اثر سمی کشنده، بعد از ۴۰ روز

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما،بنا بر نقل تقریبا همه منابع شیعی و دسته‌ای از منابع اهل سنت، معاویه هنگامی که قصد کرد برای جانشینی فرزندش یزید بیعت بگیرد، صد هزار درهم برای جعده همسر امام حسن علیه السلام فرستاد و به او وعده داد که اگر ایشان را مسموم کند او را به ازدواج یزید در می‌آورد. 

برخی گفته‌اند که معاویه حتی زهر را نیز برای جعده فرستاد و دسته‌ای از منابع صرفا تطمیع مالی را بیان کردند.

در بسیاری منابع فریقین نقل شده که امام حسن علیه السلام خود، پس از مسمومیت در اثر سم فرمودند: پیش از این چندین بار به من سم دادند؛ اما هیچ کدام مانند این سم اثر نکرد.

 اما سمی که در آخرین بار به آن حضرت داده شد به قدری قوی بود که جگر آن حضرت را پاره پاره کرد و چندین تشت پر از خون از مقابل آن حضرت برداشتند.

ابن خلکان که وفات امام علیه السلام را دو ماه بعد از خوراندن زهر به ایشان می‌داند، می‌گوید که در هر روز تشتی از خون از مقابل ایشان بر می‌داشتند. 

در منابع مختلف، تاریخ شهادت امام حسن علیه السلام در سال‌های ۴۹ یا ۵۰ یا ۵۱ هجری بیان شده است.

فصلنامۀ رسمی آکادمی علوم پزشکی انگلیس BAFS مشهور به مدیسن سانس اند لو، مجلۀ برجستۀ علمی پژوهشی در حوزۀ پزشکی قانونی، اقدام به بررسی یکی از دردناک‌ترین ترور‌های بیولوژیکی در دل تاریخ کرده است.

نویسندگان این مقاله از مراکز علمی و دانشگاه‌های مختلف ایالات متحدۀ آمریکا سعی کرده‌اند در این نوشتار به نحوۀ ترور نوۀ پیامبر اسلام، امام حسن بن علی (ع) بپردازند.

تیم نگارنده هدف این تحقیق را چنین بیان می‌کند: بررسی قانونی و عوامل یک مرگ مرموز از طریق حقایق کانی‌شناسی، پزشکی و شیمیایی بر پایۀ گفته‌های شاهدان عینی از مسمومیت امام دوم شیعیان.

محققان این پروندۀ علمی بعد از ۱۴۰۰ سال، با در دسترس نبودن اطلاعات کالبد شکافی، اسناد تاریخی مورد تأیید دو جریان اسلام شیعی و سنی را تنها شواهد موجود برای بررسی نحوۀ شهادت امام حسن (ع) می‌دانند.

حاکم نیشابوری در کتاب المستدرک مى‌نویسد: حسن بن على بار‌ها مسموم شد، هر دفعه از مرگ نجات پیدا می‌کرد؛ ولی در آخرین دفعه کبد او متلاشى شد و وفات یافت.

طبرى در دلائل الامامة دربارۀ جنس سمی که به امام حسن (ع) داده شده چنین می‌نویسد: «براده‌های طلا برای نوشیدن به او داده شد».

در بخش ابتدایی مقاله، با توجه به این روایت به این نکته پرداخته شده که از نظر سم‌شناسی عنصر طلا نسبتاً خنثی است و نمی‌تواند عامل مرگ باشد.

ولی اگر مادۀ سمی شبیه طلا باشد، شناختن منبع جغرافیایی سم برای بررسی دقیق‌تر می‌تواند مفید واقع شود.

یک گزارش خاص از سالم بن ابی الجعد در کتاب احتجاجِ طبرسی، بیان می‌کند که معاویه به امپراطور بیزانس نامه نوشت و از او یک سم مهلک درخواست کرد. امپراطور با گذاشتن شروطی سم مذکور را برایش ارسال کرد. 

سرزمین اصلی امپراطوری بیزانس در آن سال‌ها، همان ترکیه امروزی است.

ما برای گره‌گشایی این مهم، به همان منطقه سفر کرده‌ایم.

اینجا ازمیر در غرب ترکیه است. یکی از مهم‌ترین محصولات معدنی این منطقه جیوه است که از ۵۰۰ سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار می‌گرفته.

این عنصر هیچ عملکرد بیولوژیکی شناخته شده‌ای ندارد؛ اما دارای سابقه‌ای طولانی در زمینۀ اثرات مسموم کننده می‌باشد.

به عنوان مثال کلراید جیوه که احتمالاً اولین ساختۀ کیمیاگران عرب در قرون وسطی بوده به عنوان یک سم خشونت‌آمیز جدی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. 

آیا معادن جیوۀ قابل مصرف به‌عنوان سم، در غرب ترکیه، حاوی جیوه‌ای است که شبیه طلاست؟

 جواب بسیار حیرت انگیز است:

ارزیابی‌های زیست‌محیطی صورت گرفته به دست زیست‌شناسان و شیمی‌دانان این گروه پژوهشی در این مناطق معدنی نشان می‌دهد که جیوۀ سفید به شکل بسیار عجیبی در این منطقه به شکل یک پوستۀ زرد طلایی ظاهر می‌شود.

پس اینک با اثبات شباهت جیوه با براده‌های طلا، می‌توان نوع سم فرستاده شده از طرف امپراطور، برای شهادت امام حسن مجتبی (ع) را حدس زد.

اما گواه دیگرِ زهر استفاده شد برای این جنایت، برخی از علائم بالینی امام (ع) است که در روایات شهادت توصیف شده:

«سبز رنگ شدن پوست و استفراغ خون»

این‌ها نشانه‌هایی هستند که می‌توانند در اثر بلع جیوۀ سفید و مسمومیت با آن ایجاد شوند.

سبزرنگ شدن پوست امام حسن (ع) می‌تواند بر اثر آسیب‌دیدگی کلیه‌ها ناشی از مسمومیت با جیوۀ سفید باشد.

این ماده روی کلیه‌ها عمل می‌کند و باعث نارسایی حاد کلیه می‌شود. 

همچنین اثرات خورندۀ جیوه بر دستگاه گوارش باعث آسیب و سوزش مری می‌شود و ظاهراً خون منعقد شده از دهان بیرون می‌آید. این همان چیزی است که در روایات تاریخی ذکر شده که «امام جگرش را استفراغ کرده است».

این مقاله در آخر به این نتیجه می‌رسد: حقایق معدن‌شناسی، علوم پزشکی و شیمیایی این فرضیه را تأیید می‌کنند که شهادت امام حسن (ع) در اثر مسمومیت با جیوه کلراید بوده؛ بنابراین نظریۀ پزشکی قانونی مطابق با وضعیت تاریخی است که در اسناد اسلامی منعکس شده است که امام حسن (ع) توسط جعده به تحریک خلیفه و با مشارکت امپراطور بیزانس مسموم شده است.

اما، بعد‌ها این شکلِ از ترور برای حذف خاندان پیامبر بار‌ها مورد استفاده قرار گرفت.

 

منابع: دانشنامه اسلامی، حوزه، فارس