روز جهانی مقابله با کار کودک

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما،"کودک کار" کودکی است که به یکی از اشکال کار «سبک / سخت» و «داوطلبانه / اجباری» برای کسب درآمد و نه کسب توانمندی اشتغال دارد.

منظور از "کار کودک" درگیر نمودن کودکان در آن دسته از فعالیت‏های اقتصادی است که مانع تحصیل، آموزش و برخورداری آنان از امکانات اولیه ‏ی رشد فردی و اجتماعی‏شان می‏شود و با آسیب و بهره ‏کشی همراه است.
پیشینه نامگذاری روز جهانی مقابله با کار کودک
سازمان بین‌المللی کار، از سال ۲۰۰۲ بر گستره جهانی کار کودک و اقدامات و تلاش‌های مورد نیاز برای محو آن تمرکز کرد.
بر همین اساس روز ۱۲ ژوئن از همان سال به عنوان روز جهانی مقابله با کار کودک اعلام شد که مستلزم همکاری دولت‌ها، کارفرمایان و سازمان‌های کار، جامعه مدنی و میلیون‌ها انسان از سراسر جهان است تا بتوان اقدام مؤثری را برای کمک به کارگران کودک انتظار داشت.
در جهان، تعداد زیادی از کودکان در مشاغل خانگی بدون مزد یا با مزد در خانه فرد ثالث یا کارفرما مشغول هستند. این کودکان نسبت به استثمار بسیار آسیب‌پذیر هستند. کار آن‌ها اغلب از نگاه جامعه مخفی است، احتمال دارد این کودکان منزوی شوند و آن‌ها در موارد بسیاری جدا از خانه و خانواده خود به سر می‌برند. موارد اذیت و آزار کودکان در کار خانگی واقعیت تلخی است که متأسفانه وجود دارد.
عوامل اثر گذار بر کار کودکان
موضوع کودکان کار موضوع نسبتا پیچیده‌ای است و عوامل گوناگونی در آن اثر گذار هستند. از جمله:
• ساختار خانواده
• فقر
• تغییرات اقتصادی ناگهانی ناشی از جنگ و ... (که منجر به مهاجرت به کشور‌های همسایه برای کار با دستمزد بیشتر می‌شود)
• هزینۀ تحصیل و نظام آموزشی نادرست
کار کودکان، کودکان، روز جهانی مبارزه با کار کودکان

کودکان تجربه اقدام به خودکشی داشته‌اند.

برخورد و رفتار با کودکان کار
شاید اولین چیزی که هنگام برخورد با یک کودک کار به ذهن افراد می‌رسد، حس ترحم باشد، ولی طبق نظر فعالین حقوق کودک این رفتار مناسبی نیست.
یکی از بهترین کمک‌هایی که می‌توان به کودکان کار کرد تهیه غذای گرم یا خوراکی‌های مقوی است. می‌توان وعده‌های غذایی که در منزل اضافه آمده، اما دست نخورده و تمیز است را در ظروف یک بار مصرف ریخته و برایشان برد؛ و هنگام انجام این کار با آن‌ها خوش و بش کرد به این شکل در واقع هم طوری برداشت می‌شود که خواسته‌های کودک مهم است و هم اینکه حس مورد ترحم قرار گرفتن از او گرفته می‌شود.

کودکان کار

اگر جنسی را می‌فروشند باید با آن‌ها مانند فروشندگان واقعی برخورد کرد و بدون توهین و تحقیر می‌توان به آن‌ها نه گفت.
لباس‌های گرم در زمستان و خنک در تابستان، هدیه‌ای ارزشمند برای آن‌ها است.
کودکان کار مجرم نیستند. آن‌ها آنچه در فیلم‌ها نشان داده می‌شود نیستند و بیشترشان خانواده دارند و برای باند‌ها کار نمی‌کنند.

حقوق کودکان کار بر اساس قانون کار
طبق ماده ۷۹ قانون کار، «به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام (پسر و دختر) ممنوع است. کارفرمایانی که افراد کمتر از ۱۵ سال را به کار بگمارند، مستوجب مجازات خواهند بود. ضمناً باید کودک را به کاری گماشت که برای او زیان‌آور نباشد. البته طبق ماده ۱۸۸ قانون کار، «کارگران کارگاه‌های خانوادگی که انجام کار آن‌ها منحصراً توسط صاحب کار، همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک انجام می‌شود، مشمول مقررات قانون کار نمی‌باشد.»
در ماده بعدی این قانون هم آمده: «کارگری را که بین ۱۵ تا ۱۸ سال سن دارد، کارگر نوجوان می‌نامد» البته تاکید هم می‌شود که «چنین کارگری در بدو استخدام باید از سوی سازمان تأمین اجتماعی مورد آزمایش‌های پزشکی قرار گیرد.».

همچنین طبق ماده ۸۲ قانون این کودکان با نیم ساعت کار کمتر و طبق ماده ۸۴ کاری که به جسم و روحشان آسیب نزند از حمایت‌های تأمین اجتماعی نیز برخوردار می‌شوند.
در ماده ۸۳ قانون کار به تاکید آمده است: «ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز ارجاع کار‌های سخت و زیان‌آور و خطرناک و حمل بار با دست بیش از حد مجاز، استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگر نوجوان ممنوع است»؛

و در نهایت ماده ۸۴ قانون کار یادآور می‌شود: «در ارتباط با مشاغل و کار‌هایی که به علت ماهیت آن و یا شرایطی که کار در آن انجام می‌شود برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‌آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود [نه ۱۵ سال]. تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است.

کودکان کار

البته با اینکه مواد ۸۲ تا ۸۴ قانون کار، شرایطی برای کار کودکان قائل شده است که از آن جمله منع اضافه کاری، انجام کار‌های سخت و زیانبار و شبانه است. اما بر اساس ماده ۱۸۸ قانون کار، کار کودکان در کار‌های خانگی و به موجب ماده ۱۹۶، کار آن‌ها در کارگاه‌های کوچک زیر ۱۰ نفر ممنوعیت ندارد.

بنابراین قانون کار با استثنا کردن کودکان شاغل در کارگاه‌های کوچک و خانگی از اصل ماده ۷۹ و مواد ۸۲ و ۸۳ و ۸۴ قانون کار که اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال را منع کرده، زمینه استثمار کودکان را فراهم کرده است.

از طرف دیگر همان طور که ماده ۸۴ به مشاغلی که برای سلامت، اخلاق کارآموزان و نوجوانان اشاره کرده، به این معنی است که اگر زمینه زیان باری برای کار کودکان و نوجوانان مرتفع شود، کارفرما می‌تواند از کار کودکان استفاده کند، در نتیجه این ماده هم زمینه استثمار کودکان را فراهم خواهد کرد.

مقابله با کار کودکان در ایران
احمد بیگدلی، نماینده مردم و عضو کمیسیون اجتماعی در مجلس دهم، می‌گوید: «بیش از ۱۵ دستگاه اعم از وزارتخانه‌های کشور، بهداشت، ورزش و جوانان، آموزش و پرورش و علوم، همچنین قوه قضائیه، کمیته امداد امام خمینی (ره)، نیروی انتظامی، شهرداری، سازمان بهزیستی و سازمان‌های مردم نهاد برای کنترل آسیب‌های اجتماعی ورود پیدا کرده‌اند.

اما به دلیل موازی‌کاری آن‌ها در این حوزه به نتیجه قابل قبولی نرسیده‌ایم. همه نهاد‌ها و دستگاه‌های مربوطه باید در این زمینه با هم متحد شوند، ضمن اینکه تا سازمان خاصی برای کنترل آسیب‌های اجتماعی ایجاد نشود، نمی‌توانیم در این حوزه موفق عمل کنیم، یا حتی می‌توان بین دستگاه‌های مربوطه تقسیم کار کرد.»
مددکاران اجتماعی نیز که نقش بسزایی در نجات زندگی کودکانی دارند که به دلایل مختلف از جامعه طرد شده یا درگیر بزه شده‌اند معتقدند تا زمانی که فقر باشد نمی‌توان معضل کودک کار را رفع کرد.
کودکان کار
تا زمانی که عواملی که در گسترش فقر تأثیرگذارند و باعث می‌شوند کودک در این سن مجبور شود به خیابان بیاید و به صورت طولانی مدت کار کند و آسیب جسمی و روحی ببیند، مدیریت نشود، ما به اشکال مختلف کودکان کار را در خیابان خواهیم داشت.
در شرایط کنونی این کودکان بر سر چهارراه‌ها و گاهی زیر زمین فعالیت می‌کنند و اگر آن‌ها را از سطح خیابان جمع‌آوری کنیم، به زیر زمین می‌روند و در آن صورت شرایط بدتری خواهند داشت، در این صورت برای این کودکان خیابان امن‌تر از جا‌های دیگر خواهد بود. 
با این شرایط ما چاره‌ای جز پذیرش کودکان کار در خیابان‌ها نخواهیم داشت و باید تدابیری اتخاذ کنیم که هم ساعت کارشان به عنوان کودک کار کمتر شود، هر چند مطلوب و نگاه واقع‌بینانه این است که کودک بچگی‌اش را بکند، و این در حالی است که کودکان کار، کودکی را تجربه نکرده‌اند.

بنابراین طبیعی است که در آینده کمتر بتوانند در چرخه توسعه کشور و ایجاد امنیت نقش مؤثر، سازنده و پایداری داشته باشند.
ما باید کاری کنیم که این کودکان در کنار حضورشان برای کار در خیابان به سایر حقوقشان مانند امنیت، بهداشت، بیمه، آموزش و … نیز دسترسی داشته باشند، چراکه حذف کودک کار خیابان در شرایط اقتصادی کنونی امکانپذیر نخواهد بود.
نقش سازمان‌های مردم نهاد در مقابله با کار کودکان
سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌ها در خصوص کار کودکان در بخش‌های مختلفی فعالیت می‌کنند. اعضای این انجمن‌ها در راستای شناسایی این کودکان، در مناطق و محله‌های مختلف گشت زنی می‌کنند و معمولاً برای آن‌ها پرونده تشکیل می‌دهند.
 نیاز‌های کودکان و خانواده‌هایشان را شناسایی و به آن‌ها خدمات لازم را ارائه می‌دهند. این سازمان‌ها به منظور بازداشتن کودکان از ترک تحصیل، در مسائل آموزشی و فرهنگی از آن‌ها پشتیبانی می‌کنند و با برگزاری کلاس‌های فرهنگی-هنری و کمک آموزشی رویکرد‌های توانمندسازی و کمک درسی را دنبال می‌کنند.

بیشتر بخوانید:بیست درصد کودکان کشور‌های بسیار فقیر مجبور به کارکردن هستند

علاوه بر این کلاس‌ها، کارگاه‌های مشاوره‌ای برای کودکان و خانواده‌ها به خصوص مادرانشان برگزار می‌کنند. همچنین خدمات بهداشتی و درمانی نیز به آن‌ها ارائه می‌شود.
برخی انجمن‌ها نیز تخصصی‌تر فعالیت کرده و صرفاً در یکی از این بخش‌ها فعالیت می‌کنند.
مشکلات بهداشتی در میان کودکان کار
بر اساس آمار «چهار تا پنج درصد از کودکان کار در خیابان به ایدز مبتلا هستند.» همچنین بر اساس تحقیقات به عمل آمده ۶۶ درصد کودکان خیابانی به بیماری عفونت‌های انگلی روده، ۱۰ درصد به عفونت‌های ادراری، ۹۶ درصد به پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه و ۲۴ درصد به عفونت‌های پوستی مبتلا هستند.

منابع: بیتوته، ایمنا