نقش تولید و ارزیابی پیام در سواد رسانه ای

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما  ، رادیو تبیین در  برنامه گفته ناگفته‌ها با  هادی البرزی دکترای ارتباطات و کارشناس سواد رسانه‌ای درباره فضای مجازی و سواد رسانه گفتگو کرد.
سوال:  ادامه مباحث درباره سواد رسانه ای  را بفرمائید.
البرزی:  امشب می‌خواهم راجع به حباب فیلتر صحبت کنم که در فضای مجازی این حباب فیلتر دو سه سالی است که مطرح شده و بحث این است که وقتی ما در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی اطلاعات را شخصی می‌کنیم منظور از شخصی سازی اطلاعات یعنی این که شما عضو چند کانال خاص می‌شوید در تلگرام، پیام رسان‌های دیگر یا فقط یکی دو تا شبکه تلویزیونی را ممکن است فقط این‌ها را نگاه کنید شبکه‌های خارجی را و بقیه شبکه‌ها را کنار بگذارید وقتی که ما اطلاعات برایمان شخصی سازی می‌شود ضمن این که مفید است یعنی گاهی شما وقتی شخصی سازی اطلاعات می‌کنید فقط یک سری اطلاعات خاصی که نیاز دارید به دستتان می‌رسد، اما در دوره فضای مجازی و دوره عملیات روانی دشمن این شخصی سازی اطلاعات ممکن است به یک خطر تبدیل شود فکر کنید که یک شخصی هر روز یک کانال ماهواره‌ای معاند را فقط نگاه کند و به دیگر کانال‌ها و شبکه‌ها توجه نکند. با توجه به این که اطلاعات را برای خودش شخصی سازی کرده و اطلاعات خاصی را دریافت می‌کند خودش را از کل اطلاعات محروم می‌کند، وقتی این اتفاق برایش می‌افتد داخل یک حباب فیلتری می‌رود که این می‌تواند خطرناک باشد، چون سایر اطلاعات را دریافت نمیکند، در حصر اطلاعاتی قرار میگیرد و دورش را پیله‌های اطلاعاتی در می‌نوردند و نهایتا دنیا را از زاویه آن رسانه می‌بیند مثلا ما در دوره اغتشاشات مثلا یکی از دانشجویان من به من این را می‌گفت که خانه من در یکی از شهر‌های حاشیه تهران است وقتی این رسانه‌ها را نگاه می‌کردم می‌گفتند این خیابان شلوغ است من خیابان را نگاه می‌کردم می‌دیدم کسی نیست بعد دوباره می‌آمدم می‌دیدم این‌ها می‌گویند این جا دارد اتفاقاتی می‌افتد. می‌گفت در دنیای مجازی در ذهن من داخل حبابی قرار گرفته که فقط این اطلاعات را دریافت می‌کردم وقتی من این نظریه را به او توضیح دادم و گفتم این نظریه ارتباطی است به نام حباب فیلتر و رسانه‌های بیگانه ممکن است باعث تشکیل حباب فیلتر یا اتاق‌های پژواک شوند به دور کاربران و مخاطبان، دیدیم که این نظریه در مورد ایشان صادق بوده بنابراین خطر شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های معاند این است که اگر کاربران خودشان را محروم کنند از رسانه‌های دیگر و فقط به یک رسانه دقت کنند ممکن است فکر کنند دنیا به همین صورت است که این‌ها نشان می‌دهند. در ایام فتنه اخیر پاییز ۱۴۰۱ بعضی‌ها به شوخی می‌گفتند که داخل کانال‌های معاند مثلا وقتی نگاه می‌کنی فکر می‌کنی که خیلی چیز‌ها سقوط کرده و می‌آیی بیرون می‌بینی دنیا یک جوردیگر است، چون آن‌ها دنیا را می‌برند داخل حباب فیلتر و به شما ارائه می‌دهند و شما را در حصر اطلاعاتی قرار می‌دهند. در این مواقع بهتر است که ما خودمان را منحصر در یک رسانه نکنیم وقتی که مثلا از جایی اطلاعاتی می‌گیریم حتما این را با بقیه رسانه‌ها چک کنیم پس خطر شخصی سازی اطلاعات و اتاق‌های پژواک این است که نهایتا فرد را وارد حباب فیلتر می‌کند، راه‌های بیرون رفت از حباب فیلتر این است که ما همیشه به یک یا دو رسانه معاند توجه نکنیم اگر اطلاعاتی از این‌ها به دست ما می‌آید حتما با رسانه‌های رسمی و معتبر چک کنیم.
بار‌ها شده این‌ها دروغ‌هایی گفتند بعدا اشتباهی درآمده، مثلا در ایام کرونا شما می‌دیدید که این‌ها دوره‌ای می‌گفتند دنیا را جوری نشان می‌دادند که انگار کل دنیا واکسن زده اند فقط ایران واکسن نزده، بعد معلوم شد اخیرا واکسن‌های فایزر و ... که این‌ها تبلیغ می‌کردند باعث شدند که خیلی‌ها آسیب ببینند و دچار مشکلاتی شوند. این رسانه‌ها نمی‌آمدنداین را مطرح کنند یک دوره می‌گفتند واکسن بخرید این هجمه را می‌کردند به کشور در صورتی که در کل دنیا واکسن آن چنان نبود که به همه برسد ما هم خودمان دنبال ساخت واکسن بودیم و نهایتا توانستیم به این برسیم، ولی آمدند عملیات روانی واکسن بخرید را راه انداختند. دوره‌ای بعد از این که واکسن زیاد شد و همه واکسن زدند و دیگر این‌ها از این موج رفتند روی موج دیگر، آمدند در مورد واکسن‌های ایرانی را زیرسوال بردند که خوب نیستند درصورتی که در دنیا ثابت شد یکی از قوی‌ترین واکسن‌ها واکسن‌های ایرانی بودند بنابراین قرار گرفتن در حباب فیلتر که ما باید همیشه این را بشکنیم نیاز به سواد رسانه‌ای دارد و ما باید به این دقت کنیم شما خیلی از افرادی که در پیام اغتشاشات گول خوردند و کارشان باعث شد که منجر به اغتشاش شوند و مشکلاتی برایشان پیش بیاید
بعد از این که دستگیر شدند اعتراف کردند که ما رسانه‌های بیگانه را می‌دیدیم و این مشکلات برای ما پیش آمد، این‌ها کسانی بودند که در حباب فیلتر قرار گرفته بودند یعنی نمی‌آمدند اطلاعات را چک کنند ببینند در فراروی این رسانه چه اتفاقی دارد می‌افتد این رسانه که پمپاژ خشونت می‌کند و پمپاژ این می‌کند که مخاطب رفتارش را عوض کند و ازش یک رفتار خشونت زا سر بزند، آیا همه دنیا این رسانه است یا این رسانه دارد خط خبری خودش را پیگیری می‌کند؟ ما این حباب فیلتر را به راحتی می‌توانیم شناسایی کنیم یعنی خیلی افرادی که فقط یک رسانه خاص را دنبال می‌کنند ببینید که گرفتار حباب فیلتر شدند یعنی کسانی نیستند که یک خبری که از یک رسانه می‌بینند را ببرند با جای دیگر چک کنند، سواد رسانه‌ای شان این قدر بیشتر شود که از حباب فیلتر بیرون بیایند و دچار مشکل حصر اطلاعاتی نشوند بنابراین این نکته را ما باید این گونه به آن توجه کنیم که مواجهه انتخابی با رسانه‌ها باید صورت بگیرد یعنی ما نباید در مواجهه یک سویه با اطلاعات قرار بگیریم.
من یک بحثی در مورد بحث سواد رسانه‌ای که سواد رسانه‌ای ما در دنیا دو موج داشتیم یک سواد رسانه‌ای زمانی بود که تلویزیون در اوج قرار گرفت و رسانه مرجع و اصلی در دنیا بود، در دوره دوم که اینترنت آمد و فضای رسانه‌ای شکسته شد، وب سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی ما را وارددوره دوم کرد، در دوره دوم سواد رسانه‌ای عرضه کننده خبر و مصرف کننده خبر دو نقش مجزا پیدا کردند. وقتی ما در دوره اینترنت قرار گرفتیم کم کم مخاطب به کاربر تغییر کرد، مخاطب فقط خبر را مصرف می‌کرد، ولی در دوره کاربر، کاربران هم مصرف کردند و هم تولید کردند و هم منتشر کردند. این جا بود که سواد رسانه‌ای مخاطب کامل‌تر شد یعنی ما الان با کسانی مواجه هستیم که همه ویژگی‌های تولید و مصرف را دارند پس دوره کاربر، سواد رسانه‌ای پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر شده یعنی فقط این نیست که ما پیام را درک کنیم بلکه ما باید توان تولید پیام، ارزیابی پیام وانتشار پیام را داشته باشیم این اهمیت سواد رسانه‌ای را الان دو چندان می‌کند که ما به این توجه کنیم و خیلی دقت کنیم که سواد رسانه‌ای فقط تغییر نگرش نیست، بلکه تغییر روی رفتار هم مدنظر است و ما باید به این موضوع توجه کنیم که چگونه می‌شود این موضوع را مورد توجه قرار داد.