آیا یزید از کشتن امام حسین علیه السلام پشیمان شد؟

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، در برخی از کتاب‌های تاریخی از جمله کتاب غزالی آمده است که یزید را نباید لعن کرد، زیرا از کرده خود پشیمان شده و احتمالا توبه کرده است. 

این پرسش به دو بخش تاریخى و کلامى تقسیم مى شود. بخش دوّم پرسش متوقف است بر پاسخ به پرسش هایى، همچون امکان توفیق چنین شخصى با این جنایات عظیم بر توبه، واقعى یا ظاهرى بودن توبه او، استثنا یا عدم استثنا از آیات و روایاتى که به گونه اى عموم پذیرش توبه را مى رساند و ...، اما همه این پرسش‌ها هنگامى پدید مى آید که از نظر تاریخى اثبات شود که یزید از جنایت خود پشیمان شده و به نحوى در صدد جبران آن برآمده و از درگاه الهى طلب مغفرت کرده است. امّا اگر پاسخ پرسش تاریخى منفى باشد، نوبت به بخش دوم پرسش نخواهد رسید.

 

در طول تاریخ اسلام، گرچه اکثر قریب به اتفاق مورخان، محدثان و دیگر دانشمندان اسلامى، یزید را به عنوان فردى جنایتکار شناخته و او را در جنایات خود ـ بویژه پدید آوردن حادثه عاشورا مقصّر دانسته و تخطئه کرده اند ـ، اما در این میان کسانى مانند غزالى نیز وجود داشته اند که در احیاء العلوم، سخن از نهى از لعنت یزید به علّت امکان توبه او به میان آورده اند!

سخن غزالى ـ به رغم شخصیت عظیم او، در جهان اسلام ـ مقبولیت نیافت و در همان زمان، بزرگان معاصر او همانند ابن جوزى (۵۹۷ ق) با این نظریه به شدت برخورد کردند و حتى کتابى مستقل با عنوان «الرد على المتعصب العنید» را پدید آوردند.

 

 عمده مطالبى که از نظر تاریخى براى توبه یزید آورده مى شود : 

اما در طول تاریخ، گاه گاهى زمزمه هاى تکرار گونه این گفتار، از سوى برخى از خاورشناسان همانند «لامنس یهودى» در مقالات دایرة المعارف اسلام (چاپ اوّل) دیده مى شود. اخیرا نیز در برخى از محافل اسلامى این سخن و شبهه به گونه دیگر بیان مى شود که همه این‌ها اهمیت بحث تاریخى درباره این شبهه را روشن مى سازد. عمده مطالبى که از نظر تاریخى براى توبه یزید آورده مى شود، مطالب زیر است:

 

۱. ابن قتیبه در کتاب الامامة و السیاسة چنین آورده است: پس از رخ دادن حوادثى در بارگاه یزید چنان شد که «فبکى یزید حتى کادت نفسه تفیض»؛ یعنى، یزید چنان گریه کرد که نزدیک بود، روح از بدنش پرواز کند.

 

۲. پس از ورود سر‌ها و اسراى کربلا به کاخ یزید، او را حالت تأثر گرفته و این جنایت شنیع را به ابن زیاد نسبت داده و چنین گفت: «لعن اللّه ابن مرجانه لقد بَغَّضَنى الى المسلمین و زرع لى فى قلوبهم البغضاء» ؛ یعنى، خداوند پسر مرجانه (عبیداللّه بن زیاد) را لعنت کند که مرا نزد مسلمانان مبغوض و منفور کرد و در دل هاى آنان کینه مرا کاشت!

در عبارت دیگر منسوب به یزید، او خود را شخصیتى حلیم در مقابل

مخالفت هاى امام (علیه‌السلام) معرفى کرده که با کشته شدن امام (علیه‌السلام) به جهت نسبت امام (علیه‌السلام) با پیامبر (صلی الله علیه و آله) موافق نبود و این عمل را مستقیما به ابن زیاد نسبت مى دهد.

 

۳. یزید هنگامى که کاروان کربلاییان را به سمت مدینه رهسپار مى کند، خطاب به امام سجاد (علیه‌السلام) مى گوید:

«لعن اللّه ابن مرجانه، اما و اللّه لو انى صاحبه ما سألنى خصلة ابدا الا اعطیته ایا‌ها و لدفعت الحتف عنه بکل ما استطعت و لو بهلاک بعض ولدى»؛ یعنى، خداوند ابن مرجانه را لعنت کند! به خداوند سوگند اگر من در مقابل حسین (علیه‌السلام) بودم، او هر خواسته اى داشت اجابت مى کردم و به هر طریق ممکن، مرگ را از او مى راندم؛ حتى اگر این کار منجر به مرگ فرزندانم مى گشت!

 

اگر بخواهیم همه این عبارات را بپذیریم و در اسناد آن‌ها خدشه روا نداریم، چند نکته را مى توانیم از آن‌ها به دست آوریم.

الف. مقصّر اصلى در جریان کربلا ابن زیاد بوده و یزید هیچ فرمانى مبنى بر کشتن امام (علیه‌السلام) و یا حتى سخت گیرى نسبت به او نداشته است!

ب. یزید از این عمل ابن زیاد خشمگین شده و او را لعنت مى کند!

ج. یزید از کشته شدن امام (علیه‌السلام) اظهار تأسف شدید مى کند!

 

درباره نکته اول خوشبختانه اسناد تاریخى به جاى مانده به خوبى دروغین بودن ادعاى یزید را اثبات مى کند؛ زیرا در گزارش هاى تاریخى چنین آمده که یزید به محض رسیدن به حکومت و به رغم سفارش هاى پدر خود، در اولین نامه خطاب به ولید بن عتبه فرماندار مدینه چنین نگاشت:

«.. اذا اتاک کتابى هذا فاحضر الحسین بن على و عبداللّه بن الزبیر فخذهما بالبیعة

لى فان امتنعا فاضرب اعناقهما و ابعث لى برؤسهما ؛ یعنى، هنگامى که نامه من به دستت رسید، حسین و ابن زبیر را احضار کرده و از آن دو براى من بیعت بگیر و اگر نپذیرفتند گردن آن دو را زده و سرهایشان را به نزد من بفرست».

 

همچنین در بعضى از نقل‌ها چنین آمده است: یزید هنگام حضور امام (علیه‌السلام) در مکّه، عده اى را مخفیانه به حجّ فرستاده بود تا در حین اعمال حج در کنار کعبه، امام (علیه‌السلام) را به قتل برسانند؛ چنان که ابن عباس نیز در نامه خود به یزید به این مطلب اشاره مى کند. همچنین در گزارش هاى تاریخى آمده است: هنگام حرکت امام (علیه‌السلام) به سمت عراق، یزید به ابن زیاد نامه نگاشته و از او خواست تا در مقابل امام (علیه‌السلام) با شدت عمل تمام بایستد. بعد‌ها ابن زیاد نیز به فرمان داشتن از یزید مبنى بر کشتن امام حسین (علیه‌السلام) اعتراف مى کند. عبداللّه بن عباس نیز در نامه اى به یزید، صراحتا او را قاتل امام حسین (علیه‌السلام) و جوانان بنى عبدالمطلب دانسته و با عبارت هاى زیر او را توبیخ مى کند: «انت قتلت الحسین بن على (علیه‌السلام) و لا تحسبن لا ابا لک نسیتُ قتلک حسینا و فتیان بنى عبدالمطّلب» ؛ یعنى، مپندار که من کشتنت حسین (علیه‌السلام) و جوانان بنى عبدالمطلب را فراموش کرده ام!

این مطلب در آن زمان به گونه اى روشن بود که حتى بعد‌ها فرزند او، معاویة بن یزید نیز بر بالاى منبر مسجد جامع دمشق، پدر خود را این چنین مورد توبیخ

قرار مى دهد: «.. و قد قتل عترة الرسول و ...» . به طور خلاصه شواهد تاریخى مبنى بر کشته شدن امام (علیه‌السلام) به دستور یزید، به گونه اى است که جاى انکار را براى تحلیل گر منصف باقى نمى گذارد. 

اما درباره نکته دوم (خشمگین شدن یزید از جنایت ابن زیاد) باید بگوییم که شواهد تاریخى گویاى آن است که یزید در آغاز از شنیدن خبر شهادت امام حسین (علیه‌السلام) خوشحال شد و ابن زیاد را مورد تشویق قرار داد! سبط ابن جوزى سخن از تشویق فراوان یزید نسبت به ابن زیاد، فرستادن هدایاى گران قیمت براى او، شب نشینى هاى همراه با شرب خمر با او و برخورد با او به عنوان یکى از اعضاى خانواده خود سخن به میان آورده است. وى اشعارى را از یزید نقل کرده که به صراحت رضایت و قدردانى او از ابن زیاد را در مورد کشتن امام (علیه‌السلام) بیان مى دارد! همچنین تاریخ گویاى آن است که یزید هیچ اقدامى مبنى بر عزل ابن زیاد از عراق نکرد؛ بلکه پس از رخ دادن قیام ابن زبیر در سال ۶۳ ق، از ابن زیاد خواست تا به جنگ او برود. بنابراین خشمگینى او از ابن زیاد را باید عملى ظاهرى دانست که تحت تأثیر واژگونه شدن شرایط با سخنرانى هاى حضرت زینب علیهاالسلام و امام سجاد (علیه‌السلام) و در واکنش فرافکنانه انجام پذیرفته است تا منفوریت و مبغوضیتى را که از این جنایت براى او حاصل آمده، به گونه اى بزداید.

 

اما نکته سوم (اظهار تأسف یزید از کشته شدن امام (علیه‌السلام)) نیز بر خلاف شواهد

تاریخى است؛ زیرا تاریخ گویاى آن است که با ورود سر‌ها و اسیران به دمشق و مجلس یزید، او ابراز شادمانى کرده و با چوب بر دندان هاى سر امام (علیه‌السلام) مى زد! همچنین اشعارى مى خواند که شعف او از انتقام گیرى بنى امیه از بنى هاشم در جنگ بدر را نشان مى داد که در آن جنگ، جد مادرى او «عتبه»، دایى اش «ولید» و تعدادى دیگر از بزرگان قریش به دست یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله) به قتل رسیده بودند.

در همین اشعار اساسا به تکذیب نبوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرداخته و آن را دستاویزى براى رسیدن به حکومت دانسته است:

لعبت هاشم بالملک فلا

خبر جاء و لا وحىٌ نزل «بنى هاشم با حکومت بازى کردند و هیچ خبرى از آسمان نیامد و هیچ وحیى نازل نشد».

بله، چنانچه اشاره شد، اظهار تأسف او هنگامى بود که اوضاع را دگرگونه و اظهار شادمانى بیشتر را مواجه با عکس العمل احتمالى مردم مى دید.

در پایان این بحث ذکر دو نکته لازم است:

 

یکم. چنان که از عبارات یزید آشکار مى شود، اظهار تأسّف او صرفا یک اظهار تأسّف سیاسى است و در آن هیچ عبارتى که ناشى از توبه، استغفار و بازگشت به درگاه الهى باشد، دیده نمى شود! بنابراین، این عمل نیز باید در ظرف سیاسى خود مورد ارزیابى قرار گیرد و به مسأله توبه ربط داده نشود تا آن گاه به سراغ جواز لعن او در صورت توبه او برویم.

دوّم. اگر بپذیریم یزید واقعا توبه نموده است، باید آثار آن را در اعمال بعدى او مشاهده کنیم؛ در حالى که تاریخ ضدّ آن را نشان مى دهد؛ زیرا یزید پس از واقعه

عاشورا و در دو سال باقى مانده حکومت ننگین خود، دست به دو جنایت عظیم دیگر زد:

۱. قتل عام مردم مدینه و مباح کردن آن سرزمین براى سپاهیان خود به مدت سه روز، کشتن بسیارى از صحابه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ساکن در این شهر که در تاریخ به «واقعه حرّه» مشهور شده است.

بیشتر بخوانید : اگر خدامی خواست مانع فاجعه ی عاشورا می‌شد

۲. فرمان حمله به مکه که سپاهیان او با منجنیق به این شهر حمله برده و حرمت خانه کعبه را شکستند و آن را با آتش پرتاب شده از منجنیق‌ها سوزانیدند. بنابراین از نظر تاریخ این نکته مسلّم است که نه تنها هیچ نشانه اى دلالت بر توبه یزید وجود ندارد؛ بلکه تمام نشانه‌ها ناشى از عدم توبه او است؛ بنابراین همچنان جواز لعنت او نزد قاطبه مسلمانان پابرجا مى باشد.

 

منبع: پرسمان