عربستان سرگرم تغییر محتوای کتب درسی درباره رژیم صهیونیستی است

به گزارش­ سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما‏، شبکه سی ان ان در پی اقدام بی هیاهوی عربستان در تغییر مضمون کتب درسی درباره رژیم صهیونیستی این سؤال را مطرح کرد که آیا این روند ممکن است به اقدام ریاض در پذیرش این رژیم منجر شود.

سی ان ان در پایگاه اینترنتی خود نوشت: کتاب های درسی در عربستان تغییر کرده اند. پژوهشگران در بررسی های خود متوجه میانه روی تدریجی در موضوع های مختلف از نقش های جنسیتی گرفته تا ترویج تسامح و تساهل (در کتب درسی عربستان) شده اند. با توجه به گزارش ها مبنی بر تلاش آمریکا برای هموار کردن راه برای عادی سازی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی، از جمله تغییراتی که به تازگی توجه ها را به خود جلب کرده است، ویرایش های مربوط به یهودیان، مسیحیان و مناقشه اسرائیل و فلسطینی هاست.

بر اساس گزارش ماه گذشته «مؤسسه نظارت بر صلح و رواداری فرهنگی در آموزش مدارس» که رصد می کند چه تصویری از اسرائیل و یهودیان در کتاب های آموزشی ترسیم می شود، «تقریباً همه مثال هایی که تصویری منفی از مسیحیان و یهودیان ارائه می کند» از تازه ترین کتاب های درسی در عربستان حذف شده است. به موجب این بررسی، از جمله نمونه های برجسته حذف شده از کتب درسی، برداشت ها مبنی بر این است که «یهودیان و مسیحیان دشمن اسلام هستند» یا «یهودیان و مسیحیان به خاطر از بین بردن یا تحریف تورات و انجیل مورد انتقاد هستند.»

این مؤسسه درباره اسرائیل و فلسطینی ها به نوعی میانه روی و اعتدال ( در کتب درسی در عربستان) پی برد، اما هنوز پذیرش کامل رژیم اسرائیل مشهود نیست. عبارت های «اشغالگری اسرائیل» یا «ارتش اشغالگر اسرائیل» جایگزین عبارت های «دشمن (مان) اسرائیل» و «دشمن صهیونیست» شده اند. اما دیگر اشاره های منفی به اسرائیل و حذف آن از نقشه ها همچنان دیده می شود. در ضمن (در این کتاب ها) هنوز هیچ اشاره ای به هولوکاست نمی شود.

در یکی از درس‌های سال تحصیلی ۲۰۲۲-۲۳ که درباره اشعار میهن پرستانه است، یک شعر مربوط به «مخالفت با شهرک سازی‌های اسرائیل در خاک فلسطین» حذف شد. در کتاب مطالعات اجتماعی دبیرستان بخش مربوط به نتایج مثبت انتفاضه اول (قیام فلسطینی‌ها علیه اسرائیل در دهه ۱۹۸۰) و در یک کتاب درسی دیگر کل یک فصل که درباره آرمان فلسطین بود حذف شده است.

«مؤسسه نظارت بر صلح و رواداری فرهنگی در آموزش مدارس» اعلام کرد این تغییرات «نشانه‌ای دلگرم کننده درباره پیشرفتی است که ممکن است شامل تغییر نگرش‌ها درباره اسرائیل و صهیونیسم باشد.»

این سازمان که از اوایل دهه ۲۰۰۰ متن کتب درسی را در عربستان رصد کرده است، تغییرات اعمال شده در بیش از ۸۰ کتاب درسی در عربستان در برنامه آموزشی سال تحصیلی ۲۳-۲۰۲۲ و بیش از ۱۸۰ کتاب در برنامه‌های آموزشی سال‌های تحصیلی گذشته را بررسی کرده است. این سازمان همچنین به وزارت آموزش امارات عربی متحده که مشغول به روز رسانی برنامه آموزشی خود برای گنجاندن موضوع هولوکاست است مشاوره می‌دهد.

حافظه کوتاه مدت
میرا الحسین، پژوهشگر و استاد دانشگاه ادینبورگ در اسکاتلند که مطالعاتش بر کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس متمرکز است گفت: «این امر همچنین نشانه این است که سران جدید کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس مدرن و روشنفکر هستند و گرایش‌های سکولار دارند، و همه این‌ها برای مخاطب عظیم خارج از آن کشور جذاب است.

وی گفت با این حال «بسیار بلندپروازانه» است که (بخواهیم) دولت‌ها «ناگهان تغییر ۱۸۰ درجه دهند و شروع به موعظه و سخنرانی درباره تسامح و تساهل کنند. امید بستن به حافظه کوتاه مدت مردم در این مورد اشتباه است.»

«مؤسسه نظارت بر صلح و رواداری فرهنگی در آموزش مدارس» همچنین پی برد که در محتوای جدید کتاب‌های درسی در عربستان از گروه‌های اسلامگرای مشخصی همچون حزب الله، داعش و شبه نظامیان انصارالله و اخوان المسلمین انتقاد می‌شود. سی ان ان صحت و سقم این یافته‌ها را به طور مستقل تایید نمی‌کند.

«مرکز ارتباطات بین المللی» عربستان و وزارت آموزش این کشور به درخواست این شبکه برای اظهارنظر در این باره پاسخ ندادند. کارشناسان منطقه می‌گویند با اینکه تغییرات در محتوای کتب درسی عربستان قابل توجه است، اما این موضوع باید با در نظر گرفتن شرایط بررسی شود.

برنامه درسی مدارس عربستان پس از حملات یازده سپتامبر- که ۱۵ تن از ۱۹ هواپیماربای دخیل در آن سعودی بودند- در غرب زیر ذره بین قرار گرفت. از آن پس عربستان به تدریج شروع به حذف مضامین افراط گرایانه در کتاب‌های درسی خود کرده است.

کریستین دیوان، استاد برجسته «مؤسسه کشور‌های خلیج فارس» در واشنگتن گفت تغییرات اخیر در راستای گرایش سیاسی جدید نظام پادشاهی عربستان که «خاندان سلطنتی از اهمیت محوری برای مشروعت آن» برخوردار است.

دولت عربستان دهه‌ها از طریق جایگاه خود به عنوان مهد اسلام و میزبان دو مکان از مقدس‌ترین اماکن مذهبی جهان به دنبال کسب مشروعیت در داخل و خارج بود، اما این کشور در سال‌های اخیر به سوی شکل سکولارتری از ملی گرایی حرکت کرده است.

کریستین دیوان در رایانامه‌ای به سی ان ان گفت: «این رویکرد باعث ملایم شدن لحن مذهبی در انتقاد از شیعه، یهودیت و مسیحیت می‌شود. همچنین این نگرش آزادی عمل راهبردی بیشتری به سران کشور برای چانه زنی درباره این مسائل مذهبی می‌دهد، همانطور که از طریق تاکید بیشتر بر برقراری صلح و تسامح مشهود بوده است.»، اما وی گفت با اینکه شاید این لحن جدید، حاکی از تسامح مذهبی بیشتری در برابر یهودیت باشد، اما موضوع «پذیرش سیاسی اسرایئل همچنان نامعلوم است.»

وی گفت این روند در راستای تلاش‌ها برای افزایش تسامح مذهبی در برابر یهودیان به منظور هموار کردن فزاینده راه در صورت اتخاذ تصمیم سیاسی برای عادی سازی روابط با اسرائیل است.»

رابطه با اسلام
عزیز الغاشین، پژوهشگر سیاست خارجی عربستان و روابط عربستان با رژیم اسرائیل گفت: عربستان «در رابطه اش با اسلام دستخوش تغییر است. عربستان اسلام را کنار نمی‌گذارد، اما آن را میانه روتر و روامدارتر در برابر ادیان و مذاهب دیگر می‌کند. قبلاً گفتمان مذهبی روامداری نداشت، چرا که عربستان مثل امروز در معرض جهانی سازی نبود... روشن است که این رویکرد رو به تغییر است و واضح است که این امر زمان بر خواهد بود.»

وی افزود تغییرات در کتب درسی عربستان ظریف و نامحسوس است و حاکی از تغییر و تحولی بزرگ در جهت پذیرش رژیم اسرائیل نیست.

الغاشین افزود: «بعضی در اسرائیل به قدری مشتاق عادی سازی روابط با عربستان هستند که هرگونه تعامل درباره اسرائیل را نشانه‌ای مثبت در جهت عادی سازی روابط می‌دانند.»

وی به سی ان ان گفت این تغییرات حاکی از آن است که «شاید سعودی‌ها اکنون درک و شناخت بهتری از اسرائیل دارند. شناخت کلی درباره اسرائیل در جهان عرب و عربستان نادرست است و دقیق نیست.» الغاشین تصریح کرد شاید این امر در حال تغییر است «که قطعاً چیز مثبتی است.»

دولت جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا عربستان را به عادی سازی روابط با اسرائیل و توسعه توافق‌های آبراهام واداشته است؛ توافق‌هایی که در چارچوب دستاورد سیاست خارجی دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق در سال ۲۰۲۰ موجب شد چهار کشور عربی، اسرائیل را به رسمیت بشناسند.

عربستان برای نخستین بار در سال گذشته حریم هوایی خود را به روی هواپیما‌های اسرائیل گشود، اما ریاض تاکید کرده است تا قبل از تشکیل یک کشور فلسطینی روابط خود را با اسرائیل عادی سازی نخواهد کرد.

عادی سازی روابط با اسرائیل همچنان در میان افکار عمومی اعراب نکوهیده است. نظرسنجی افکار عمومی که «مرکز عربی واشنگتن دی سی» سال گذشته به عمل آورد نشان داد که ۸۴ درصد اعراب شرکت کننده در نظرسنجی با اقدام کشورشان در به رسمیت شناختن اسرائیل مخالفند. میزان حمایت مردم از عادی سازی روابط با اسرائیل در عربستان پنج درصد بود.

اِلی پوده، استاد دپارتمان مطالعات اسلامی و خاورمیانه در دانشگاه عبری که مطالعات گسترده‌ای درباره نظام‌های آموزشی منطقه داشته است گفت این تغییرات بخشی از «روند بسیار طولانی» میانه روی و اعتدال است.

وی گفت: «این امر تصادفی نیست. بلکه نوعی سیاست از سوی سران است و فکر می‌کنم اگر آن را با مبارزه با افراط گرایی ترکیب کنید، اسرائیل به تدری به عنوان بازیگر در خاورمیانه بیشتر پذیرفته می‌شود. آن وقت متوجه می‌شوید چرا که شاهد این تغییرات در نظام آموزشی هستیم.».

اما حتی حذف یک فصل از کتب درسی درباره آرمان فلسطین به معنای این نیست که دولت عربستان ناگهان دیگر به این موضوع اهمیت نمی‌دهد.

پوده گفت: «روشن است که آن‌ها خنثی و بی طرف نیستند. آن‌ها از موضوع فلسطین حمایت می‌کنند. اینطور نیست که ناگهان راه خود را کاملاً تغییر دهند و دیگر به خط مشی قبلی اهمیتی ندهند. به هیچ وجه اینطور نیست. اگر مثلاً ۲۰ سال پیش از من می‌پرسیدید می‌گفتم کتب درسی تاثیر خیلی زیادی دارند...، اما امروز رسانه‌های اجتماعی و این همه ابزار ارتباطات اجتماعی اهمیت کتب درسی را تا حدی کاهش می‌دهند.»

دیوان نیز گفت کتب درسی مهم هستند، اما «دیدگاه‌های مردم تحت تاثیر پیام‌های رسانه ها، تحولات جهانی و تجربیات شخصی است. همه این‌ها تحت کنترل دولت نیست.»