نویسنده کتاب «انوار بازنوشته»: روایت نورها بازنوشته شده اند

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، مراسم رونمایی از کتاب پژوهشی «انوار بازنوشته» از انتشارات سوره مهر با حضور حامد صافی نویسنده اثر و محمدرضا سنگری پژوهشگر و منتقد در سالن سلمان هراتی حوزه هنری تهران برگزار شد.
حامد صافی نویسنده کتاب در این مراسم گفت: این کتاب بررسی انتقادی روایت‌های عاشورا از آغاز تا پایان قرن هفتم است و منظور از روایت‌های عاشورا در این اثر روایت‌های تاریخی بوده که در منابع مکتوب ثبت شده است.
وی افزود: مطالعه برای «انوار نانوشته» از سال ۹۳ آغاز و نگارش آن از سال ۹۸ تا ۱۴۰۰ انجام شد و من پنج سال به دیدن آثار مشغول بودم. برخی از پیش‌فرض‌ها از دست رفته اند و روش شناسی ما براساس نظریه فزون‌متنی بوده است و وقتی متنی وجود نداشته باشد دگردیسی از متون دیگر را نمی‌توان بررسی کرد.
این نویسنده روش کار در این اثر را مبتنی بر نظریه فزون متنیت معرفی کرد و گفت: براساس این نظریه، هیچ متنی آفریده نمی‌شود، مگر اینکه از متون پیش از خود الهام گرفته باشد. طبق این نظریه، متون از لحاظ تقدم و تاخر و نیز تاثیر آن مورد بررسی قرار می‌گیرند. در روش فزون‌متنیت گشتار‌ها و دگردیسی را بررسی کنیم، بنابراین ارزش‌ها و حذفیات برایمان مهم است.
وی افزود: اگر می‌خواستیم تبارشناسی روایت عاشورا کنیم، باید همه روایت‌ها را می‌دیدیم که چطور منتقل شده‌اند، اما برای ما تحلیل فزون متنی اهمیت داشته است و به آثار بعدی که تاثیرگذار نبودند، توجه نکردیم.
صافی گفت: از آنجا که متون متاخر در بافت زمانی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی متفاوتی آفریده می‌شوند، دچار دگرگونی‌های شده است که در نظریه فزون متنیت گشتار نامیده می‌شوند. بر این اساس، روایت‌هایی در این بازه زمانی (آغاز منابع مکتوب تا قرن هفت) مدنظر قرار گرفتند که تبادل متنی با هم داشتند. تلاش کردم با مقابله روایت‌ها و تجزیه آن‌ها در حد گزاره و پی رفت، نشان دهم که این متون چطور بازنوشته شده‌اند.
وی درباره نام اثر افزود: عنوان این کتاب برگرفته از «الواح بازنوشته» اثر ژرار ژنت (زبان شناس فرانسوی و صاحب نظریه فزون متنیت) انتخاب شد. به این اعتبار که روایت‌های عاشورا نور‌هایی هستند که در متون بازنوشته شده‌اند و تلاش کردم این دگرگونی‌ها، گشتار‌ها و تغییرات را در متون بررسی کنم.
نویسنده کتاب انوار بازنوشته گفت: روایت‌ها در این کتاب به چند دسته تقسیم شده‌اند که یکی از آنها، پیش متن‌های اولیه است که امروز برخی از آن‌ها در دسترس نیستند. مثل مقتل «ابی مِخنَف» و نمی‌توانیم بگوییم چه تغییراتی نسبت به متن اصلی بوجود آمده است. شاید یکی از ارزشمندترین پیش متن‌های اولیه، کتاب الفتوح ابن سعد کوفی است که از نظر تاریخی بر تاریخ طبری تقدم دارد و در متون بعد خود هم تاثیر بسزایی داشته است.
وی افزود: دسته دوم، متون در دسترس هستند، مثل تاریخ طبری و دسته سوم بیش‌متن‌ها یا فزون‌متن‌ها قرار دارند که برگرفته از پیش متن‌های نسل اول یا دوم هستند.
صافی گفت: نمی‌دانیم گزاره‌های ابی مخنف در متون آخر همان چیزی است که وی گفته یا راوی آن را کم یا اضافه کرده است، چراکه متن اصلی آن را نداریم و نمی‌توانیم قضاوت و تحلیل فزون متنی داشته باشیم. ضمن اینکه در متون بعد قرن دوم، روایت‌هایی وجود دارد که بدون اعمال هر گشتاری در متون دیگر منعکس شده‌اند که از چارچوب نظریه فزون متنیت خارج شده و در بستر نظریه بین متنی قابل پرداختن است. مثل تاریخ ابن کثیر.
وی منظور از انتقاد و نقد روایت‌پژوهی را تحلیل متن و تجزیه آن به بخش‌های کوچکتر و روایت موشکافانه معنا کرد و افزود: واژه انتقاد با آنچه امروز در ادبیات سیاسی نقل می‌شود، تفاوت دارد، به طوریکه تجزیه و تحلیل روایت‌ها همان انتقاد است.
*ویژگی‌های عاشورا
در ادامه برنامه محمدرضا سنگری کارشناس و منتقد کتاب گفت: یکی از مقوله‌هایی که فقر آن در مطالعات عاشورایی وجود دارد، برخورد انتقادی کاستی‌ها و ارزیابی متن هاست.
وی ارزیابی را به معنای فراروی قرار دادن داده‌ها و ارزش‌یابی آن‌ها معنی کرد و افزود: باید بدانیم چرا برخی بخش‌ها حذف شده است، گاه یک واژه حذف می‌شود و آن واژه نگاه و فهم ما را از یک حادثه دستخوش تحول می‌کند. این امر در متون تاریخی ما کم نیست.
این کارشناس و پژوهشگر درباره ویژگی‌های عاشورا گفت: این قصه چند ویژگی دارد که آن را با دیگر متن‌های تاریخی و وقایع تاریخی متفاوت می‌کند. نکته اول این است که رویداد‌ها معمولا وقتی از نقطه ولادت خود فاصله می‌گیرند، رنگ می‌بازند و در تاریخ گم می‌شوند. تنها واقعه تاریخی عاشورا هر چه از مبدا خود فاصله گرفته، درخشان‌تر شده است و تاریخ‌نویسان بیشتر به آن پرداخته‌اند.
وی افزود: برای هیچ یک از بزرگان در تاریخ اسلام اربعین نداریم. اربعین به طور اختصاصی برای امام حسین (ع) است و هرچه زمان پیش می‌رود، شاخص‌تر و باشکوه‌ترمی‌شود و طیف‌های مختلف را با خود همراه می‌کند، به طوریکه مرز‌های دینی فرو می‌ریزد. در اربعین شاهد افراد با ادیان و مکاتب مختلف هستیم و این سوال بوجود می‌آید که چه چیزی این ربایش را ایجاد کرده است؟
سنگری گفت: بسیاری از متون درباره عاشورا که در فاصله اندک از آن نگارش شده است، از بین رفته‌اند. به عبارتی دیگر انوار نانوشته کربلا بسیار زیاد است و گزارش آن به ما نرسیده است.
وی درباره کتاب «انوار نانوشته» افزود: مناسب بود که پیش فرض‌های این رخداد بیشتر مطرح می‌شد. یک پیش‌فرض در این کتاب این است که متن‌هایی داریم که از هم اخذ کرده‌اند و پیوستگی تاریخی با هم دارند. همچنین پیش فرض دیگر این است که بین آن‌ها حذف و اضافه‌هایی وجود دارد.
این منتقد کتاب گفت: گاه یک عبارت را تاریخ طبری حذف کرده و همان باعث شده است که گم گوشه‌ای در نهضت اباعبدالله (ع) باشد؛ بنابراین ما حذف‌هایی داریم که ابهام‌آفرین در قصه هستند و گاه افزوده‌هایی داریم که روشنگرانه شده است.
این کارشناس کتاب به آثاری درباره کربلا اشاره کرد که در قرن دوم تا پنجم نوشته شده‌اند و هریک حقایقی از واقعه کربلا را محرز می‌کنند.