پخش زنده
امروز: -
کتابی که نصف تهران را باحجاب کرد
کتاب حجاب شهید مطهری که منتشر شد تعداد زیادی از بی حجاب‌های تحصلیکرده و دانشگاهی با حجاب شدند.
به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، شهید مطهری در شرایطی که جو حاکم بر جامعه گونه ای بود که بی حجابی ترویج می شد و از طرفی زنها برای حضور در جامعه حجاب را مانع می دانستند کتاب حجاب را منتشر کرد.
سخنرانی مطهری نور مسجد را می‌برد!
در مورد «كتاب مسئله حجاب» كه مجموعه سخنرانیهای استاد شهید مرتضی مطهری برای انجمن اسلامی پزشكان بوده است مطالب زیادی گفته و نوشته شده كه بیشتر شرح و بسط موضوع و محور كتاب یعنی همان پوشش و حجاب بوده است.
کتابی در نقد کتاب حجاب و پاسخ استاد
اما حدود ده سال پس از شهادت استاد انتشارات صدا كتاب دیگری را منتشر كرد كه حاوی حاشیه‌هایی بر كتاب مسئله حجاب بود و پاسخهایی كه به آنها داده شده بود نام كتاب اخیر «پاسخهای استاد به نقدهایی بر كتاب مسئله حجاب» انتخاب شد، اما اهمیت كتاب دوم از آن جهت بود كه نشان‌دهنده حواشی و واكنشهای قشر خاصی از مذهبیون جامعه و بیانگر فضایی كه كتاب او‌ّل یعنی «مسئله حجاب» در آن شكل گرفته است.
متن حاضر اشاراتی به این دو كتاب دارد
پراكندگی و عدم تمركز اشارات متن نیز ناشی از پراكندگی نقدها یا به قول استاد «بهانه‌ها»یی است كه طرح شده است.
انتشار كتاب مسئله حجاب در میان و قشر متجدد و سنتی بازتاب داشت.
تأثیر زیادی روی قشر متجدد گذاشت به‌طوری كه تعداد قابل توجهی از بانوان به اصطلاح متجدد كه خیال می‌كردند پوشش اسلامی با تحصیل و پیشرفت قابل جمع نیست و از سوی دیگر در وجدان خود، به خاطر بی‌حجابی ناراحت بودند، به حجاب اسلامی رو آوردند و آثار این كتاب در جامعه، خصوصاً دانشگاهها به سرعت ظاهر شد.
این كتاب در میان برخی افراد سنتی هم بازتاب داشت
برخی از آنها معتقد بودند كه این كتاب چون حجاب را منحصر به چادر ندانسته است؛ بنابراین موجب بی‌حجابی خواهد شد.
می‌گفتند حرفهای استاد مطهری همه درست و مطابق با فقه اسلامی است ولی نباید گفته شود كه وجه و كفی‍ّن مستثنی است و حجاب به شكل غیر چادر نیز ممكن است، زیرا موجب سوءاستفاده خواهد شد. ولی استاد مطهری معتقد بودند كه باید اسلام را آن‌طور كه هست به مردم معرفی كنیم، نه چیزی به آن اضافه كنیم و نه چیزی از آن كم كنیم، به تعبیر دیگر اسلام را بدون آرایش و پیرایش عرضه كنیم، آن‌گاه فطرت حقیقت‌جوی انسانها به سوی آن جذب خواهد شد.
گاهی شنیده می‌شد كه بدگوییهایی می‌كردند
آقای ناطق‌نوری تعریف می‌كردند كه وقتی استاد مطهری در یكی از مساجد منبر می‌رفت، فردی اعتراض كرده بود كه چرا ایشان را به این مسجد دعوت كرده‌اید، زیرا نور این مسجد می‌رود، چون ایشان كتاب مسئله حجاب را نوشته است.
همچنین یكی از افرادی كه حدود ده سال شاگرد استاد بود ولی بعد تغییر فكر پیدا كرد و فرد باسوادی هم بود، در حواشی نسخه‌ای از این كتاب، نقدهای خود را یادداشت كرده و برای استاد فرستاده بود، استاد نیز در همین كتاب همه نقدهای او را جواب دادند كه بعد از شهادت ایشان آن نقد و پاسخها به صورت كتاب «پاسخهای استاد به نقدهایی بر كتاب مسئله حجاب» منتشر شد.
در پاسخهای استاد، نكته‌های بسیار مهمی ذكر شده است كه برخی از آنها مبین روش فقهی استاد مطهری است.
در خانواده ما همه بانوان برای پوشش اسلامی از چادر استفاده می‌كنند. حتی نوه‌های دختر استاد همه از چادر استفاده می‌كنند.
این كتاب در فضایی منتشر شد كه از طرفی سیاست رژیم شاه مبتنی بر ترویج فحشاء و بی‌بند و باری و اسلام‌زدایی از ایران بود، چنان‌كه بر ناسیونالیسم ایرانی نیز تكیه می‌كردند، و از طرف دیگر كمونیستها و مجاهدین خلق بر بی‌پایگی حجاب و بر اختلاط مرد و زن و دختر و پسر تأكید داشتند.
رژیم شاه تبلیغ می‌كرد كه تحصیل با تدی‍ّن قابل جمع نیست خصوصاً برای بانوان، ولی این كتاب راهی را با برهان و استدلال پیش پای بانوان قرار داد كه این دو را قابل جمع معرفی می‌كرد و از سوی دیگر می‌گفت حتی اگر ملاك، ناسیونالیسم ایرانی و ایران باستان باشد، در ایران باستان نسبت به اسلام حجاب سخت‌تری برای بانوان قرار داده بودند.
دكتر علی مطهری
كتاب كه درآمد یك نسخه‌اش را دست گرفته بودند و رفته بودند پیش آقا كه این شاگردتان نصف تهران را با این كتابش بی‌حجاب كرد آقا هم در جوابشان فقط یك جمله گفته بود، همان جمله خودشان با یك تفاوت كوچك، به جای بی‌حجاب گفته بود باحجاب.
شما فریب خورده‌اید
ذیل عنوان «چهره و دو دست (وجه و كفی‍ّن)» نوشته بود: «... [ما] طرفدار فلسفه دیگری هستیم و آن فلسفه این است كه لزومی ندارد زن الزاماً به درون خانه رانده شود و پرده‌نشین باشد بلكه صرفاً باید ... هر نوع لذت جنسی اختصاص داشته باشد به محیط خانواده و كانون اجتماع باید پاك و منزّه باشد... بنابراین زن می‌تواند هر نوع كار از كارهای اجتماعی را عهده‌دار شود.»
برایش نوشته بودند، برای هر پاراگراف كه ممكن بود چیزی در موردش نوشت؛ تعلیقه نوشته بودند. مثل تعلیقه‌هایی كه طلبه‌ها برای كتاب استادشان می‌نویسند. اتفاقاً این یكی هم برای استادش نوشته بود: «رعایت این فلسفه، وقتی امكان دارد كه زن محصور در خانه باشد و الّا هر چه پای زن به اجتماع بیشتر باز شود؛ زمینه برای تمتّعات عمومی و زنا فراهم‌تر می‌گردد... هیچ‌گاه طبقه عفیف و متدین مردم به حجاب ایراد نمی‌گیرند؛ همیشه ایرادگیریها از ناحیه مردم نانجیب یا فریب‌خورده‌های آنان است. دكتر.. در مطبش یك مینی‌ژوپ‌پوش درجه یك را به‌عنوان سكرتر استخدام می‌كند و در جلسات آقای مطهری شركت می‌كند و منافقانه اظهار می‌كند كه به اسلام پایبند است و آقای مطهری هم فریب او و امثال او را می‌خورد.»
استاد هم تعلیقه شاگرد را بی‌جواب نگذاشته بود:
«در پایین صفحه نوشته‌اید دکتر... (که شما را معالجه کرده است) مافوق است. آری این است پاداش کسی که بیش از ده سال، صمیمانه به فکر و روح شما خدمت کرده است و آن است پاداش کسی دیگر که به تن شما (و ظاهراً بدون ویزیت) خدمت کرده است. شما چگونه به شخص به صرف اینکه یک گناه مرتکب شده و زنی مینی‌ژوپ‌پوش استخدام کرده، تهمت نفاق می‌زنید و چه مجوزی دارید؟!
این نسبت‌ها حرام است و موجب فسق. آنچه من در این حواشی می‌بینم؛ آن‌قدر خالی از موازین اخلاقی است که گاهی تردید می‌کنم، جواب بگویم.»
اینها را شما به دین اضافه كرده‌اید؟
از «تاریخ تمد‌‍ّن» ویل دورانت و «نگاهی به تاریح جهان» جواهر لعل نهرو نقل كرده بود كه گفته بودند اصلاً حجاب به‌خاطر تأثیرپذیری اعراب از ایرانیها و دیگر اقوام وارد اسلام شده است.
«سخن درستی نیست. فقط بعدها بر اثر معاشرت اعراب مسلمان با تازه مسلمانان غیر عرب، حجاب از آنچه در زمان رسول اكرم وجود داشت؛ شدیدتر شد؛ نه اینكه اسلام اساساً به پوشش زن هیچ عنایتی نداشته است.»
به همین مقدار بسنده كرده چند جای دیگر هم بین حكم و توصیه اخلاقی، تمایزاتی قایل شده بود. اما... «آنچه مؤلف به‌عنوان توصیه‌های اخلاقی ذكر كرده است، از همان اول در اسلام به وسیله اولیاء دین بیان شده بود و همان موجب بوده است كه كسانی با دقت بیشتر به دستورهای اسلام عمل می‌كرده‌اند و در امر حجاب بیشتر شد‍‌ّت عمل به خرج بدهند، چنان‌كه امروز همین‌طور است.»
و مؤل‍ّف... .
«آنچه بعدها حتی در میان متشرعین، تحت تأثیر عادات و عرفها پیدا شد، مافوق توصیه‌های اخلاقی اسلامی مسل‍ّم است. در عرفهای متأخر حتی ذكر نام همسر نوعی كشف عورت تلقی می‌شود.
پیغمبر اكرم و امیر‌المؤمنین و سایر ائمه اطهار در محاورات خود نام همسرشان را می‌بردند كه خدیجه یا فاطمه یا ام‌‌ّ حمیده چنین و چنان كرد ولی امروز اگر یك مرجع تقلید، نام همسر خود را بدون تعبیراتی از قبیل «اهل بیت» یا «والده فلانی» یا «خانواده» و امثال اینها ببرد؛ كاری زشت تلقی می‌شود؛ در‌صورتی‌كه رسول اكرم از همسرش با كلمه «حمیرا» تعبیر می‌كند كه نشان‌دهنده زیبایی و رنگ پوست اوست. امروز یك مل‍ّای معروف و مورد توجه عوام اگر همسرش سر تا پا پوشیده نباشد و بخواهد از جلوی جمعی عبور كند؛ امری مستنكر تلقی می‌شود.»
نقد اباطیل و آدمهای مصلحت‌نشناس
«هنگامی که قانون مدنی ایران تدوین شد، هنوز از برده‌فروشی در بعضی از نقاط دنیا اثری به جا بود و در ایران نیز با اینکه این کار علی‌الظاهر از میان رفته بود، ولی باز در مغز قانون‌گزاران آثاری از برده‌فروشی و آزار به زیردستان وجود داشت. زن را در آن دوره، چون «مستأجره» می‌پنداشتند...
اگر صدای زن را نامحرم می‌شنید؛ آن زن بر شوی خود حرام می‌شد. خلاصه مردان آن دوره زن را، چون ابزاری می‌دانستند که کار او منحصرا‌ً رسیدگی به امور خانه و پروردن فرزند بود...»
قبل از این پاراگراف نوشته بود: «در کتاب «انتقاد بر قوانین اساسی و مدنی ایران صفحه ۲۷» مسئله حجاب پر بود از این ارجاعات، از راسل گرفته تا ویل دورانت همه آن‌هایی را که فکر می‌کرد حرف‌هایی زده اند که ممکن است، تأثیرگذار باشد؛ پاسخ می‌داد.
دیگرانی هم بودند که اعتقاد داشتند، لزومی ندارد به این حرف‌ها پرداخت، برایش نوشته بودند «نقل این اباطیل در کتابتان زائد است» به آنها هم این‌طور پاسخ داده بود: «این اباطیل همانهاست که همه روزه در صد‌ها هزار نسخه در جراید و مجلات، نوشته می‌شود و در مغز‌های جوانان مسلمان فرو می‌رود و بالاخره یک بدبخت مصلحت‌نشناسی مثل من لازم است که علی‌رغم منافعی که در میان عوام دارد، با این اباطیل درگیر و روبه‌رو شود تا لااقل یک عده بفهمند که هستند اشخاصی که می‌توانند به اینها پاسخ گویند.»
مرده‌شوی فضول‌ها را ببرد
وقتی قرار می‌شد در یک مورد خاص تحقیق کند حرفی را که مطمئن می‌شد که موثق و صحیح و مناسب است، از هر کسی که بود نقل می‌کرد. فرقی نمی‌کرد از یک روشنفکر اروپایی باشد و یا از یکی از کتب حدیث اهل سنت. آن‌قدر به این مسئله مقی‍ّد بود که گاه باعث می‌شد بعضی‌ها از کوره در بروند.
«مرده‌شوی، صحیح مسلم را ببرد که دست از سر ما برنمی‌دارد. گمان کنم استاد در این ایام، کتب صحاح را مطالعه می‌کرده‌اند و هر چه به نظرشان مناسب این کتاب [مسئله حجاب]بوده است؛ آورده‌اند و الا‍ّ نمی‌خواهند بگویند که در کتاب‌های دیگر، مطلبی در این‌باره یافت نمی‌شده است.»
برای این تعریف که آن را ذیل یکی از نقل قولهایش از کتاب صحیح مسلم (از کتب حدیث اهل تسن‍ّن) در کتاب مسئله حجاب نوشته شده بود؛ چند خطی هم پاسخ نوشت. پاسخی که کمی هم آمیخته با طنزی تلخ است: «ای‍ّاک اَ‌عنی و اسمعی یا جاره بدیهی است که حضرت تعلیقه‌نویس هرگز در مورد کتابی که به هر حال به علم اجمالی، ده‌ها و شاید صد‌ها حدیث نبوی قطعی دارد؛ چنین تعبیری نمی‌کند: مرده‌شوی، فضول‌ها را ببرد که از این کتاب‌ها نقل‌ِ می‌کنند.»
اسلام مهم‌‌تر است یا حیثیت حضرات؟
«ام‍ّا اینکه چطور شد در عصر اخیر به جای اصطلاح رایج فق‌ها یعنی ستر و پوشش، کلمه حجاب و پرده و پردگی شایع است؛ برای من مجهول است، و شاید از ناحیه اشتباه کردن حجاب اسلامی به حجابهائی که در سایر ملل مرسوم بوده است باشد. ما دراین باره توضیح بیشتری خواهیم داد.»
صفحه ۸۱ کتاب مسئله حجاب را بخوانید حتماً این پاراگراف را پیدا خواهید کرد، اما این جملات را نه. بدون شرح انتقاد منتقد و پاسخ مؤلف:
«شاید وجه آن، مبالغه در پوشیدگی زن است که در حد‌ّ حجاب ممدوح است، و تعبیر استاد در اینجا پسندیده نیست، تحریک مردم است علیه متدینین.»
«مثل اینکه علیه اسلام هر چه صورت بگیرد مانعی ندارد فقط کاری که نباید بشود این است که خاطر مبارک آنان که دانسته و ندانسته، اسلام را مسخ کرده‌اند؛ رنجه نشود و غبار کمی هم بر اعتبار و حیثیت آنها ننشیند»
از روحانیهای روشنفكر بگویید
شانه به شانه با هم پیششان می‌برد، مسئله حجاب در كنار تحجر و تجدد و اگر دو تا به تجدد می‌زد و حرفی برای روشنفكرها یكی هم نصیب متحجرین می‌شد.
«اول از تیپ خودم كه روحانی هستم، مثال می‌زنم: اگر یك روحانی برای خودش، قیافه و هیكلی برخلاف آنچه عادت معمول است بسازد، عمامه را بزرگ و ریش را دراز كند، عصا و ردائی با هیمنه و شكوه خاص به دست و دوش بگیرد، این ژست و قیافه خودش حرف می‌زند، می‌گوید برای من احترام قائل شوید، راه برایم باز كنید، مؤدب باشید، دست مرا ببوسید.»
وقتی به او گفته بودند چرا به جای این مثال از روحانیهای متظاهر به روشنفكری و تجدد مثال نمی‌زنید:
«شما یك مثال پیدا كنید تا اضافه كنیم. خیلی خدانشناسی است كه انسان از این تظاهر و ریاها كه بر احدی پوشیده نیست، به خاطر تعصب صنفی دفاع كند.»
آب را از پایین گل نكن
«این جمله ایهام می‌کند که دیگران شما را از آشنا شدن با متون اسلام مانع می‌شوند. این‌گونه جملات بسیار زننده است و مردم را نسبت به فقهاء بدبین می‌سازد.»
این مطلب را در حاشیه صفحه ۱۵۱ کتاب نوشته بودند، در آن صفحه نوشته بود: «غرض ما از این بحث این است که شما با متون اسلام از نزدیک آشنا شوید و به منطق متین و محکم اسلام مجهز گردید.».
اما تعریض را که دیده بود، چنان تعصب کرده بود که جمله‌اش را با سبحان‌الله آغاز کرد: «سبحان‌الله، سکوت دیگران و توضیح و تفسیر مقنع نکردن آنها، سبب بدبینی نمی‌شود؛ اما اینکه بیچاره‌ای جان بکند و بعد بگوید می‌خواهم شما از نزدیک با اسلام آشنا شوید، موجب بدبینی می‌شود؟... فرضاً بدبین کند به پیشنماز‌ها بدبین می‌کند نه به فقهاء. حتماً شنیده‌اید که گرگ و بر‌ّه از یک نهر آب می‌خوردند و گرگ در بالا و بره در پایین قرار گرفته بود. گرگ می‌خواست، بهانه‌ای برای پاره کردن بره پیدا کند، گفت آب نخور که آب‌ها را گل می‌کنی. بر‌ّه بیچاره گفت: آخر من که پایین‌ترم؟ فرضاً آب گ‍ِل بشود که به طرف بالا بر‌نمی‌گردد گرگ گفت: عجب! فضولی و زبان درازی هم می‌کنی. فورا‌ً پرید و بر‌ّه را درید. دریدن یک فرد تنها در یک شهر از طرف افراد به هم بسته فامیلی و طبقه آن، بهانه زیادی نمی‌خواهد. کافی است که گفته شود عرض وجود کرده‌ای و عرض وجود ذنب ٌ لایغفر است؟ وجود‍ُ‌ک ذنب‌ٌ لایقاش ب‍ِه‌ِ ذنب‌ٌ.» و این رشته سر دراز دارد؛ صفحه ۱۵۹ کتاب فلسفه حجاب این‌طور حاشیه‌نویسی شده:
در این سخن، حمله به فقهاء شده است؛ و پاسخ: «همه کتب فقه مشتمل بر حمله علمی به فقهاست و تازه آنچه در اینجا هست، حتی حمله هم نیست. این چیزهاست که نشان می‌دهد غرض از انتقاد‌ها بهانه‌گیری است و حسن نیتی در کار نیست.»
و بالاخره برای حاشیه‌نویس این‌طور می‌نویسد
«برعکس، بزرگ‌ترین خدمت این کتاب است. من خودم قبل از نشر این کتاب با برخی مراجع صحبت کردم و دیدم، باطناً همه موافقند، ولی از امثال شما بیم دارند. فایده امثال این کتاب این است که امثال من، چوب امثال شما را می‌خورند، اما بعد راه فق‌ها باز می‌شود و آزادانه فتوای خود را ذکر می‌کنند.»
یادی از هیچکاک و مسئله حجاب
نقد فیلم می‌نویسد، مجله می‌خواند، کتاب‌های فلسفی غربی هم تحلیل می‌کند حتی وقتی قرار است در مورد حجاب نقل قول کند سراغ فیلم‌سازانی، چون هیچکاک هم می‌رود.
«از همه عجیب‌تر سخنی است که یکی از مجلات زنانه از آلفرد هیچکاک نقل می‌کند. او می‌گوید: من معتقدم که زن هم باید مثل فیلمی پرهیجان و پرآنتریک باشد، بدین معنی که ماهیت خود را کمتر نشان دهد و برای کشف خود، مرد را به نیروی تخیل و تصور زیادتری وادارد. باید زنان پیوسته بر همین شیوه رفتار کنند و بگذارند مرد برای کشف آنها بیشتر به خود زحمت دهد»؛ و سرانجام باز هم جدال سنت و مدرنیته!
«صفحه ۲۵۷ کتاب مسئله حجاب:
آنچه مصلحت ایجاب می‌کند، جز این نیست که باید این خیال را از سر زنان امروز خارج کنیم که می‌گویند حجاب در عصر حاضرغیر عملی است؟ ثابت کنیم که حجاب اسلامی، کاملاً منطقی و عملی است.» منظور کسانی که می‌گویند حجاب در عصر حاضر، غیرعملی است این است که با تقلید از نظام اجتماعی اروپا نمی‌سازد؛ و منظور مؤل‍ّف این است که چرا می‌سازد؟ یعنی می‌توان نظام اجتماعی اروپا را پیروی کرد و درعین حال حجاب اسلامی را حفظ کرد.
بیشتر بخوانید:مروری بر اندیشه‌های معلمی آزاد اندیش برای همه نسل ها
خلاصه آنکه مخالفان حجاب پیروی از نظام جدید را لازم می‌دانند و مؤلف هم تجویر می‌کند؟ و این خیال خام است، حق این است که این دو نظام با یکدیگر سازگار نیست و کوشش مؤلف، اثرش این است که مردمی را که در پرتگاه سقوطند یک‌باره ساقط می‌سازد.»
و پاسخ:
خدا لعنت کند کسی را که بخواهد نظام اروپا در ایران عملی شود و خدا لعنت کند مفتری را. از چیز‌هایی که من هرگز، نزد خداوند متعال از آنها نخواهم گذشت؛ این افتراهاست. والله خیر الحاکمین. آیا با این‌همه نقدها و تصریحات از نظام‌های فرنگی باز هم این‌طور تهمت می‌زنید؟!ای کاش یک‌نفر از کسانی که کارشان استهلاک سهم امام است و بس، یک دهم این انتقاد‌ها را می‌کردند و به فحش قناعت نمی‌کردند و وظیفه مرا سبک می‌کردند. به هر حال این است پاداش کسی که فردی و اجتماعی به مردم ما خدمت کند. مصطفی حریری
منبع: راه مگ
نظر شما