش خصوصی می‌تواند باز بخش دیگری از این نقاط را فعال‌تر کند، امیدواریم که هر دولتی که سر کار آمد به این موضوع توجه داشته باشد و به ویژه مسکن اولی‌ها و قشر محروم جامعه .
سوال: آقای سادات جمع‌بندی شما را هم داشته باشیم با همین سوالی که از آقای ساری پرسیدم ؟
سادات: نگاهی که وجود دارد من فکر می‌کنم هر شخص عزیزی که کاندیدا می‌شود در این دوره باید باور عمیق داشته باشد به ادامه این امتداد خدمت اگر فردی باور عمیقی نسبت به این موضوع نداشته باشد قطعاً آبروی خودش را در این مسیر نخواهد گذاشت ، آقای بذرپاش چندین بار به این نکته اشاره کرده بودند که اگر آقای آیت الله رئیسی این وعده ساخت مسکن را نمی‌دادند این موضوع قانون بود، اگر قانون نبود این موضوع نیاز کشور بود، واقعا هر فردی که می‌خواهد وارد این بحث شود و وارد این موضوع شود واقعاً همین مسیری را که شروع شده همین شجره طیبه‌ای که خدمت شما عرض کردم با ساعت‌ها وقت کارشناسی در لایه‌های مختلف کشور پیگیری شده است.
لوکوموتیو ساخت مسکن در کشور درحال حرکت است
تازه لوکوموتیو ساخت مسکن در کشور دارد حرکت می‌کند ان‌شاءالله دولت بعدی بتواند باور داشته باشد به این مسیر و بتواند تمام ارکان مختلف دولت را درگیر بکند این نشستی که خدمت شما بودیم و این برنامه نشان می‌دهد که ارکان مختلفی حالا شاید از دستگاه‌های دیگری نظیر وزارت نیرو و خود وزارت کشور و خود وزارت صمت و وزارت اقتصاد و همه دستگاه‌ها بیایند تکالیفشان مشخص است که هر کدام چه کاری را دارند جلو می‌برند.
نرخ رشد تولید مسکن پس سالها مثبت شد
نرخ رشد تولید مسکن پس از سالها مثبت شد، تورم قیمت مسکن پس از سالها که داشت یک عدد خیلی عجیبی را نشان می‌داد یک کاهش چشمگیری داشته، مردم دارند این را درک می‌کنند، خود ساخت مسکن در موضوع تشکیل سرمایه در موقعی که دولت را، آقای رئیسی داشتند تحویل می‌گرفتند یک عدد خیلی عجیبی را نشان می‌داد اما هم اکنون یک کاهش چشمگیری داشته، مردم دارند این را درک می‌کنند خود ساخت مسکن در موضوع تشکیل سرمایه که در موقعی که دولت آقای رئیسی داشتند تحویل می‌گرفتند یک عدد بحرانی را ما شاهد بودیم در نرخ تشکیل سرمایه، امروز این عددی شده که می‌توانیم تفاوتش را ما درک کنیم، مسکن، لوکوموتیو پیشران حوزه اقتصاد کشور است مدل‌هایی که در قانون جهش تولید مسکن مدل‌های متنوع ساخت مسکن، مدل‌هایی هستند که کمک می‌کند به اقتصاد کشور، من یک نکته‌ای را اضافه کنم اگر که نهضت ملی مسکن نبود امروز این نقدینگی بالایی که مردم درگیر بحث ساخت مسکن کرده‌اند در همین نهضت ملی مسکن ممکن در بازارهای دیگری برود و نرخ تورم را به شدت افزایش بدهد خود همین مسکن بوده که مردم آمدند پای کار
سوال: آقای آیینی شما جمع‌بندی بفرمایید؟
آیینی : پیرو فرمایشات آقای دکتر سادات جدا از اینکه قانون بوده و نیاز است در کنار این ما ۲ میلیون ۷۰۰ هزار بنای ناپایدار در ایران داریم ، یعنی خود تخریب این‌ها باز نیاز به مسکن را به نوعی تشدید می‌کند بالاخره باید برای خود این‌ها هم یک مسکن ساخته شود لذا همه نکاتی که گفته شد ضرورت ادامه مسیر را با قوت بیشتر تاکید می‌کند و ان‌شاءالله امیدوار هستیم که ازدواج جوانان به این موضوع مرتبط است که هر چقدر این سرعت بیشتری بگیرد، ان‌شاءالله در حوزه بازآفرینی شهری طرح شهید رحمتی را که حالا تایید اولیه‌اش را از آقای وزیر در واقع گرفته‌ایم، ان‌شاءالله به زودی اجرایی خواهیم کرد و امیدواریم که کسی بیاید که نسبت به مردم مهربان‌تر و شبیه‌تر به شهید دکتر رئیسی عزیز باشد .
نظر شما