مراسم عزاداری در خطه جنوب غرب کشور

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما آبادان، این روز‌ها حال و هوای هر کوچه و برزن شهر‌های ایران، حسینی و عاشورایی است. مردم شهر‌های این دیار سال هاست غربت و تنهایی امام حسین (ع) و یارانش را در این روز‌ها به سوگ می‌نشینند و با حفظ آیین و مراسم‌های مختلف که از چندین نسل گذشته تا به امروز برای آنان به یادگار مانده شرکت می‌کنند و جهانیان را در حیرت فرو می‌برند و آنان را برای شناخت هرچه بیشتر این بی همتای دوران فرا می‌خوانند.

در این میان مردم شهر‌های جنوبی کشور به خصوص آبادان و خرمشهر به سبب نزدیکی به کربلا و دیار شهادت امام حسین (ع) خود را بیشتر از دیگر شهر‌های ایران مسئول می‌دانند تا با حفظ حرمت ها، آیین و رسوم عزاداری محرم را به درستی اجرا و برگزار کنند.

از آنجایی که در شهرستان آبادان قومیت‌ها و فرهنگ‌های متنوعی از چهار گوشه کشورمان زندگی می‌کنند هر یک با آیین و مراسم خاصی این روز‌ها را برگزار می‌کنند.

مساجد مختلف بلوچی ها، بوشهری ها، کردها، اصفهانی‌های مقیم آبادان، جهرمی و دیگر مناطق ایران این مراسم‌ها را رهبری کرده و شب‌ها با انواع سینه زنی و پخش نذری، عزاداران حسینی را یاری می‌کنند.

از جمله قومیت‌هایی که در شهرستان آبادان مراسم عزاداری را با حس و حال خاصی دنبال می‌کنند بوشهری‌های ساکن آبادان هستند که با شکل خاصی از سینه زنی در بین دیگر اقوام کشور بسیار مورد توجه هستند.

بوشهری‌های ساکن آبادان، مراسم عزاداری ماه محرم را در شب آغاز می‌کنند. عزاداران دور یکدیگر حلقه می‌زنند و مراسم سینه زنی را در مسجد و یا حسینیه برگزار می‌کنند. این مساجد و حسینیه‌ها در دهه نخست محرم عزاداران زیادی را در خود جای می‌دهند. سینه زنی بوشهری به این صورت است که نوحه خوان در وسط می‌ایستد و بین ۵ تا ۲۰ حلقه انسانی دور او تشکیل می‌شود. سینه زن‌ها به صورت دایره‌ای می‌چرخند و حرکت پای آنان با نوای نوحه خوان هماهنگی دارد.

نوحه خوانی ابتدا با ریتم ملایم آغاز می‌شود و سپس تند شده تا وقتی که نوحه خوانی به مقطعی با عنوان «واحد» می‌رسد. در این قسمت نوحه‌های حماسی خوانده، سینه زنی‌ها تند شده و پا‌ها به زمین کوبیده می‌شود. این مقطع با یک آهنگ قطع می‌شود و سپس با نوحه‌ای دیگر تکرار می‌شود. پس از اتمام این نوحه مراسم سینه زنی به پایان می‌رسد.

آلات موسیقی در دسته‌های عزاداری بوشهری نیز متفاوت است. طبل بسیار بزرگی به نام «دمام»، سنج و بوق مخصوصی با صدایی بلند، در دسته‌ها نواخته می‌شوند.

"سید مرتضی داودی" یکی از صاحبنظران در نوحه سرایی و آیین‌های عزاداری که در این موارد تحقیقات فراوانی داشته، می‌گوید: نوحه خوان برای جذب عزاداران در مراسم سینه زنی باید دارای ویژگی‌های منحصر به فردی باشد.

به گفته وی قدرت اداره کردن مجلس سینه زنی، ایجاد حزن، قدرت صدا و وجود تحریراز جمله ویژگی‌های فیزیکی یک نوحه خوان است.

از دیگر آداب و رسومی که در بین مردم آبادان بسیار مرسوم است مراسم‌ها مخصوص عرب زبان‌های شهرستان است که به طور تقریبی آداب و سنن غالب بر شهرستان نیز مخصوص این قومیت است.

مردم عرب زبان خوزستان با هوسه، لطمیه و چلاب به سبک‌های مختلف از جمله کربلایی، خرمشهری، بوشهری و آبادانی به زیبا‌ترین شکل ممکن، خاطراتی را در عزای حسین رقم خواهند زد که حضور در صفوف عزاداران و حتی تماشای آن واقعه عاشورا در صحرای کربلا در سال ۶۱ هجری را برای هر شیعه‌ای تداعی می‌کند.

هوسه یک چهار بیتی است که بیت آخر آن کوبنده‌تر و بلندتر خوانده می‌شود و مردان و زنان حاضر در مجلس آن را چند بار تکرار می‌کنند.

عزاداران عرب زبان به بیت آخر "ردادیه" گفته و اعراب هنگام خواندن «ردادیه» در وسط میدان "یزله" می‌کنند. این شیوه از گذشته در میان زنان و مردان عرب رواج داشته است و از پرشورترین مراسم عزاداری به شمار می‌رود.

یزله نیز به این صورت است که تعدادی از زنان و مردان در وسط میدان در حالی که بر پیشانی خود می‌زنند، جولان می‌کنند که با این نوع از عزاداری سعی در نشان دادن غم و اندوه فراوان خود را دارند.

در این میان زنان عرب زبان نیز شیوه‌های متفاوتی برای سوگواری و سینه زنی دارند.

«ملایه» که نام مداح زنان است، وقتی شروع به روضه خوانی می‌کند که اغلب زنان عرب ثوب‌های عربی می‌پوشند و چهار زانو دور تا دور اتاق را پر می‌کنند و شیله‌های مشکی (روسری عربی) خود را جلوی چشمانشان می‌آورند و پنهان و یا آشکار مویه و اشک می‌ریزند.

پس از روضه خوانی نوبت به سینه زنی می‌رسد، ابتدا زنان دست‌ها را بر پا‌ها کوبانده گاهی که ریتم ملایه تغییر می‌کند عزاداران باید با دست راست بر سینه بزنند و دست چپ شان را بر پای چپ بکوبند.

زنان همچنین سینه‌زنی ایستاده را همواره اجرا می‌کنند که در آن، دست‌ها را به صورت ضربدر کرده و بر سینه می‌زنند و با ریتمی کند سینه زنی را ادامه می‌دهند تا جایی که برای لحظاتی این ریتم تندتر می‌شود و زنان با «اها، اها» گفتن، ملایه را همراهی می‌کنند. به این نوع سینه‌زنی که زنان با سرعت دست‌ها را بر سینه می‌زنند «رشگ» گفته می‌شود.

از دیگر آداب و سنن، دسته‌های عزاداری که در آبادان بسیار دیده می‌شود اصفهانی‌های مقیم آبادان هستند که با سبک و سیاقی متفاوت از دو قومیت بالا مراسم خود را اجرا می‌کنند.

یکی از نوحه خوانان این مراسم در خصوص سبک عزاداری اصفهانی‌های مقیم آبادان گفت: دسته‌های عزاداری به دو دسته مجزا و روبروی هم تبدیل می‌شود که به وسیله زنجیر زنی مراسم را همراهی می‌کنند.

بزرگان مراسم در ابتدای صف و پشت سر نوحه خوان در حرکت هستند و جوان تر‌ها در رده‌های آخر صف قرار می‌گیرند.

از نکات مهم و اساسی در این مراسم آن است که زنجیر زنی باید به صورت منظم و همزمان توسط همه اعضای حاضر در صف انجام شود.

همچنین از مهمترین غذا‌هایی که در این مراسم به صورت نذری بین مردم پخش می‌شود آش سبزی با گوشت است. این نوع از آش به خصوص در مناطق جنوبی کشور طبخ می‌شود و در شب‌های محرم بین هیئت‌های عزاداری پخش می‌شود.

غذا‌های که در محرم به صورت نذری تهیه می‌شوند، غالبا محلی هستند. ناهار و شام نیز اکثراً پلو و قیمه بوشهری (که چلو قیمه خوانده می‌شود) است. پلو را بیشتر با زعفران و سبزی درست می‌کنند و قیمه را هم با گوشت و نخود له شده می‌پزند.

حلوای برنجی، حلوای آردی، شله زرد و حلیم هم از دیگر خوراکی‌هایی است که در بین مردم آبادان و خرمشهر برای این ایام محبوبیت دارد.

با وجود قومیت‌های مختلف در آبادان، مردم هم نوا با سالار شهیدان امام حسین (ع) تفاوت‌ها را به فراموشی سپرده و در قالب یک قوم و زبان به عزاداری حسینی پرداخته و آبادان را یک صدا یا حسین (ع) یا حسین می‌کنند.