رشد بهره وری در کشور

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما رادیو گفتگو در  مجله علمی روزنه در مصاحبه با آقای میرسامان پیشوایی رئیس سازمان ملی بهره وری ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت درباره هفدهمین کنفرانس ملی کیفیت و بهره وری و در مورد اهمیت بهره وری انرژی گفتگو کرده است.

سوال: واقعیت این است که ما نه از بحث کیفیت، نه از بحث بهره وری در این سال‌ها متاسفانه چندان خاطره خوشی نداریم؛ یک بخش، بخش تخریبی بوده که توسط رقبای خارجی رقم خورده و یک بخشی هم طبیعی است که ما در برخی از محصولات تولیدی خودمان، کیفیت معقول را نداشتیم، نمونه‌های خارجی بهتر بودند و سبب شده که ذهنیت مردم نسبت به کیفیت و بهره وری محصول ایرانی پایین باشد.
یک مقداری صحبت بکنیم ابتدا در مورد این کنفرانس ملی کیفیت و بهره وری بعد بیاییم سراغ این بحثی که من آغاز کردم. 

پیشوایی: سالانه همایش‌ها، کنفرانس‌ها و سمینار‌های مختلفی در حوزه کیفیت و بهره وری برگزار می‌شود، ما در خردادماه همایش ملی بهره وری ملی را داشتیم و امروز هم کنفرانس دیگری را داریم. 
 اهداف این کنفرانس‌ها و همایش‌ها معمولا این است که اولا یک مقداری در حوزه ترویج و گفتمان سازی در موضوعات مهم مانند کیفیت و بهره وری اثرگذار باشند و ضمنا یک میعادگاهی هست برای این که متخصصین امر همدیگر را دیدار بکنند. آخرین نظرات، آخرین دستاورد‌ها و مباحث علمی که حاصل شده را بتوانند با همدیگر به اشتراک بگذارند، در واقع کارکرد اصلی این جنس همایش‌ها و کنفرانس‌ها یک بخش قابل توجهی از آن بحث به اشتراک گذاری و انتشار دانش و تجربیات است برای این که بتوانیم به سطح بالاتری از کیفیت و بهره وری دست پیدا بکنیم. 

سوال: و این کیفیت و بهره وری که شما از آن صحبت می‌کنید، بی تردید نکته قابل توجهی است که ما باید در ارائه محصول نهایی به کاربر نهایی و به مشتری نهایی خیلی مورد دقت قرار بدهیم و یک بخشی از وظیفه ذاتی سازمان متبوع شما یعنی سازمان ملی بهره وری طبیعتا باید به این سمت و سو سوق داده شود درست است؟ 

پیشوایی: همین طور است، بله. 

سوال: چه کردید برای این که اول، آن ذهنیتی که گفتم را بتوانیم اصلا کنیم که نه ما خیلی از محصولات با کیفیت هم داریم که حرف‌های زیادی برای گفتن در جهان دارند، حرف اول را حتی در جهان می‌زنند، برای مردم خودمان و دوم، کمک بکنیم به تقویت آن بخشی که به درستی در ذهن مردم کم کیفیت تلقی می‌شود؟ 

پیشوایی: من این را دو تا بخش بکنم، بخش اول مربوط به کیفیت محصولات است که بیشتر متوجه سازمان ملی استاندارد هست و پاسخگو در آن زمینه آن سازمان است. بخش دوم مرتبط هست با ارتقاء بهره وری در بخش‌های اقتصادی کشور که این بیشتر مرتبط با ماموریت و رسالت سازمان ملی بهره وری ایران است. 

سوال: ما طبیعتا وقتی از محصول صحبت می‌کنیم، محصول مان نمی‌دانم مثلا بخاری نیست، مثلا آبمیوه گیری نیست، دقیقا در راستای صحبت شما دارم این را عرض می‌کنم که نگاه ما هم نگاهی مبتنی بر نیروی انسانی هست، مبتنی بر افزایش کیفیت نیروی انسانی هست، مسئله آموزش را در بر می‌گیرد و مواردی از این دست. 

پیشوایی: بله همین طور است، در واقع نهاده‌های تولید را می‌توانیم ذکر کنیم مثل سرمایه، نیروی انسانی، فناوری، این‌ها مواردی هست که سازمان ملی بهره وری بیشتر روی آن متمرکز است و برنامه‌هایی که برای ارتقاء بهره وری این عوامل وجود دارد، به طور مشخص ما آن نقطه اصلی که الان در دستگاه‌های اجرایی، شرکت‌های دولتی و حتی بخش خصوصی داریم دنبال می‌کنیم، استقرار چرخه بهره وری در این نهاد‌ها هست که حاصلش ارتقاء بهره وری است، حالا جهت اطلاع شنوندگان برنامه شاید بد نباشد ما یک مروری هم این جا انجام بدهیم روی عملکرد بهره وری کشور چه در سطح ملی و چه در سطح بخشی. 
ما در دهه ۹۰ متاسفانه شاخص بهره وری کل عوامل تولیدمان یک شاخص از نظر مقدار نامطلوبی بوده، یعنی در طول برنامه ششم و دهه ۹۰، اهدافی که کشور در حوزه بهره وری داشته که همان تحقق یک سوم از رشد اقتصادی از محل بهره وری بوده که عددش می‌شود حدود ۸/۲، متاسفانه ۴ دهم درصد محقق شده است، یعنی ما یک انحراف قابل توجهی را نسبت به هدف برنامه ششم داشتیم در آن عملکردی که در کل کشور تحقق پیدا کرد.اما خبر خوب این است که ما در دو سال گذشته رشد بهره وری مان خوب بوده، یعنی در سال ۱۴۰۱ به طور مشخص از ۴ درصد رشد اقتصادی که حاصل شده، ۳ و یک دهم آن از محل بهره وری محقق شده است. 
ما اگر بتوانیم این روند دو سال گذشته را حداقل برای سه سال دیگر تکرار بکنیم، خیلی می‌شود امید داشت که آن عقب ماندگی دهه ۹۰ را نسبت به رقبا، بخش عمده‌ای از آن را بتوانیم جبران کنیم. منتها صاحبنظران می‌دانند که هر سالی که این رشد تکرار می‌شود در سال بعد سختی تکرار این رشد بیشتر می‌شود، مثل یک فنر هست که هر چه به قسمت‌های پایین‌تر می‌رسد تکرار آن حرکت قبلی یک مقداری مشکل‌تر از گذشته هست، طبیعتا نیازمند تلاش بیشتر هست، سرمایه گذاری بیشتر هست، استفاده از فناوری بیشتر هست، یکی از عوامل پیشرانی که الان در ادبیات علمی این حوزه هم خیلی روی آن تاکید می‌شود بحث تعمیق فناوری هست یا نفوذ فناوری هست. 
ما الان در حوزه بهره وری نیروی کار اگر بخواهیم به سطوح بالای بهره وری نیروی کار دست پیدا بکنیم، علاوه بر این که آن نیروی کار باید مهارت، دانش، مسئولیت پذیری، انگیزه لازم را داشته باشد، بخش دوم آن مربوط به این است که فناوری مرتبط با ماموریتش در اختیارش قرار بگیرد. اگر این اتفاق نیفتد حالا من یک مثال عرض می‌کنم، مثلا در فضای حوزه کشاورزی، اگر شما کشاورزی داشته باشید که فناوری مورد نیاز در اختیارش نباشد در حوزه‌های مختلف، طبیعتا بهره وری اش نسبت به مشابهش در سایر کشور‌های دنیا کاهش پیدا می‌کند. 
من یک نکته‌ای هم در مورد بهره وری انرژی، چون امروز هم این کنفرانس و همایش مرتبط هست با این که خدمت شما عرض بکنم، ما الان در حوزه انرژی معروف‌ترین شاخصی که بهره وری انرژی را می‌سنجد، شاخص شدت مصرف انرژی هست. یک کسر خیلی ساده است که در صورتش کل انرژی مصرفی یک کشور را می‌گذارند و در مخرج این کسر هم تولید ناخالص داخلی آن کشور را می‌گذارند، تفسیرش این است که ما به ازای هر یک واحد تولید ناخالص داخلی، چه مقدار انرژی مصرف می‌کنیم؟ متاسفانه در سال گذشته ما رتبه خیلی نامناسبی را در دنیا کسب کردیم، یعنی به ازای آن مصرف انرژی مان، تولید ناخالص داخلی مان روند بسیار نامطلوبی را داشته است.
 یک سوالی هم شاید نزد شنوندگان باشد، چون الان هم در فضای رسانه خیلی هم مطرح است خیلی‌ها مطرح می‌کنند که مصرف انرژی در ایران نسبت به کشور‌های دیگر روند خیلی نامطلوبی هم ندارد، یعنی کشور‌هایی را ما داریم که بیشتر از ایران انرژی مصرف می‌کنند به صورت سرانه عرض می‌کنم، که این حرف درستی است، منتها شدت مصرف انرژی بالاخره یک نگاهش هم به این است که نسبت به این انرژی که مصرف می‌کنید چقدر تولید می‌کنید؟ در واقع ما در آن شاخص شدت مصرف انرژی وضع مان به مراتب ناگوارتر از حوزه مصرف انرژی هست که مداخلات مهمی را به نظر می‌رسد که باید انجام بدهیم، در برنامه هفتم توسعه هم بند‌های مختلفی به طور خاص توسط دولت طراحی شده برای ارتقاء بهره وری در حوزه انرژی؛ من یک موردش را، چون الان خیلی مناسب هست با این موقعیت زمانی که در آن هستیم بگویم، این کولر‌های آبی که الان در فصل تابستان در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، متاسفانه فناوری موتور این کولر‌ها در ایران فناوری کاملا منسوخ شده‌ای است، یعنی الان از موتور‌های دی ال‌ای سی استفاده می‌شود در دنیا که اگر ما بتوانیم همین کولر‌های آبی که موضوع ساده‌ای هم هست و خیلی چیز پیشرفته‌ای هم نیست و تکنولوژی اش هم در داخل کشور هست و همین الان شرکت‌هایی هم هستند که دارند این موتور مدرن را تولید می‌کنند اگر بتوانیم تمام کولر‌های آبی مان را با موتور‌های جدید جایگزین بکنیم ۵ هزار مگاوات ما در تابستان صرفه جویی مصرف برق خواهیم داشت، برای این که این مطلب بهتر تداعی شود در ذهن شنوندگان یعنی به اندازه ۵ تا نیروگاه بوشهر.
سوال: آن نیروگاه نیروگاه هزار واتی است. 

پیشوایی: بله، حالا شما فرض بکنید حتی اگر ما الان سرمایه اش را هم داشته باشیم امروز شروع کنیم قاعدتا چند سال بعد نتیجه می‌دهد که بتوانیم استفاده کنیم، ولی اگر همین مورد ساده را بتوانیم با انجام یکسری پیوست‌های انگیزشی، یکسری پیوست‌های فرهنگ سازی توسط مردم و دولت بعنوان یک پروژه مشترک انجام بشود، می‌تواند یک چنین دستاوردی را برای کشور داشته باشد از باب مثال عرض کردم؛ قطعا ما در راندمان نیروگاههایمان، در وسایل الکترونیکی که استفاده می‌کنیم مثال‌های مشابهی هست که بعضا می‌تواند یک گنج باشد برای کشور که اگر این را بتوانیم حل کنیم، هم در شاخص شدت مصرف انرژی و هم در تولید ناخالص داخلی اثرات خیلی خوبی را انشاالله در آینده شاهد خواهیم بود.