بیشترین بهره‌وری در کشاورزی با استفاده از هوش مصنوعی

 

 

عطری : کاربرد فناوری‌های نوین و تکنولوژی‌های نوین را در بخش کشاورزی که شامل استفاده از اینترنت اشیا و هوش مصنوعی در کشاورزی است به منظور افزایش بهره وری و کارآیی در این بخش را تحت عنوان کشاورزی هوشمند یا کشاورزی دیجیتال نام می‌برند. 

 

 

عطری: آمار دقیق و مدونی نداریم، اما واقعیت امر این است که با توجه به تجربه و سابقه من در طول شش هفت سال گذشته فکر می‌کنم بسیار بسیار پایین است، چون هنوز ما نتوانستیم در سطح ملی این را به نحوی جا بیاندازیم که چه به لحاظ هزینه و چه به لحاظ اهمیت در بین بهره برداران بتواند جایگاه خودش را پیدا کند.

 

عطری: من فکر می‌کنم لازم است که اول دو مطلب مهم را مطرح کنم که بعد بتوانیم در ارتباط با هوش مصنوعی در کشاورزی را بهتر بتوانم توضیح دهم و جواب سوال شما را بدهم. اولاً هوش مصنوعی یک ابزار است یعنی به عنوان یک ابزاری است که به شما کمک می‌کند در انجام تصمیم گیری تان، حالا در هر حوزه‌ای در کشاورزی چه در حوزه کاشت، داشت، برداشت، چه در دامداری، چه در ارتباط طیور و بخش‌های مختلف. نکته بعدی که مهم است این است که هوش مصنوعی خودش به ذات چیزی نیست، هوش مصنوعی براساس داده‌ها و اطلاعاتی که شما در اختیارش می‌گذارید به نوعی به شما کمک می‌کند به عنوان یک ابزار و شما را راهنمایی می‌کند و به نوعی حتی پیشنهاد می‌دهد در آینده که چه کاری انجام شود. 

 

عطری: داده‌های ما در این حوزه نامتوازن است یعنی آن مرکزیت و جمع آوری داده‌ها به نظر می‌رسد که خیلی جای بحث و اشکال دارد، البته در طول سه چهار سال گذشته سعی کردند که این جامعیت و مرکزیت را یک مقداری قوی کنند و تا حدودی بتوانند به این مشکل فائق بیایند، اما مسئله بعدی این است که به نوعی دینامیک یا پویایی داده‌های ما بسیار ضعیف است یعنی داده خودش به تنهایی در یک زمان و مکان شاید معنی و اثری پیدا نکند، داده‌ها باید در طول یک دوره زمانی چه در طول شش ماه، یک سال، دو سال، پنج سال، ۱۰ سال اینها باید ارزیابی شوند و بعد اینها به صورت تجمع یافته در اختیار هوش مصنوعی قرار بگیرند. 

 

عطری : نکته اساسی و مهم این است که متأسفانه خیلی از داده‌هایی که الآن ما در بخش کشاورزی داریم نیاز به صحت سنجی دارد و به نظر می‌رسد که خیلی از آنها هم شاید واقعیت این است که درست نباشد یعنی این به این مفهوم است که در علم داده برداری و در علم جمع آوری داده ما باید از مکانیزم‌هایی استفاده کنیم که بتواند داده را به صورت اتوماتیک صحت سنجی کند که ببیند آیا داده‌ای که من از چه از طرف بهره بردار، چه از طرف بخش‌های مختلف می‌آید آیا درست است یا درست نیست، این بخش را من فکر می‌کنم به عنوان یکی از بخش‌های اساسی و مهمی است که در حال حاضر در بخش کشاورزی ما داریم و وقتی که شما داده ات صحت سنجی نشده، وقتی که هنوز در ارتباط با صحت و سقم آن جای شک و شبهه است طبیعتاً شما اگر از هوش مصنوعی هم بخواهید استفاده کنید، چون براساس داده‌ها نظر می‌دهد، آن هم نمی‌تواند برای شما نه نتیجه درستی را بدهد و نه پیش بینی درستی بدهد از آینده. 

 

عطری: هوش مصنوعی به راحتی می‌تواند تصمیم بگیرد در رابطه با الگوی کشت و یا حتی بحث‌های مختلف می‌تواند کمک کند، چون به نوعی از ابزار‌های داخلی خودش برای این کار استفاده کرده است. این را ما باید مدنظرمان باشد هوش مصنوعی که فقط برای کشاورزی درست نشده است، هوش مصنوعی برای همه کاری درست شده است و یکی از ابزار‌های خیلی خیلی مهم ساخته شده در داخل هوش مصنوعی این است که این می‌تواند از ابزار‌های ایجاد تصمیم گیری و یا به عبارتی ایجاد حتی خلاقیت در آینده که متعلق به خودش است، این که می‌گویم متعلق به خودش است این است که روی این ساختار به نوعی تعبیه شده و به نوعی ساخته شده که می‌تواند از طریق مدل‌های مختلفی که به این فناوری داده شده از طریق مدل‌های ریاضی و از طریق حتی بعضی از اطلاعات تجربی که شما باید در اختیارش قرار دهید، تصمیم بگیرد و نهایتاً انجام دهد.

 

عطری: در کشور ما هنوز به صورت جدی و یا اگر بخواهیم بگوییم به صورت عمومی‌تر و گسترده‌تر نمی‌توانیم مثال واضحی بیاوریم، اما در سطح دنیا خیلی چیز معمول و عرفی است، شاید الآن بالغ بر حداقل ۱۰ سال است که خیلی از کشور‌ها دارند از آن استفاده می‌کنند در کشور‌های آسیایی که خیلی زیاد و خصوصاً آسیای جنوب شرقی الآن به صورت حرفه ای‌تر و جدی‌تر دارند در سطح وسیع از آن استفاده می‌کنند، اما اگر بخواهم به صورت عملی‌تر بگویم، چون کاری را که حالا مجموعه ستاد هوشمندسازی کشاورزی که بنده هم افتخار این را دارم که عضو این مجموعه هستم، آمدیم در طول شش هفت سال گذشته انجام دادیم و نتیجه گرفتیم، بحث مربوط به آبیاری هوشمند بود که در ساختار آبیاری هوشمند ما نحوه کارش به این صورت است که می‌تواند براساس مشخصاتی که شما در ارتباط با زمین زراعی به آن می‌دهید، حالا زمین‌های زراعی که هر فرد دارد برحسب متراژ می‌تواند متغیر باشد و به همان نسبت تعداد گیاهان زراعی که کشت می‌شود آن می‌تواند متفاوت باشد یعنی شاید یک بخشی به گندم مثلاً تعلق بگیرد، یک بخشی به ذرت باشد، گوجه فرنگی باشد، بادمجان باشد حالا برحسب اقلیم و مکان خاص می‌تواند متنوع باشد. 

 

عطری: خوبی این سیستم آبیاری هوشمند این است که می‌تواند براساس نوع محصول شما و براساس منطقه تان و همچنین میزان آبی که در دسترس شما است برحسب این که یا حقابه است یا به صورت فرض بفرمایید چاه دارید یا به نوعی برحسب این که منبع تولید آب شما چه هست می‌تواند بیاید و تصمیم بگیرد که اگر قرار است آبیاری به شکل عموماً در ایران یک حالت حقابه است به آن می‌دهیم می‌تواند تصمیم بگیرد براساس نیاز آبی تک تک گیاه و براساس زمان بحرانی که هر گیاه زراعی دارد به شما می‌گوید که اگر آبی می‌آید به کدام محصول بدهد، چقدر بدهد و در چه میزانی باید این آبیاری انجام شود و نهایتاً بالاترین تولید و کیفیت را می‌تواند به نوعی در آن محصول و در آن زمین بوجود بیاورد. 

 

عطری: در داخل ایران خوشبختانه این کار محقق شده بیشتر از این نظر است که با توجه به ادعایی که یک شرکت در ارتباط با این مسئله داشت حدود چهار پنج سال ما فقط آزمایش گذاشتیم برای این دستگاه هوش مصنوعی که ادعا شده بود می‌تواند این کار را انجام دهد در حداقل چهار پنج نقطه در کشور این کار انجام شد و همگی الحمدلله نتیجه خیلی خوبی داد و ما بهره وری مان میانگین در کل محصولات کشاورزی تقریباً بالای ۳۰ درصد بود، ۳۰ درصد خیلی عدد بالایی است در بخش کشاورزی یعنی چنین ادعایی، ادعای کوچکی نیست، اما خوشبختانه با توجه به این که روشی که طراحی شده بود در مجموعه سیستمی بود که دقیقاً متناسب و متوازن با خواسته‌های بومی کشاورزی کشور خودمان بود و توانسته بود نتیجه خیلی خوبی بدهد و الحمدلله الآن دارد در جا‌های مختلف کار انجام می‌دهد، اما سرعت خیلی خیلی کم و نیاز است که نه فقط در این حوزه، در حوزه‌های دیگر هم به همین صورت عمل شود.

 

 

عطری: من به شخصه تصورم این است که شروعی را که ما از سال ۱۳۹۶ با همکاری وزرای وزارتین جهاد کشاورزی و ارتباطات و فناوری اطلاعات در آن زمان داشتیم، شروع خوبی بود در سال ۹۶ که منجر به ارائه سند هوشمندسازی کشاورزی در سال ۹۷ شد. ما از سال ۹۷ تا سال تقریباً ۱۴۰۰ به نظر من رشد و توسعه خوبی شد در آن قسمت یعنی علیرغم این که شروع کار بود به نظر می‌رسید که مجموعه علاقه داشت.

 

 

عطری: موضوع سند در ارتباط با نحوه استفاده از کشاورزی دیجیتال و به نوعی کشاورزی هوشمند در صنعت کشاورزی و افزایش بهره وری.

 

 

عطری: مشکل اساسی ما در بررسی کارنامه سند است. یعنی ارائه سند زیاد انجام می‌شود، اما مشکل اساسی این است که هیچ وقت کارنامه سند، بررسی نمی‌شود، یعنی شما در نظر بگیرید که از سال ۹۷ که این سند ابلاغ شد و حتی به صورت اجرا هم انجام شود تا الآن که بنده در خدمتتان هستم حتی یک نفر از من نپرسیده که نتیجه این سند چه شود و پیامد آن چه شد؟ اصلاً آن طرح‌ها و آن اهدافی که در آنجا تبیین شده بود، چون قرار بود طرح چهار ساله باشد، آیا محقق شد، نشد، اصلاً چرا محقق نشد، آیا این سند با توجه به رشد و توسعه پیشرفت تکنولوژی آیا لازم بود که دوباره در بعضی از بخش‌های مختلف بازبینی شود و دوباره تکمیل شود. 

 

عطری: به نظر من اگر بعضی از مسائل جدی گرفته شود وقتی می‌گویم جدی گرفته شود یعنی هم اهمیت را به آن قائل هستند و هم اعتقاد دارند که باید انجام شود، وقتی که جدی گرفته شود به نظر من حتماً کار جلو می‌رود حالا خوب یا بد یا به چه صورت است آن بحث دیگری است، اما این که با سرعت و به نوعی با قدرت بالاتری بتواند برود جلو، به نظر من این بحث مهمی است که در طول حداقل دو سه سال گذشته به نظر من زیاد جدی گرفته نشده است. علیرغم این که خیلی اظهار تمایل هم شده است.

 

 

عطری: در ارتباط با این که اطلاع رسانی شود سال ۹۷ که سند هوشمند سازی کشاورزی به تعریفی ارائه شد هم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بودند، هم وزارت جهاد کشاورزی. در ارتباط با اطلاع رسانی به این مفهوم بود که عیناً این سند به هیئت دولت رفت و تأییدیه ریاست جمهوری وقت را هم داشت یعنی اطلاع رسانی در حدی بود که در حد هیئت دولت و ریاست جمهوری هم روی آن اشراف داشتند. حالا از سال ۹۷ که حداقل تا سال ۱۴۰۰ من خدمتتان عرض می‌کنم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات همکاری خوبی با ما نداشت و واقعاً ما دلیل آن را هم نفهمیدیم یعنی شاید انتظار داشتیم حداقل در این حوزه با توجه به این که در ارتباط با بعضی از بخش‌های اساسی هوشمند سازی که برمی گردد به وزارت ارتباطات، ما توقع تلاش و فعالیت بیشتری را از این وزارتخانه داشتیم، اما به بعضی از دلایلی که هنوز هم من نمی‌دانم چیست علیرغم این که بار‌ها بار‌ها مکاتبه شد، بار‌ها و بار‌ها خواستار جلسه شد کاری انجام نشد، اما حداقل از فاصله ۹۷ تا سال ۱۴۰۰ این را به درستی خدمتتان عرض می‌کنم که مجموعه وزارت جهاد کشاورزی منتظر وزارت ارتباطات نبود و ما خودمان آمدیم از طریق شرکت‌های مختلف خصوصی و دانش بنیان آمدیم این کار را انجام دادیم. 

 

عطری: الآن هوش مصنوعی در تمام حوزه‌های کاری، علمی و اجرایی کل دنیا دخیل شده به این مفهوم که امروز که من دارم با شما صحبت می‌کنم با توجه به نوع کارم و تخصصی که در این حوزه در بخش کشاورزی دارم می‌توانم به جرأت بگویم که شاید حداقل هر یک ماه یک انقلابی دارد در این حوزه اتفاق می‌افتد خصوصاً از یک سال و نیم گذشته تا الآن یعنی ما شاهد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی هستیم که دارد به نوعی چه در حوزه تصویر، چه در حوزه صدا، چه در حوزه کشاورزی، چه در حوزه صنعت، در حوزه آموزش و در حوزه‌های مختلف به قدری رقابت درون گونه‌ای بین شرکت‌های عظیم و غول این حوزه به وجود آمده که تقریباً می‌شود گفت من فکر می‌کنم ماهی یک انقلاب دارد در حوزه‌های مختلف اتفاق می‌افتد؛ لذا دیگر الآن ما در شرایطی قرار گرفتیم که راه و چاره‌ای نداریم جز این که بتوانیم از این ابزار و همگام با این ابزار برویم جلو، دقیقاً مثل زمانی است که شاید تلفن همراه از دهه ۷۰ اگر اشتباه نکنم از اوایل دهه ۷۰ که شروع کار بود شاید در ابتدا من یادم است که یکسری مقاومت‌هایی برای توسعه و استفاده از تلفن همراه وجود داشت و شاید خیلی‌ها هم ابراز می‌کردند که چه دلیلی دارد ما باید حتماً تلفن همراه داشته باشیم، بالاخره در محل کارمان، در خانه مان بالاخره همه جا است چرا ما باید از این ابزار استفاده کنیم، اما به مرور دیگر الآن طوری شده که البته به الآن هم برنمی گردد در حقیقت از ۲۰ سال پیش الآن به مرحله‌ای رسیدیم که زمانی که از منزل مان می‌آییم بیرون که اگر تلفن همراهمان را جا بگذاریم حتماً برمی گردیم و آن را برمی داریم یعنی این را به عنوان یک ابزار اساسی می‌بینیم. الآن که در برنامه هفتم هم آمده به آن اشاره شده مسئله این است که ساختار و مدیریت و انجام هر کاری دیگر منوط شده به فناوری و تکنولوژی‌های نوینی مثل هوش مصنوعی و اینترنت اشیا.

 

 

عطری: طبق الحاقیه‌هایی که در برنامه هفتم به آن اشاره شده آنجا هم اعلام شده که شورای ملی فضای مجازی الزام دارد که حتماً بیاید در حوزه استفاده از هوش مصنوعی در کشاورزی و بحث زیرساخت‌های مربوط به توسعه هوش مصنوعی در کشاورزی فعالیت کند و ظرف یک سال بتواند یا سند یا برنامه خودش را ارائه دهد. با توجه به این که ما هیچ آمار رسمی و متقن و مدونی در ارتباط با استفاده از هوش مصنوعی در کشاورزی نداریم، اما بعضی از آمار‌های پراکنده دارد نشان می‌دهد که میزان استفاده ما زیر ۲ درصد است. 

به نظر من شاید هم حتی کمتر از این باشد، چون قطعاً اگر در صنعت کشاورزی ما کسی از هوش مصنوعی الآن استفاده می‌کند بیشتر باید یا به نوعی کشاورزان یا بهره برداران پیشرویی باشند که علم این کار را داشتند و خودشان علاقمند بودند که بیایند در این قسمت یا احتمالاً کشت و صنعت‌هایی است که به صورت صنعتی یا به صورت علمی‌تر مدیریت می‌شوند و به این نتیجه رسیدند که باید از این تکنولوژی استفاده کنند؛ لذا اگر قرار باشد این کار محقق شود که لازم هم است یعنی بالاخره دنیا منتظر کشور‌های نمی‌ماند، تکنولوژی و فناوری منتظر کشور‌ها نیست که آیا با آن همگام می‌شوند یا نمی‌شود، آن مسیر خودش را می‌رود کما این که در حوزه‌هایی مثل تلفن همراه مسیر خودش را رفت اگر کسی توانست خودش را با آن همگام بسازد که چه بهتر اگر نتواند بالاخره عقب می‌ماند و بالاخره عواقب خاص خودش را هم خواهد داشت. در این حوزه هم دارد کار انجام می‌شود و کار جلو می‌رود.

 

اما نکته‌ای که وجود دارد که سیاستگذاران ما، تصمیم سازان ما در حوزه کشاورزی هوشمند باید به این نتیجه برسند که باید از این بخش حمایت شود، وقتی می‌گویم حمایت به این مفهوم است که لازم است سرمایه گذاری شود، این سرمایه گذاری در بخش مربوط به هوشمندسازی در کشاورزی یک بخشی از آن برمی گردد، باید دولت سرمایه گذاری کند و این کار انجام شود. 

 

 

عطری: اولین مزیتی که هوش مصنوعی در کشاورزی دارد افزایش بهره وری است. افزایش بهره وری به این مفهوم است که شما از نهاده‌های کمتری استفاده می‌کنید و می‌توانید تولید یا محصول بیشتری را به دست بیاورید، انرژی کمتری استفاده می‌کنید در حالی که می‌توانید از یک انرژی بالاتری در نهایت بهره‌مند شوید. 

 

این به این مفهوم است که باعث می‌شود مثلاً در حوزه‌های مربوط به محیط زیست، باعث می‌شود که ما کمتر بتوانیم از آفت کش‌ها سموم شیمیایی در بخش کشاورزی استفاده کنیم به چه صورت به این مفهوم که مثلاً در بخش سموم که در ارتباط با کنترل آفات، بیماری و علف‌های هرز است با توجه به اطلاعاتی که هوش مصنوعی دارد به شما کمک می‌کند که بگوید در کجا‌ها باید استفاده شود، دلیلی ندارد که به صورت اکستنسیو یا وسیع استفاده شود می‌تواند به صورت لکه‌ای استفاده شود و به نوعی ما چطور می‌توانیم با استفاده از این فناوری و تکنولوژی میزان مصرف سم کمتری در واحد سطح در مجموعه استفاده کنیم. 

 

بحث بعدی این است که در حوزه علف‌های هرز که استفاده از علف کش‌ها است ما بیشترین سم کشاورزی را در ارتباط با علف کش‌ها استفاده می‌کنیم، الآن امروزه استفاده از رباط‌هایی که می‌توانند فرق بین گیاه زراعی و علف هرز را تشخیص دهند و بیایند علف هرز را به صورت مکانیکی از بین ببرند عرف شده است یعنی الآن اصلاً در بحث مربوط به تحقیقات و بحث مربوط به پژوهش نیستیم، الآن دارد کاملاً به صورت وسیع در خیلی از کشور‌های دنیا دارد اجرا می‌شود، یعنی دیگر از بحث مربوط به یک پژوهش صرف خارج شده، کاملاً صنعتی شده است، دستگاه هایش الآن در سطح بین المللی دارد فروخته می‌شود و کارش هم به این صورت است که می‌آیند علف‌های هرز را یا از طریق لیزر یا از طریق ایجاد ولتاژ‌های الکتریکی بالا از بین می‌برند، اینجا اصلاً مصرف سم شما صفر می‌شود، صفر می‌شود و با حداقل خاک ورزی. 

 

هوش مصنوعی می‌تواند از طریق اطلاعاتی که از طریق آر اس، از طریق جی آی اس، از طریق ماهواره‌هایی که در حوزه مربوط به بخش کشاورزی فعالیت دارند مثل مدیست، سنتینل و خیلی ماهواره‌های دیگر و همچنین از طریق اطلاعات هواشناسی می‌تواند با توجه به مدل‌هایی که ما می‌دهیم و با توجه به مدل‌هایی که در دنیا تعریف شده و تصدیق شده به نوعی و ثابت شده است بیاید پیشگویی‌های لازم را بکند در ارتباط با حوادث ناگوار مختلف کشاورزی اعم از سرمازدگی، اعم از بحث خشکی، حتی در ارتباط با طغیان مربوط به آفات، بیماری‌ها و بخش‌های مختلف می‌تواند کمک کند که این می‌تواند یکی از ابزار‌های خیلی خیلی مهم آن باشد. 

 

عطری : در حوزه مربوط به پرورش طیور می‌تواند نقش فوق العاده‌ای داشته باشد از این نظر که با استفاده از ابزار مهمی مثل استفاده از سنسور‌های اپتیکیال به راحتی می‌تواند حرکت رفتاری طیور و دام را چه دام سبک، چه دام سنگین را به دقت رصد کند و از طریق رفتار‌های مختلفی که این در طول روز انجام می‌دهد، با توجه به اطلاعاتی که قبلاً به آن داده شده پیش بینی می‌کند که احتمالاً طیور شما، یا دام شما دارد دچار مشکلی می‌شود و احتمال خیلی زیاد به نظر می‌رسد شروع یک بیماری باید باشد یا معضلی است که این را راحت می‌تواند به شما آلارم بدهد و شما قبل از این که حتی آن مشکل، بیماری که حالا چه در دام است و چه در طیور است، راهکارش را پیدا کنید. 

 

در ارتباط با بحث‌های مربوط به آبزیان نقش فوق العاده‌ای می‌تواند داشته باشد خصوصاً در ارتباط با تولید و افزایش محصول. ما در آبزی پروری یکی از مشکلات بزرگی که در ارتباط با بحث آبزی پروری چه در ارتباط با میگو است و یا حتی ماهی‌های سردابی، گرمابی و بحث‌های مختلف است، رصد و پایش رفتاری این موجودات است که هوش مصنوعی ضمن پایش آن می‌تواند یک محیط همگون و همسانی را در فضای این موجودات بوجود بیاورد که اینها به طور مثال در ارتباط با توزیع غذا اگر قرار است مثلاً در میگوپروری یا در پرورش میگو داشته باشیم می‌تواند این مهم را محقق کند، غذا را به صورت یکنواخت پخش کند برعکس آن چیزی که الآن دارد به صورت سنتی می‌آید و معمولاً، چون عموماً دستی هم انجام می‌شود یک دفعه‌ای در یک بخش‌های خاصی از حوضچه ما می‌بینیم غذا است و بحث تراکم و هجوم فرض بفرمایید که میگو‌ها را داریم و اینجا کمبود اکسیژن ایجاد می‌شود و بحث تلفات برای ما بوجود می‌آید که این می‌تواند از طریق دستگاه‌ها و رباط‌هایی که دارد به صورت کاملاً یکنواخت این را پخش کند؛ و مهمتر از همه این است که می‌تواند خیلی از ابزار‌های مختلفی را هم که در ارتباط با پرورش این آبزیان مهم است را به صورت بهنگام اینها را رصد کند و اگر مشکلی بوجود بیاید به اطلاع آن بهره بردار برساند که این می‌تواند درصد اکسپژن باشد، درصد مواد غذایی باشد، درصد آمونیاک و بحث‌های مختلفی که در حوزه‌های مختلف است می‌تواند داشته باشد 

 

عطری : و نهایتاً هوش مصنوعی است که به شما کمک می‌کند که بتوانید برای آینده تصمیم بگیرید یعنی هوش مصنوعی جدا از این که می‌تواند این قابلیت را دارد که در آن واحد مشکل را به شما اطلاع دهد و راه حل آن را هم ارائه دهد، می‌تواند راه حل‌های بلندمدت و درازمدت را به شما ارائه دهد و شما می‌توانید با استفاده از راه حل‌هایی که ارائه می‌دهد یک تصمیم گیری و یا تصمیم سازی درست و اساسی و پایداری را برای آینده رقم بزنید.