اصلاح قوانین و مقررات ضرورتی برای حفظ منابع طبیعی و توسعه معادن

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، برنامه بالاتر با حضور آقای فتحی معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست و آقای امید کشاورزپور سرپرست امور دفتر اکتشاف وزارت صمت به بررسی موضوع توسعه معادن یا حفظ محیط زیست پرداختند.

مشروح این برنامه را در ادامه می‌بینید: 

سوال: چند تا کلیدواژه بود که توسعه معادن دارد به خاک آسیب می‌زند نابود می‌کند آلایندگی دارد دامن مناطق شمالی کشور را هم گرفته و خیلی وضعیت مطلوبی را متصور نبودید علتش چیست واقعا همین طوری است که دارید به غلظتش اشاره می‌کنید این قدر توسعه معادن به محیط زیست مان آسیب زده است؟
فتحی: یک آماری را خدمتتان می‌گویم و یک تصویر بزرگ از وضع معدن کاری در کشور که می‌توانیم بگوییم طی شش هفت دهه اخیر که فعالیت‌های معدنی در کشور به صورت مکانیزه و صنعتی پا گرفته و توسعه پیدا کرده است به خصوص بعد از جنگ تحمیلی که در کشور توسعه را بیشتر از قبل داشتیم این فرآیند‌های صنایع وابسته به فعالیت‌های معدنی هم به همین نسبت توسعه پیدا کردند، الان  آماری که داریم آقای کشاور می‌توانند آمار دقیق را اعلام کنند ولی بیش از ۸ هزار معدن فعال در کشور داریم که به طور خیلی اجمالی و کلی چیزی بالغ بر ۳۵۰ هزار هکتار از اراضی مناطق مختلف کشور تحت تاثیر فعالیت‌های معدنی قرار دارد و طی چند دهه اخیر یک چیزی بالغ بر ۳۰ میلیارد تن باطله سنگی از انواع فعالیت‌های معدنی چه معادنی که در قانون به صورت معادن غیرفلزی طبقه بندی شدند چه معادنی که فلزی است و چه آن‌هایی که روباز استخراج می‌شوند چه آن‌هایی که زیرزمینی استخراج می‌شوند تولید باطله سنگی داشتیم که این‌ها خودشان آثار تخریب کننده بر محیط زیست دارند.
سوال: مصداقی بگویید.
فتحی: ببینید هر معدنی بناست به ماده معدنی برسد یک مقداری باطله باید برداشته شود از روی ماده معدنی تا معدن کار به ماده معدنی نزدیک شود یا دسترسی پیدا کند بخشی از سنگ‌هایی که ماده معدنی ندارند و روی ماده معدنی قرار گرفتند و ماده معدنی زیر آن‌ها در شرایط زمین شناسی تشکیل شده این‌ها را معدن کار با طراحی معدن استخراج می‌کند و در یک جایی در حوزه معدن خودش این‌ها را تخلیه می‌کند در محیط زیست یعنی تخلیه باطله باعث تخریب خاک و محیط زیست پیرامون محدوده فعالیت معدنی می‌شود بنابراین یک بخش باطله سنگی داریم که هنوز ماده معدنی درگیر فرآوری و فرآیند تولید محصول ماده معدنی نشده، اما تخریب محیط زیست اتفاق افتاده، در مرحله بعد که فرآوری ماده معدنی شروع می‌شود و یک صنعتی می‌آید پای کار و ماده معدنی را خرد می‌کند به محصول و طی یک فرآیند معین و مشخص با فناوری‌های  مختلف تبدیل به محصول می‌کند یک باطله جدیدی دوباره تولید می‌شود که به این باطله‌ها می‌گوییم باطله فرآوری یا باطله فرآیندی.
فتحی: تقریبا در معادن فلزی کشور این نوع باطله را تولید می‌کنند چیزی نزدیک به شش میلیارد تن باطله فرآوری در معادن مختلف فلزی کشور دپو کردیم در سنگر‌های باطله در عوارض توپوگرافی پیرامون معدن بنابراین با حجم قابل توجه و خیره کننده‌ای از انواع باطله‌های معدنی در محیط زیست مواجهیم، اما همان طور که کارشناسان تان در ابتدای برنامه اشاره کردند این‌ها منافی برداشت ماده معدنی و توسعه نیست ما هم این را نمی‌گوییم، اما باعث تعادلی ایجاد شود معدن کار باید موازینی را رعایت کند که بتواند تعادلی بین حفظ محیط زیست و استخراج ماده معدنی ایجاد کند.
سوال: به نظرتان یک کلمه‌ای پاسخ بدهید این تعادلات در کشورمان وجود دارد یا نه؟
فتحی: خیر.
سوال: آقای فتحی یک دل پر حسابی از معدن کاری و توسعه معادن دارند به لحاظ آلایندگی که ایجاد می‌شود همین طوری است که ایشان می‌گویند یعنی این همه آسیب به محیط زیست دارد یا نه می‌توانیم چشم بپوشیم روی این آسیبی که به محیط زیست می‌زنیم به خاطر این که آورده اقتصادی که برایمان دارد؟
کشاورزپور: ببینید بحث معدن واقعیتش با تخریب همراه است این یک اصل اجتناب ناپدیر است که در همه دنیا اتفاق می‌افتد ولی باید اهم  فی الاهم کنیم یک بحثی که وجود دارد طبق قانون ۲۴ معادن تکلیف داریم که در مناطق چهارگانه که شامل پارک ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و مناطق حفاظت شده است از محیط زیست استعلام بگیرم این محدوده‌ها عرصه کمی را دربرنگرفتند حدود ۱۱ و سه دهم مساحت کشور جزو این مناطق چهارگانه محسوب می‌شوند که خودش عدد بسیار بالایی است حالا از حکمت پروردگار همه خوبان را کنار هم جمع می‌کنیم این اتفاق افتاده که بعضا کانسار‌های فلزی مان و کانسار‌های معدنی ارزشمندمان در جا‌هایی قرار گرفتند که بعضا همزاد با منابع طبیعی یا محیط زیستند و حساسیت دارد برای دوستان هم، این راهکار دارد می‌شود این را از طریق به هر حال همه دنیا دارند این تجربه را انجام می‌دهند قرار نیست که یک تجربه نویی را عمل کنیم داریم حتی الگوبرداری هم بکنیم می‌توانیم دیگر از ونزوئلا یا از اروپا که پوشش مان بیشتر نیست یا حساسیت‌های زیست محیطی مان قوی‌تر نیست می‌بینید که دارند آن‌ها به راحتی این کار را انجام می‌دهند وسط کار مردم دارند زندگی می‌کنند داره کار معدن کاری انجام می‌شود به نظر اگر بخشی نخواهیم ببینیم و یک دید ملی داشته باشیم می‌شود این تعادل را برقرار کرد.
کشاورزپور: در این یکی دو سال اخیر واقعیتش با رویکردی که وزارت خانه و سازمان محترم محیط زیست داشتند به این رویکرد رسیدیم که از حالت تقابل خارج شویم و سر میز مذاکره نشستیم الان کارگروه‌های تعاملی برقرار شده با دوستان محیط زیست خب نمی‌گویم صددرصد اهداف را رسیدیم ولی یک مقدار حداقل حرف همدیگر را دوستانه‌تر می‌شنویم این راهکار وجود دارد می‌شود باز از طریق اجرای ضوابط زیست محیطی همه آن قوانین را قانون‌مند کرد یعنی همان جوری که این بحث استخراج از معادن و برداشت از این ظرفیت‌های خدادادی بر کسی پوشیده نیست ولی می‌شود این را قانون مندش کرد نظام مندش کرد همان جوری که همه دنیا دارند این کار را انجام می‌دهند.
سوال: اینی که می‌گویید این طوری می‌شود کرد یعنی نیست؟
کشاورزپور: الان هم هست این ادعا را داریم که وجود دارد دوستان محیط زیست می‌گویند کم است ما می‌گوییم بریم بنشینیم ماده ۱۱۶ آیین نامه اجرای قانون معادن دارد این را صراحتا گفته ضوابط زیست محیطی را باید بنشینیم و باهم صحبت کنیم و مصوبش کنید این اتفاق افتاده از سال گذشته کارگروه مشترکی تشکل شده چندین جلسه مشترک هم خدمت دوستان محیط زیستیم در ستاد وزارت خانه و در حال نوشتن این ضوابط زیست محیطی یا بروزکردنش، چون ضوابط زیست محیطی را داشتیم از قبل ولی الان دارد به روز می‌شود.
سوال: به روز می‌شود به نفع شما؟
کشاورزپور: تعاملی است کارگروه مشترک است اصلا چیزی نیست که به نفع باشد همه مان انسانیم قبل از این که  مدرنیزه را بخواهیم دوست داشته باشیم طبیعت را بیشتر می‌پسندیم.
سوال: ریشه این تعامل‌ها و این بحث‌ها و مذاکراتی که آقای کشاورز به آن اشاره می‌کنند کجاست عمدتا و این که چقدر قرار است حل شود و چقدر با گفته‌های آقای کشاورزپور موافقید در این بخش؟
فتحی: آقای کشاورزپور اشاره خوبی کردند گفتند که برای معادن از محیط زیست استعلام می‌کنیم برای مناطق مختلف تحت مدیریت محیط زیست، اما همان طور که خود ایشان اشاره کردند مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست که مستقلا صفر تا صد تحت مدیریت محیط زیست است کم‌تر از حدود ۱۰ درصد مساحت کشور است یعنی وزارت صمت و متولی بخش معدن برای بیش از ۹۰ درصد مناطق مختلف کشور برای صدور مجوز پروانه فعالیت معدنی از محیط زیست استعلام نمی‌کند مستقلا در واقع نسبت به صدور پروانه فعالیت‌های معدنی اقدام می‌کند بنابراین محیط زیست در عمل انجام شده صدور پروانه بهره برداری معدنی قرار می‌گیرد پس در واقع تخریب محیط زیست برنامه اش رقم خورده و اتفاق می‌افتد و بعد محیط زیست در جریان قرار می‌گیرد که بخشی از محیط زیست در یک نقطه‌ای به خاطر فعالیت معدنی تخریب شده است بنابراین آن ۹۰ درصد دیگری که ایشان هم اشاره کردند باید ضابطه‌مند شود هنوز آن ضابطه‌ای که از وضعیت مختلف کشور الان برای فعالیت‌های معدنی داریم می‌بینیم هنوز واقعا اتفاق نیفتاده ضوابط زیست محیطی فعالیت‌های معدنی که الان موجود است سال ۱۳۸۴ به تصویب هیات وزیران رسیده خودتان می‌توانید در حد یک شیر بی یال و دم است یعنی می‌توانیم در بحث‌های کارشناسی و جنبه‌های فنی وارد شویم در واقع ببینیم ضوابط زیست محیطی چقدر نسبت به کل تصویر بزرگ فعالیت معدنی نسبت به ایجاد تعادل بین محیط زیست و فعالیت معدنی می‌تواند کافی باشد کفایت داشته باشد. فکر نمی‌کنم این کفایت رو داشته باشد.
سوال: یک نکته‌ای الان شما چند تا معدن داشتید یا دارید که سازمان حفاظت محیط زیست از فعالیتش جلوگیری کرده به خاطر آلایندگی یا هر علت دیگری که عنوان می‌کرد.
کشاورزپور: از حوزه اکتشاف دارم بیشتر صحبت می‌کنم خدمت تان در حوزه اکتشاف در مراحل اولیه ببینید ما از توی این مناطق چهارگانه حفاظت شده محیط زیست ۷ درصدش سهم بخش معدن است که شامل پروانه اکتشاف، گواهی کشف، پروانه بهره برداری و حتی مجوز برداشت است یعنی بقیه اش در حوزه اختیارات خود محیط زیست است آقای مهندس درست می‌گویند شاید حول و حوش یازده درصد از این عرصه در اختیار محیط زیست است ولی بقیه اش متولی دارد این جوری نیست منابع طبیعی بقیه اش را متولیش بقیه اش متولیش منابع طبیعی است آن‌ها از شما سینه چاک‌تر شما از آن‌ها سینه چاک‌تر یعنی دقیقا معدن با ضوابط دارد پیش می‌رود اصلا هم این طور نیست که نظام‌مند نباشد به هر حال همه این مسائل است سوای از این در مراحل بعدی هم که این معدن قرار است تبدیل بشود به پروانه بهره برداری پروانه بهره برداری به واحد فرآوردی تبدیل شود این‌ها همه مجددا باید بیایند زیر نظر محیط زیست و مجوز‌های لازم را بگیرند یعنی صددرصد باز به شما برمی گردد.
فتحی: شما استحضار دارید که اکتشاف معدن می‌شود گفت تخریبی که در محیط زیست در اثر اکتشاف اتفاق می‌افتد یک صدم کل فعالیت معدن نیست و این که در قوانین و مقررات وزارت صمت از محیط زیست تقاضا می‌کند شما فقط در مرحله اکتشاف پاسخگو باشید نسبت به استعلام‌ها این می‌شود گفت یک مغلطه کارشناسی حقوقی است بایستی در بخش فرآوری از محیط زیست استعلام شود در مرحله بهره برداری فعالیت معدنی گرچه در همه کشور‌های دنیا که شما اشاره کردید از مرحله طراحی تا اختتام فعالیت معدنی باید همه جنبه‌های محیط زیست دیده شود برای حفظ محیط زیست برای احیا و بازسازی بخش‌های تخریب شده یا از بین رفته معدن کار باید بپذیرد مسئولیت‌هایی که منجر به تخریب محیط زیست یا آلودگی محیط زیست منجر می‌شود این چیزی که الان آقای کشاورزپور می‌توانند آمار‌ها را نگاه کنند آن چیزی که محیط زیست به عنوان خسارت یا جریمه یا عوارض ورود می‌کند بخش خیلی ناچیزی از حجم کل فعالیت معدن را شامل می‌شود.
کشاورزپور: واقعا بینندگان محترم شاید کم‌تر با قانون معادن آشنا باشند به همین خاطر یعنی مظلومیت بخش معدن واقعا یک مقدار نگران کننده است.
سوال: دفاع کنید.
فتحی: محیط زیست نگران کننده نیست؟
کشاورزپور: محیط زیست سینه چاک زیاد دارد. کفن پوش زیاد دارد ولی بخش معدن واقعا مظلوم است ببینید این فقط بحث تخریب محیط زیست نیست شما آورده‌ای که بخش معدن دارد معاونت امور معادن و فرآوری مواد خود این معاونت به تنهایی پنجاه و شش هفت درصد از سهم صادرات غیرنفتی کشور را دارد تامین می‌کند. این عدد را شما درنظر بگیرید در این وضعیت اقتصاد چه اهمیت بالایی خواهد داشت. از سوی دیگر حوزه معدن مان دارد پولش را پرداخت می‌کند یعنی جبران خسارت می‌کند علاوه بر آن مسئولیت اجتماعی که همیشه پرداخت می‌کند ۱۲ درصد از سهم حقوق دولتی و ۱۵ درصداز تبصره ۳ ماده ۶ قانون معادن را حوزه معدن برای احیا و بازسازی منابع محیط زیست دارد تخصیص می‌دهد.
فتحی: حتما اطلاع دارید این تخصیص تا به حال اتفاق نیفتاده است.
کشاورزپور: قطعا این اتفاق می‌افتد تخصیص بودجه است یک مقدار اگر محیط زیست دوستان مالی تان حالا نمی‌خواهم سوء برداشت شود کم کاری کردند نتوانستند این تخصیص بودجه و اعتبار را از سازمان بگیرند.
فتحی: اساسا به محیط زیست چیزی تخصیص پیدا نمی‌کند منابع طبیعی تخصیص پیدا می‌کند منابع طبیعی باید ورود پیدا کند اون‌ها هم اگر نماینده شان حضور داشته باشد یا می‌توانید بخواهید بیایند صحبت کنند ریالی دریافت نکردند در رابطه با بازسازی و احیای فعالیت معدنی و خودتان می‌دانید قوانین و مقررات فعالیت‌های معدنی در همه جای دنیا خود معدن کار را مکلف می‌کند به بازسازی و احیا نه این که یک نهادی مثل دولت متولی شود بیاید بازسازی و احیای معدنی را انجام بدهد که یک بخش خصوصی یا یک سرمایه گذاری آمده بیست سال سی سال برای بهره برداری از طبیعت استفاده کرده تخریب کرده آلوده کرده بعد یک نهاد متولی دولتی بخواهد با اندک عوارضی که به صورت سالانه دریافت می‌شود تخصیص پیدا کند از بخشی از آن عوارض نه همه اش بیاید مثلا نسبت به بازسازی و احیا که خودتان می‌دانید از جنبه‌های کارشناسی اگر ورود کنید می‌بینید هزینه هایش اصلا قابل قیاس با عوارضی که پرداخت می‌شود نیست می‌توانم مثال موردی بگویم که بدانید حتما اطلاع دارید که نیست واقعا این عوارضی که تخصیص پیدا می‌کند یا اعلام می‌کنید تخصیص پیدا کرده منابع طبیعی اعلام کند من بعید می‌دانم تا الان تخصیص پیدا کرده باشد یک ریال.
کشاورزپور: بله بله این قطعا مطمئن باشید.
سوال: چقدر در سال ۱۴۰۲
کشاورزپور: ۱۲ دئرصد سازمان برنامه و بودجه ما تکلیف داریم که واریز شود.
سوال: عدد و آمار دارید چقدر پرداخت شده است؟
کشاورزپور: سال گذشته ۴۰ همت حداقل حقوق دولتی از معادن اخذ شده در حوزه من نیست ولی دوازده درصدش
سوال: این عددی که می‌گویید یک خرده همیشه محل هم بحث هم بوده دوازده درصدش سهم بازسازی و احیاست.
سوال: دوازده درصد این چهل همت؟
فتحی: شما بگید پنج همت باید صرف بازسازی و احیا شود شما بروید از همه معادن کشور چه در بخش دولتی چه در بخش خصوصی بروید به صورت موردی بازدید کنید ببینید کجا این پول رفته برای بازسازی و احیا؟
کشاورزپور: ما تکلیف به محیط زیست ندادیم این قانون است.
فتحی: بحثم داخل مناطق چهارگانه نیست خارج از مناطق چهارگانه است یعنی ۹۰ درصدی که اعلام کردم از محیط زیست هیچ استعلامی نمی‌شود اکثر تخریب‌های معدنی خارج از مناطق چهارگانه اتفاق می‌افتد اتفاقا محیط بانان مان در ارتباط با حفاظت مناطق چهارگانه به گونه‌ای عمل کردند که تخریب‌های معدنی کم‌تر داخل اتفاق افتاده مطابق آمار حدود ۵۰۰ معدن داریم که داخل مناطق چهارگانه قرار دارند بنابراین در مناطق چهارگانه پارک‌های ملی یا آثار طبیعی ملی که مطلقا معدن کاری ممنوع است، اما سایر مناطق اگر معدن کاری هم وجود دارد و فعالیت دارد اتفاق می‌افتد به لحاظ آماری بیش از ۵۰۰ تا معدن نیست، اما خارج از مناطق چهارگانه است که عمده تخریب‌ها در حوزه محیط زیست شاهدشیم که طی دو سه دهه اخیر به خصوص و طی یک دهه اخیر متاسفانه به واسطه این که فلزات در بازار جهانی قیمتش افزایش پیدا کرده خیلی از معادنی که تا پانزده بیست سال پیش توجیه اقتصادی نداشتند که فعالیت معدنی روی آن‌ها اتفاق بیفتد امروز توجیه پیدا کردند و معادن طلایی که فرض کنید ۱۵ سال پیش اساسا به لحاظ عیار مورد توجه سرمایه گذاران نبودند امروز مورد توجه قرار گرفتند انواع و اقسام فعالیت‌های اکتشافی و بهره برداری دارد اتفاق می‌افتد. در مورد معادن طلا داریم ۵۳ تا معدن طلای فعال همین الان در کشور داریم و ده‌ها مورد دیگر در مرحله اکتشافند و طراحی برای طی مراحل قانونی برای اخذ مجدد بهره برداری معادن طلا می‌دانید همه جای دنیا حساسیت‌های زیست محیطی فوق العاده زیادی دارند به خاطر این که با مواد شیمیایی سمی و خطرناکی سر و کار دارند برای این که بتوانند طلا را از سنگ بیرون بکشند بنابراین حساسیت‌های زیست محیطی فعالیت‌های معدنی کم نیست، اما چیزی که الان دوستان آقای کشاورزپور اشاره می‌کند عوارض دولتی به آن تخصیص پیدا می‌کند متاسفانه تا الان شاهد نبودم از عوارض دولتی یک معدن در یک نقطه از کشور احیا و بازسازی شده باشد یک معدن متروکه بازسازی شده باشد به یک تفرجگاهی تبدیل شده باشد یک معدن متروکه یا ذخیره تمام شده بازسازی شده باشد پوشش گیاهی روی آن ایجاد شده باشد و به شرایط اولیه برگردانده شده باشد. در کشور تا به حال نداشتیم.
کشاورزپور: شاید در مناطق چهارگانه که تحت مدیریت معاونت شماست اتفاق نیفته ولی دوستان منابع طبیعی اگر حضور داشتند قطعا این حرفم را تایید می‌کردند. این بودجه برمی گردد و این اتفاق دارد می‌افتد سوای از آن خود معدن کاران در قالب مسئولیت‌های اجتماعی شان دارند هزینه می‌کنند منطقه‌ای که قرار دارند احداث جاده‌های دسترسی شان بعد تکمیل زیرساخت‌های آن منطقه تامین خدمات برای آن منطقه چه از لحاظ ساختن مسجد، مدرسه، همه این‌ها در قالب‌های مسئولیت‌های اجتماعی که هیچ وظیفه‌ای معدن کارمان ندارد ولی در قالب مسئولیت اجتماعی دارد این کار را انجام می‌دهد. موضوع طلا را که شما گفتید صفر تا صد این را استحضار دارید صفر تا صدش رعایت می‌کند اصلا اگر معدنی بدون ضوابط بدون رعایت این اصول حفاظتی بخواهد کار کند معدن یک روز هم اجازه فعالیت ندارد باطلش می‌کنند به راحتی نماینده تان و نمایندگان منابع طبیعی در شورای عالی معادن مان حضور دارند خودشان قطعا تایید می‌کنند نمایندگان محترم شما که قبل از این که نماینده محیط زیست بخواهد درخصوص این موارد برخورد کند معاونت معدنی خودمان دارد برخورد می‌کند.
فتحی: امیدوارم اتفاق بیفتد.
کشاورزپور: بله، قطعا این را می‌توانید از نمایندگان شورای عالی معادن تان بپرسید.
فتحی: آقای کشاورز اشاره کردند که بعضی از معدن کاران یک فعالیت‌های اجتماعی انجام می‌دهند مثلا مسجد می‌سازند خانه بهداشت می‌سازند مدرسه می‌سازند این که وزارت صمت در قوانین خودش از جمله اصلاح قانون معادن در ارتباط با جوامع بومی مسکوت گذاشته موضوع را در حالی که در همه دنیا جوامع بومی باید در ارتباط با فعالیت‌های معدنی جایگاهش مشخص باشد حقوق شان دیده شود این که در قانون چیزی دیده نشده در ارتباط با حقوق عامه مردمی که در اطراف یک معدن زندگی می‌کنند چه روستا باشد چه شهر فرق نمی‌کند.
کشاورزپور: حقوق شان دیده نشده نمی‌دانم چرا می‌گوید دیده نشده.
فتحی: در قانون دیده نشده وقتی معدن کار درگیر اخذ مجوز‌های قانونی برای فعالیت معدن می‌شود یک دفعه با تعارضاتی اجتماعی اهالی منطقه‌ای که معدن آن جا قرار گرفته.
کشاورزپور: متاسفانه می‌بینیم که
فتحی: بنابراین خود معدن کار بایستی زحمت این را بکشد که با جوامع بومی تعامل کند به جای این که قانون گذار بیاید در قانون نسبت به احقاق خود جوامع بومی قانون گذاری بکند خود معدن کار باید برود این مشکل را حل کند هیچ جای دنیا این اتفاقه نمی‌افتد؟
سوال: آقای کشاورزپور می‌گویند این اتفاقه می‌افتد می‌شود بند قانونیش را بگویید؟
کشاورزپور: اتفاقه می‌افتد همین بحث پرداخت حقوق دولتی که در قانون صراحت دارد ماده ۱۴ قانون معادن صراحت دارد باید این بخش برگردد سوای از آن در بحث
فتحی: از عوارض دولتی که به جوامع بومی پولی داده نمی‌شود.
کشاورزپور: به هر حال برای بازسازی و احیاست.
فتحی: تا به حال اتفاق نیفتاده است.
کشاورزپور: بحث معدن انفال است اگر بخواهیم معدن را به آن سمت ببریم که بگوییم که باید یک درصدی از آورده معدن هزینه حقوق مثلا بدهیم به بومی حال محل اگر این جور باشد باید کل خوزستان همه در خانه شان بخوابند زیر کولر، چون نفت و گاز زیر پایشان است بهشان حقوق مفتی بدهید مگر این اتفاق می‌افتد که بخواهد در حوزه معدن این اتفاق بیفتد ولی در قبالش دارد معدن از کارگرش و از بومی استفاده می‌کند.
کشاورزپور: دقیقا همین است نفت و گاز
فتحی: اشاره کردم به قوانین بقیه جا‌های دنیا که خودتان اشاره کردید به ونزوئلا و بقیه کشورها.
سوال: بحث محیط زیستی بیشتر این اتفاقات به آن اشاره می‌کنید.
سوال: آقای فتحی گفتند توازن از نظرشان در حوزه آلایندگی یا آسیبی که به محیط زیست معادن وارد می‌کنند قرار نیست نظرتان چیست شما موافقید؟
کشاورزپور: قطعا مخالفم، ضوابط زیست محیطی صددرصد رعایت می‌شود دوستان خود محیط زیست اصلا بدون این که ما یک واحد فرآوری الان دغدغه‌ای که داریم و گلایه‌ای که واقعیتش داریم به محیط زیست این است که الان یک محدوده معدنی که بالقوه است و ظرفیت هم اشتغال زایی و هم ارزآوری در این وضعیت بحران را دارد دو سه سال است در اختیار محیط زیست برای تایید ضوابط زیست محیطی است.
سوال: کجاها؟
کشاورزپور: خیلی از استان ها.
سوال: می‌توانید نام ببرید؟
کشاورزپور: الان حضور ذهن ندارم، چون در حوزه تخصصی بنده ام نیست.
فتحی: فقط در مورد آن ده درصد دارند صحبت می‌کنند نود درصده نیست این موضوع درباره آن ده درصد است که در قالب مناطق چهارگانه است.
کشاورزپور: نه، این در قالب آن جا‌هایی است که از محیط زیست برای واحد‌های فرآوری مجوز اخذ شود.
سوال: یعنی اگر می‌گویید دو سه سال بایستد یعنی نیاز به آن ماده معدنی داریم جور دیگه تامینش می‌کنیم؟
سؤال: یعنی مثلاً اگر می‌گوییم دو تا سه سال بایستد یعنی ما نیاز به آن ماده معدنی داریم یک طور دیگر تأمینش می‌کنیم؟ چه کار می‌کنیم؟
امید کشاورزپور؛ سرپرست دفتر امور اکتشاف وزارت صمت: خیلی از مواد معدنی وارد می‌شود یا به هر حال تأمین می‌شود از جای دیگر.
سؤال: چند شهر این طوری دارید؟ در آن ۱۱ درصدی که به آن اشاره کردید؟
کشاورزپور: عرض می‌کنم صِرف آن ۱۱ درصدی که در آن مناطق چهارگانه است،. خارج از آن محدوده ۴ درصد، آن جا که اصلاً واحد فراوری معمولاً مجوز به ما نمی‌دهند، خارج از آن عرصه هم اگر بخواهد واحد فراوری‌ها تست شود، الزاماً باید از محیط زیست مجوز اخذ شود.
تورج فتحی؛ معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست: شما در مورد اینهایی که فرمودید مثال بیاورید.
کشاورزپور: ما آن موردی که شما می‌فرمایید نیاز کشور را ما داریم از جا‌های دیگر تأمین می‌کنیم، ما یک ذخیره بسیار بی نظیر یک میلیارد و نیم ذخیره آلونیت در منطقه باشگُل قزوین داریم، در منطقه چهارگانه حفاظت شده محیط زیست است، این را ما نمی‌توانیم استخراج کنیم. بوکسیت در منطقه الموت قزوین داریم، در استان کهگیلویه و بویراحمد داریم، این را نمی‌توانیم استخراج کنیم، مجبوریم برویم از معدن گینه برویم بوکسیت را بیاوریم. بوکسیت و آلونیت؛ ماده اولیه آلومینیوم است که یک فلز استراتژیک است و نیاز اصلی کشور است. ببینید این چقدر دارد ارز خارج می‌کند؟ این را می‌شود با دوستان محیط زیست بنشینیم تعامل کنیم با حفظ حقوق محیط زیست، با رعایت تمامی ضوابط و مقررات این ماده معدنی را استخراج کنیم. سایر ذخایر، ما در دنیا در بحث سرب و روی جزو رَنک‌های اول دنیا هستیم. منطقه انگوران ما ذخیره بسیار بالقوه‌ای دارد ولی متأسفانه به خاطر مخالفت محیط زیست معطل مانده است. صِرف این ماده معدنی نیست، ما عناصر نادر خاکی؛ لیتیوم دیگر اهمیتش بر هیچ کس پوشیده نیست، ما به خاطر آن تعارضات محیط زیست، متأسفانه نتوانستیم هیچ استخراجی انجام دهیم و اکتشاف انجام دهیم، فرق نمی‌کند دریاچه ارومیه، قم، سوای از آن.
فتحی: دریاچه ارومیه که چیزی از آن نمانده که بخواهید از آن لیتیوم استخراج کنید. پارک ملی است؛ قوانین و مقررات خودش را دارد، طبیعتاً شما اگر تابع قوانین و مقررات کشور باشید خودتان اطلاع دارید داخل پارک‌های ملی طبق قوانین و مقررات، محدودیت فعالیت معدنی دارید. شما خودتان را بگذارید جای یک نهاد محیط زیستی.
کشاورزپور: آقای بزرگ نسب فرمودند که آیا مواد معدنی وجود دارد که ما در کشور داشته باشیم و مجبور باشیم دلار خرج کنیم از خارج از کشور وارد کنیم؟ می‌گویم بسیار داریم این ماده معدنی را که یک مقدار حالا می‌شود این را ضابطه‌مند کرد، شما ید، همه مواد معدنی من هر کدامش یادم می‌آید، اشکم در می‌آید. همه اینها را ما در دنیا مشهوریم به بهشت زمین شناسی، ادعا داریم که حداقل ۷۵ نوع ماده معدنی در کشور داریم، چرا نباید این قدر سیاست داشته باشیم، این قدر تدبیر داشته باشیم که بتوانیم نظام‌مند از این موهبت الهی استفاده کنیم، این متأسفانه دغدغه‌ای است که حوزه معدن دارد و به خاطر مظلومیتی که بخش معدن واقعاً دارد در دید عموم این قدر حامیان محیط زیست و منابع طبیعی این قدر معدن را به عنوان یک هیولا، مخرب و هالک درست و معرفی کردند که اصلاً یک طوری مظلوم واقع شده بخش معدن.
فتحی: آقای کشاورز اشاره کردند به فلزات استراتژیک، الان هم فلز استراتژیک باید تعریف داشته باشد، شما هر زمان که به مشکلی بر‌می‌خورید بیایید بگویید این معدن استراتژیک است، نمی‌توانیم استثناء قائل شویم در هر موردی، بنابراین مثالی که ایشان راجع به معادن سرب زدند، من مثال عینی بیاورم؛ ما الان چیزی حدود ۲۰ هزار تن در سال واردات باتری سربی اسقاطی داریم، یعنی باتری‌های خودرو که در کشور‌هایی مثل عراق، ترکیه، ارمنستان، از کشور‌های آفریقایی استفاده کردند، مستعمل شده، به عنوان پسماند رها کردند، ما اینها را وارد می‌کنیم برای تولید شمش سرب، محیط زیست‌مان را تخریب و آلوده می‌کنیم، که بتوانیم شمش سرب تولید کنیم، از آن طرف می‌گوییم سرب هم فلز استراتژیک است، تعداد زیادی از معادن جدید سرب و روی را داریم مجوز بهره برداری صادر می‌کنیم، پس بایستی یک توازنی وجود داشته باشد، به قیمت تخریب محیط زیست نباید همه تولید مواد معدنی اتفاق بیفتد، یک توازنی با محیط زیست ایجاد شود، هیچ مشکلی وجود ندارد.
سؤال: آقای کشاورزپور معتقدند که این توازن هست و سفت و سخت‌گیرانه هم دارد عمل می‌شود.
فتحی: ایشان مؤکداً به ضوابط زیست محیطی فعالیت‌های معدنی اشاره می‌کنند، اما در جزئیات همه جا را از آن رد شدند، ایشان می‌توانند از ضوابط زیست محیطی فعالیت‌های معدنی که الان مورد عمل است در مورد بازسازی و احیای معادن مثال بیاورند. من چند معدن بزرگ کشور را مثال می‌زنم ایشان ببینم در کدام از این معادن بازسازی و احیاء اتفاق افتاده؟ مجتمع سونگون اهر، سرچشمه، انگوران، ببینید اتفاق بزرگی افتاده، بازسازی و احیا اتفاق نیفتاده.
کشاورزپور: این در حوزه تخصصی بنده نیست، من به عنوان حوزه اکتشاف خدمت شما هستم. قطعاً اگر همکاران بهره برداری من اینجا بودند دفاع می‌کردند.
مجری: شما به عنوان نماینده وزارت صمت حضور دارید.
کشاورزپور: من دعوتی که شدم به عنوان حوزه اکتشاف خدمت شما هستم و از جانب حوزه اکتشاف هم من صحبت می‌کنم.
مجری: آقای فتحی هم به عنوان نماینده سازمان حفاظت محیط زیست.
کشاورزپور: در حوزه اکتشاف، این قضیه، ما تکلیف داریم در قانون که یک بار کشور را پایش کنیم، حداقل بدانیم چه ماده معدنی داریم و چه ظرفیت معدنی داریم؟ الزام هم نیست همه آن را همین الان شروع کنیم به استخراج، ما مجوز بگیریم، ما الان طرح تحول حوزه معدن را در دست کار داریم.
فتحی: عرض کردم فعالیت معدنی، چون آقای کشاورز از حوزه اکتشاف بیشتر صحبت می‌کنند و تأکیدشان روی اکتشاف است، ما اتفاقاً در حوزه اکتشاف خیلی اثرات زیست محیطی قابل توجهی نداریم، چون اتفاقی در محیط زیست نمی‌افتد به آن معنا که باعث تخریب یا آلودگی محیط زیست شود، اساساً تخریب و آلودگی محیط زیست از زمانی اتفاق می‌افتد که مجوز بهره برداری آن ماده معدنی صادر می‌شود، چه دولتی، چه خصوصی فرق نمی‌کند، بنابراین در مرحله فراوری، بهره برداری و در مرحله تعطیلی معدن است که بیشترین اثرات زیست محیطی اتفاق می‌افتد و در ضوابط زیست محیطی موجود و مصوب ما، نقاط ابهام زیادی به لحاظ فنی و کارشناسی وجود دارد که اساساً به آن پرداخته نشده است.
سؤال: می‌توانید مثال بزنید؟
فتحی: در مورد بازسازی و احیاء، یکی از مثال‌های شاخص است که مهمترین و کلیدی‌ترین موضوع است، معدن وقتی تعطیل می‌شود، باید بازسازی و احیا اتفاق بیفتد، معدن‌کار معدن را ترک کند برود بیرون، اما هیچ معدنی در کشور ما نداریم وقتی ذخیره معدنی تمام شده باشد، احیا اتفاق افتاده باشد و بعد معدن‌کار خارج شده باشد، اصلاً. حتی یک مورد نداریم، استثناء است که مثال بزنم، اما ما آمار معادن متروکه زیادی در کشور داریم که بعضاً عیارشان طی یکی دو دهه اخیر به خاطر افزایش قیمت فلزات توجیه اقتصادی پیدا کردند، معدن سربی داشتیم در مناطق مختلف البرز، در استان سمنان، مازندران، قزوین، گیلان که در چهار دهه پیش اساساً توجیه اقتصادی نداشت که فعال باشند، ولی امروز معدن‌کاران سراغش آمدند که این معادن را دوباره فعال کنند. معدن تخریب شده است، محیط زیست منطقه تخریب شده است، یک معدن زغال سنگ در استان مازندران شما ندارید که معدن تمام شده باشد، احیا اتفاق افتاده باشد. شما سراغ هر معدن زغال سنگی در استان مازندران و گلستان بروید، می‌بینید اطراف آن کلی درخت از جنگل‌های هیرکانی قطع شده برای این که بتوانند تونل‌های معدن را پایدار کنند، آیا برای پایداری تونل باید از درخت جنگل استفاده کرد؟ این پدیده‌ای بوده که طی دهه‌های اخیر در معادن زغال سنگ مازندران و گیلان اتفاق افتاده؛ گلستان.
سؤال: آقای کشاورزپور یک اشاره‌ای کردید به ماده‌های معدنی مختلفی که آقای فتحی هم گفتند که مثلاً شما لیتیوم را اشاره کردید، در حوزه دریاچه ارومیه هم اکتشافی دارید، کار اکتشافی می‌کنید؟ چون یک نکته مطرح می‌شد؛ می‌گفتند مثل این که بخشی از خشکی دریاچه ارومیه به خاطر همین فعالیت‌های معدنی بود؟
فتحی: این اتفاق نیفتاده، به خاطر همان بحث ضوابط زیست محیطی، متأسفانه این اتفاق نیفتاده است. ما دریاچه قم داریم، شادگان داریم، اینها به هر حال به خاطر همان بحث ملاحظات زیست محیطی و تعارضات محیط زیستی این اتفاق نیفتاده، من به عنوان متولی بخش معدن، تکلیف دارم که از بخش معدن دفاع کنم، از معدن کار هم دفاع کنم با رعایت قانون. وقتی که معدن کار من دارد آن تکلیفی که قانون بر عهده اش گذاشته، حقوق دولتی‌اش را پرداخت می‌کند و من هم به تناسب آن را دارم واریز می‌کنم به صندوق دولت، نباید کم‌کاری دوستان مالی دستگاه‌های متولی این قضیه به گردن معدن‌کار باشد و آن بخواهد محاکمه شود. علاوه بر آن حقوق دولتی که می‌دهد، مسئولیت اجتماعی که انجام می‌دهد، از نیرو‌های بومی منطقه که استفاده می‌کند، این یک قانون نانوشته است، حالا شما می‌فرمایید که برای منطقه هیچ خیر و برکتی ندارد، این چنینی چیزی نیست، یک قانون نانوشته است، ولی معدن‌کار ما دارد از نیروی بومی منطقه استفاده می‌کند، از سوپرمارکت منطقه خرید می‌کند، از میوه فروش منطقه خرید می‌کند، از راننده منطقه خرید می‌کند، از ماشین آلات موجود در منطقه استفاده می‌کند، از مهندس بومی منطقه استفاده می‌کند، پس خیر و برکت همین است دیگر، وقتی که یک صنعتی راه می‌افتد، یک تعدادی اشتغال دارد، خیر و برکت همین است دیگر، خیر و برکت این نیست که من بخوابم در خانه ماهیانه بیایند یک سبد کالا دهند.
فتحی: آقای کشاورزپور شما نگاهتان در ارتباط با بهره برداری از طبیعت است، بنده نگاهم به حفظ محیط زیست است. من عرض می‌کنم در استان گیلان به عنوان استان پرباران کشور، یک مترمکعب آب چقدر ارزش دارد، در استان یزد و کرمان چقدر ارزش دارد، اگر یک معدن با ذخیره شش میلیون تن بخواهد در استان یزد یک گودال بزرگ حفر کند، آب‌های زیرزمینی یک دشت را تخریب کند، این تخریب برگشت ناپذیر است، خودتان می‌دانید، آیا یک مترمکعب آب در استان یزد این قدر کم ارزش است که ما به خاطر شش میلیون تن ماده معدنی یک بار برای همیشه آبخوان یک دشت را تخریب و از بین ببریم؟ ما عرض‌مان این است؛  ارزش واقعی و جایگاه واقعی منابع محیط زیست توسط معدن‌کار اصلاً نادیده گرفته شده، در قانون هم وقعی به آن گذاشته نشده است، این که می‌فرمایید ضوابط زیست محیطی، جایگاه حفظ محیط زیست در قانون اصلاح معادن باید باشد، نه در آیین‌نامه در حد یک ماده، آن هم بیاید اعلام کند رعایت ضوابط زیست محیطی الزامی است. این در حالی است که شما به همان کشور‌هایی که ابتدای فرمایش‌تان اشاره کردید، اگر نگاهی به قوانین‌شان بیندازید می‌بینید در خود قانون به حفظ محیط زیست اشاره می‌شود، فقط به رعایت حقوق محیط زیست اشاره می‌شود.
کشاورزپور: اشاره کرده گفته دستورالعملش نوشته شود، این که به نفع شماست.
فتحی: بنابراین یک دستورالعمل محدوده عملکردش با یک ماده قانونی به لحاظ حقوقی خیلی دایره عملکردی‌شان متفاوت است، بنابراین اگر می‌خواهیم ارزش واقعی و ذاتی منابع محیط زیست را در نظر بگیریم، اگر شما بیایید توجیه اقتصادی اشتغال‌زایی و ... را عنوان می‌کنید، بایستی بیایید ارزش واقعی منابع خاک، آب، پوشش گیاهی، ذخایر ژن؛ اینها را هم در نظر بگیری، تولید ماده معدنی، فلز استراتژیک و چه و چه، منابع محیط زیست، منابع آب، پوشش گیاهی، جنگل، مرتع، خاک، منابع آب زیرزمینی، آب سطحی، ارزش واقعی اینها را بگذارید در دو کفه ترازو ببینید کدام اینها سنگین‌تر است نسبت به هم اقدام کنیم. واقع بینانه و منصفانه و کارشناسی ببینیم.
سؤال: از نظر شما ما الان خلأ قانونی داریم یا دستگاه‌هایی مثل وزارت صمت اصلاً ترک فعلی دارند، کم‌کاری دارند.
فتحی: هم خلأ قانونی داریم متأسفانه و با این که قانون اصلاح معادن چند بار اصلاح شد، ما انتظار داشتیم نماینده‌های مجلس به داد محیط زیست برسند، چون ما هر چه در دولت دهم صدا زدیم متأسفانه وزارت صمت محیط زیست را می‌شود گفت به نوعی دور زد و لایحه یا اصلاح قانون معادن را بدون رضایت و توافق محیط زیست به مجلس برد. ما انتظار داشتیم نماینده‌ها در آن مقطع از محیط زیست دفاع کنند، این اتفاق نیفتاد متأسفانه و این ابهاماتی که الان در سطح قانون داریم و آیین نامه باعث شده که محیط زیست این وسط مظلوم واقع شده و تخریب دارد می‌شود.
سؤال: بقیه دستگاه‌ها چه؟ مثلاً وزارت صمت؟
فتحی: وزارت صمت در واقع مسئولیت قانونی و تکلیف ذاتی‌اش است که نسبت به اصلاح یا بازنگری قانون اقدام کند، اما بایستی در ارتباط با منابع طبیعی و حفظ محیط زیست از دستگاه‌های مسئول نظرخواهی کند، این نظرخواهی اتفاق نیفتاد در دولت دهم سال ۹۰ این قانون رفت مجلس، بدون این که محیط زیست اطلاع داشته باشد.
سؤال: آقای کشاورزپور بفرمایید که راه حل را در چه می‌بینید؟ با این تقابلی که بین محیط زیست و حوزه معادن است.
کشاورزپور: من با حفظ احترام خدمت آقای فتحی فقط عرض کنم وزارت صمت و معاونت معدنی با رعایت همین احترامی که برای محیط زیست و منابع طبیعی قائل بوده، ۱۵ محدوده در ۱۱ درصد از مساحت کل کشور بیشتر ندارد. شما این را در نظر بگیرید، تناسب ببندید، ببینید چه عدد کوچکی است، چه سهم کوچکی از بخشی که شما در عرصه‌ای که در اختیارتان است به بخش معدن تخصیص داده شده است. با ملاحظات بسیار سختگیرانه شما و چه پتانسیل‌ها و ظرفیت معدنی بوده، یعنی این احترام از جانب حوزه معدن همیشه رعایت شده، در خصوص موضوع بعدی، راهکاری که من به ذهنم می‌رسد به نظرم می‌آید که به هر حال همان تجربه‌ای که دنیا انجام می‌دهد، معدن‌کاری سبز را انجام دادیم، همزمان با انجام معدن‌کاری، بازسازی هم انجام شود، این تکلیف به عهده من نیست که من بخواهم بروم حق منابع طبیعی و محیط زیست را از دستگاه‌ها بگیرم.
فتحی: تکلیف قانون گذاری دارید، شما می‌توانید در قانون این را اعلام کنید، آن وقت متولیان آن بخش؛ از محیط زیست، منابع طبیعی و دستگاه‌های مختلف می‌توانند ورود کنند.
کشاورزپور: این نقص قانونی شاید در مجموعه شما باشد که این ظرفیت را نداشته که تا الان نتوانسته مثلاً این بخش را مطالبه‌گری کند ولی در قانون معادن، تمام این ملاحظات دیده شده، چندین بار در قانون صراحت دارد؛ حفظ حقوق سایر دستگاه‌ها، ماده ۲۴ قانون معادن به هشت دستگاه متولی را تکلیف کرده که منِ حوزه معدن که استعلام بگیرم.
فتحی: البته فقط در مرحله اکتشاف، نه بهره برداری، نه فراوری، فقط در مرحله اکتشاف. نقص است، خودتان هم قبول کنید نقص است.
کشاورزپور: در مرحله اکتشاف است دیگر، عرض کردم اکتشاف که نمی‌شود شما، آخر یک بحثی هم عقلانی باید در نظر بگیریم، ما اکتشاف الان ساعتی ۱۰۰ هزار تومان بیل مکانیکی که نمی‌توانیم ما تکلیف کنیم بیا برو اکتشافت را انجام بده، دو میلیارد، سه میلیارد مینیموم هزینه کن برای اکتشاف بعد که رسیدی به پروانه بهره برداری، سرمایه گذاری ات را انجام دادی، آقای محیط زیست می‌گوید من نمی‌دهم، کدام منطق می‌گوید این را؟ باید یک بار استعلام باشد.
فتحی: ما می‌گوییم شما در مرحله اکتشاف، استعلام می‌کنید، در مرحله فناوری و صدور مجوز بهره برداری از محیط زیست استعلام کنید تا ضوابط قابل انجام برای احیا، بازسازی و بازگرداندن محیط زیست به حالت اولیه توسط معدن کار در مجوز بهره برداری‌اش قید شود. این قید قانونی وجود ندارد متأسفانه. اگر داشت ما وضعیت معادن‌مان این نبود.
کشاورزپور: قطعاً این اتفاق دارد می‌افتد، حتی پروانه اکتشاف گرفته می‌شود، پروانه استخراج گرفته می‌شود، در واحد فناوری قطعاً باید از محیط زیست استعلام شود.
سؤال: تغییر روش استخراج را هم می‌توانید مد نظرتان یا در برنامه تان داشته باشید؟
کشاورزپور: عرض کردم بعضی کان‌سار‌های معدنی به هر حال ما نمی‌توانیم بگوییم سنگ تزئینی را من می‌خواهم زیرزمینی استخراج کنم، به هر حال من یک کار مریخی نمی‌توانم انجام دهم.
فتحی: خیلی از معادن فلزی، معدن‌کار به لحاظ اقتصادی برای سود بیشتر، معدن را روباز طراحی می‌کند، این که می‌گوییم شما اجازه دهید در مرحله بهره برداری محیط زیست هم مثل وزارت صمت نظر بدهد، ما می‌توانیم به معدن‌کار بگوییم آقای معدن‌کار اینجا محیط زیست این شرایط را دارد، منابع پیرامونی شما، ارزش ذاتی‌شان این است بنابراین می‌توانی معدنت را زیرزمینی استخراج کنی که اثرات زیست محیطی کمتری داشته باشد، معنایش این نیست که محیط زیست بخواهد رد کند و جلوی فعالیت معدن را بگیرد.
کشاورزپور: این بحث‌های کارشناسی و تخصصی را شاید هر کس در حوزه خودش نظر دهد، من در حوزه تخصصی خودم اعلام نظر می‌کنم، روی سلیقه نمی‌توانم بگویم که فلان معدن حالا، چون مثلاً فلان پوشش را دارد، زیرزمینی باشد یا فلان معدن روباز باشد، این بحث تخصصی است، به نظرم هر کس در حوزه تخصصی خود ورود کند، ولی در کل من پیشنهادم صراحتاً همان معدن‌کاری سبز است، یعنی همزمان با آن بحث اکتشاف یا استخراجی که انجام می‌شود، هم‌زمان بازسازی هم انجام شود که این گپ به نظر می‌آید در قانون داخلی حوزه محیط زیست است، شاید وجود نداشته باشد که این مطالبه گری را از دستگاه‌های متولی‌اش داشته باشد. من قویاً عرض می‌کنم در بحث فراوری حتماً باید استعلام بگیریم از محیط زیست.
سؤال: شما هم یک جمع بندی کوتاه می‌کنید از راهکارتان که مثال‌های کشور‌های دیگر را زدید، آنها چه کار می‌کنند که آسیب کمتری به محیط زیست‌شان می‌زنند در حوزه معدن مثل آن طلایی که مثال زدید.
فتحی: فکر می‌کنم چند کار مهم ما باید انجام دهیم در حوزه معدن‌کاری، اول؛ اصلاح قانون، یعنی با وجودی که این قانون چند بار اصلاح شده، آخرین بار ۱۳۹۰ اصلاح شده، اما از نگاه محیط زیست این قانون نیازمند اصلاح است، بنابراین اصلاح قوانین و مقررات بخش مهمی از کار است و بعد در ارتباط با صدور مجوز‌ها برای بحث بهره برداری، صدور مجوز بهره برداری خارج از مناطق چهارگانه محیط زیست باید با همکاری یا هماهنگی محیط زیست اتفاق بیفتد، بحث بازسازی من می‌پذیرم؛ بحث مدیریت معدن‌کاری سبز نکته خوبی است ولی به شرط این که در قانون درج شود. این که ما صحبتش را کنیم اثرگذار نیست، باید در قانون وضع شود.