اهمیت روز افزون دیپلماسی آب

پیشینه و گستره دیپلماسی آب

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ دیپلماسی یکی از ابزار‌های مهم منافع ملی و در عین حال یکی از شیوه‌های حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات به شمار می‌رود و از نقش و جایگاه ویژه در سیاست و روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل برخورداراست.

با وجود اینکه دیپلماسی قدمت بسیار طولانی دارد و شاید بتوان آن را همزاد سیاست در تاریخ بشر دانست، اما دیپلماسی آب به مفهومی که الان از آن مستفاد می‌شود عمر کوتاهی دارد و در پی بحران جهانی آب ظهور و بروز پیدا کرده است.

با این حال تلاش‌های مربوط به کاهش اختلافات و تنش‌های آبی، سابقه بس طولانی در تاریخ بشر و جوامع انسانی و روابط بین دولت‌ها داشته است.

به گواه مدارک و مستندات تاریخی، کشور‌ها در موارد متعددی به همکاری و حل و فصل مسالمت آمیز منازعات بر سر آب اقدام کرده‌اند که تعداد آن‌ها بیشتر از جنگ و منازعه است.

طبق گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، از سال ۸۰۵ میلادی تاکنون، بیش از ۳۶۰۰ معاهده مربوط به منابع آب بین‌المللی منعقد شده است.

در گذشته، بیشتر این معاهدات به کشتیرانی و مرز بندی مربوط می‌شد، اما از قرن گذشته جهت توافقنامه‌ها و معاهدات، از حوزه کشتیرانی به بهره برداری، توسعه و حفاظت از منابع آبی تغییر یافته است.

اکنون نشانه‌های اجرای دیپلماسی آبی، در جای جای پهنه گیتی قابل مشاهده است.

این موارد دو عنصر مهم همکاری بین‌المللی را درباره منابع آب منعکس می‌کند: نخست نیاز به یک نهاد برای توسعه موثر روند تعامل در گذر زمان و دوم پشتیبانی مالی طرف ثالث که توسط همه جناح‌ها مورد پذیرش قرارگرفته باشد.

اهداف و سازوکار‌های اجرایی دیپلماسی آب

هدف دیپلماسی آب دستیابی به ثبات سیاسی جوامع، امنیت منطقه ای، رشد اقتصادی و در نهایت دستیابی به توسعه پایدار زیست-محیطی است.

هدف از به کارگیری استراتژی دیپلماسی آبی، غلبه بر تنش‌های آبی موجود و تنش‌های روز افزون ناشی از کم آبی و در نهایت سوق-دادن منطقه به سمت امنیت آبی است.

ارتباط مستقیم بین امنیت آبی‏، ‏ امنیت انسانی و امنیت ملی دولت‌ها از یک سو و وجود حوضه‌های آبریز و آبخوان‌های مشترک بین‌المللی متعدد در دنیا از سوی دیگر‏، سبب شده است که سامانه‌های آبی به نحو اجتناب ناپذیری به یک مقوله سیاسی و امنیتی در دنیا تبدیل شوند و پیوند درهم تنیده"آب، سیاست و امنیت" را ایجاد کنند.

برای بهره برداری بهینه و پایدار از منابع آب مشترک و حفظ محیط زیست، ایجاد هماهنگی و روابط دیپلماتیک آب در سطوح مختلف اجتماعی، سیاسی و فنی به ویژه در سطوح تصمیم سازی و تصمیم گیری برای اثرات ناشی از بهره برداری از رودخانه‌های مشترک و فرامرزی اهمیت ویژه ای دارد.

در دیپلماسی آبی، سیاست برد- برد هدف است به گونه¬ایی که امنیت و صلح را در منطقه به ارمغان بیاورد؛ منافع، دغدغه‌ها و نیاز‌های کشور همسایه نه¬تن‌ها شنیده بلکه محترم شمرده و تلاش می‌شود منافع دیگران همزمان با منافع ملی خود تامین و تضمین شود.

دیپلماسی آب استدلال می‌کند که حل مشکلات منابع مشترک آب مستلزم همکاری متخصصان آب شناسی، مهندسان، سیاستمداران، اقتصاددانان، جامعه شناسان و همه ذی نفعان است تا درک درستی از ماهیت چند وجهی مطالبات و اختلافات آب ارائه شود.

از آن جا که حل مسائل و مشکلات ناشی از کمبود آب از عهده تک تک کشور‌ها خارج است لذا همکاری‌های دوجانبه، چند جانبه و بین‌المللی در این زمینه اجتناب ناپذیر است. به این منظور، دولت‌ها نیازمند در پیش گرفتن سیاست خارجی فعال، پویا، و متناسب با شرایط جدید آب و هوایی و جمعیتی هستند.

همچنین دیپلماسی آب تلاش می‌کند از توان و ظرفیت زنان بهره بگیرد؛ زیرا زنان به عنوان بزرگترین گروه مصرف کننده آب در جهان، دارای قرن‌ها تجربه در مدیریت منابع آب در جامعه هستند و یک منبع بالقوه عظیم برای برنامه¬ریزی و اجرای پروژه‌های آب هستند.

بهره گیری از دیپلماسی عمومی و مردمی از دیگر ساز وکار‌هایی است که در عرصه دیپلماسی آب مورد توجه قرار می‌گیرد.
یکی دیگر از ساز وکار‌های اجرایی دیپلماسی آب، اولویت بندی محصولات تولیدی بر اساس میزان مصرف آب است تا مشخص شود تولید و یا واردات چه محصولاتی مقرون به صرفه است.

در مجموع دیپلماسی آبی ابعاد و زوایای جدیدی پیدا کرده و به نوعی با توسعه ملی کشور‌ها و اساسا با توسعه پایدار درهم تنیدگی پیدا کرده و طبق آموزه‌های سازمان ملل از دیپلماسی آبی به عنوان ابزار استراتژیک مدیریت یکپارچه منابع آب و حوضه تعبیر می‌شود.

با این مشخصه‌ها می‌توان گفت دیپلماسی آبی با کمک به اجرای مدیریت یکپارچه منابع آب و حوضه به ایجاد شبکه همکاری در سطح دولت‌های ساحلی و همچنین در داخل آن‌ها میان نهاد‌های دخیل در عرضه و تقاضای آب کمک می‌کند. احمد کاظم زاده