چطور بازی اخبار جعلی را نخوریم؟ +فیلم

اخباری که هر روز و از هر طرف به ما می‌رسند همه‌ی حقیقت نیستند بلکه آنطور که آن‌ها بخواهند بیان می‌شوند.

چطور بازی اخبار جعلی را نخوریم؟ به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما،سخت‌تر از شناخت افرادی که پشت اخبار جعلی هستند، صحت سنجی این اخبار است.

در عصر چرخه اخبار دائمی و رسانه‌های دیجیتال، خطرات ناشی از مشکل اخبار جعلی بسیار واقعی هستند.

چرا مردم اخبار جعلی را باور می‌کنند؟

طبق یک تحقیق در اتحادیه اروپا، شناسایی و درک چهار لایه شناختی در شبکه عصبی مغز انسان به ما کمک می‌کند تا دریابیم چرا افراد اخبار جعلی را باور می‌کنند و چرا علاقه‌ای به تحلیل عمیق و مناسب این نوع اخبار ندارند.

انتشار اخبار کاذب

بسیاری از اخبار جعلی مضحک و بی منطق هستند و هیچ پس زمینه درستی ندارند. اما باز هم خوانندگان این خبر‌ها را باور می‌کنند و با به اشتراک گذاشتن آن در شبکه‌های اجتماعی به انتشار هر چه گسترده‌تر این نوع خبر‌ها کمک می‌کنند.

خانه نشینی محرک انتشار اخبار
این روند در سال‌های اخیر و همزمان با شیوع گسترده ویروس کرونا بیشتر و خانه نشینی بسیاری از افراد موجب افزایش تمایل به انتشار اخبار جعلی شد که این امر باعث بی‌اعتمادی به دانشمندان و مقامات رسمی شد.
سئوالی که در این زمینه پیش آمده آن است که چرا مردم اخبار جعلی بی پایه و اساس را باور می‌کنند و چرا اجازه می‌دهند این اخبار فهم و درک آن‌ها را از جهان شکل دهد.

چه سازوکار‌هایی در ذهن افراد شکل می‌گیرد که باعث اعتماد به چنین اخباری می‌شود؟

پاسخ به این سوالات در شبکه عصبی مغز افراد نهفته است. اتحادیه اروپا برای بررسی دقیق این موضوع بودجه اجرای تحقیقی را تامین کرده که تحت نظارت و مدیریت محققان بلغارستانی در حال انجام است.
هدف از انجام این پژوهش بررسی و شناسایی عملکرد لایه‌های شناختی مغز است تا مشخص شود آن‌ها چگونه اخبار دروغ را مدیریت و پردازش می‌کنند و چه عواملی باعث می‌شود اشخاص این اخبار را باور کنند.
این تحقیق نشان می‌دهد شناسایی و درک چهار لایه شناختی در شبکه عصبی مغز انسان به ما کمک می‌کند دریابیم چرا افراد اخبار جعلی را باور می‌کنند و چرا علاقه‌ای به تحلیل عمیق و مناسب این نوع اخبار ندارند.
این لایه‌ها عبارتند از شناخت انگیزه، زمینه‌های تفکر، معادل سازی و تاکید و علیت سیستمی.
*۱. شناخت انگیزه
اولین لایه شناختی که باید مورد توجه قرار بگیرد، شناخت انگیزه است.
این لایه نشان می‌دهد برداشت ما از خود در ارتباط با دیگران چگونه است و چه درکی از این موضوع داریم و همچنین تعیین می‌کند که ما چقدر تحت تأثیر اطلاعاتی که دریافت می‌کنیم قرار می‌گیریم.

همین لایه شناختی توضیح می‌دهد که چرا هر فرد به افرادی که در حلقه آشنایان اجتماعی خودش قرار دارد، اعتماد بیشتری دارد و عقائد و نظراتش را با همین افراد به اشتراک می‌گذارد. معمولاً اخبار و اطلاعات ارسالی این گروه توسط ما موجه و قابل اعتماد است.
همچنین اخبار منتشر شده توسط محققان معتبر یا دولت هم به همین دلیل مورد پذیرش ما قرار می‌گیرد.
شناخت انگیزه لایه‌ای شناختی است که روند‌های شبکه‌های اجتماعی را هم توضیح می‌دهد.
ما وقتی مطلبی را در محیط آنلاین می‌خوانیم، احتمال پذیرش آن در صورت انتشار از سوی یک حساب کاربری تایید شده و دارای تصویری مناسب و حرفه‌ای از کاربر و شرحی مفصل و حرفه‌ای از احوالات وی بیشتر است.
اما مطالب منتشر شده توسط حساب‌های کاربری ناشناس و بدون تصویر و شرح مناسب را چندان باور نمی‌کنیم.
تعداد به اشتراک گذاری مطالب، تعداد لایک‌ها و اظهارنظر‌ها و نیز بر روی شکل گیری تصویر کلی مد نظر ما در مورد هر مطلب تاثیرگذار است.

جعل اخبار

مخلوط کردن اخبار جعلی و واقعی

خالقان اخبار جعلی ابتدا اسناد رسمی منتشر شده دولت‌ها و مقامات و نهاد‌های معتبر را بازنشر کرده و در ادامه بخش‌هایی از آن‌ها را به گونه‌ای تفسیر و تعبیر می‌کنند که با معنای واقعی آن‌ها در تضاد کامل باشد.
این سازوکار بار‌ها و بار‌ها مورد استفاده قرار گرفته و به عنوان مثال، اوایل شیوع کرونا از سندی رسمی که توسط وزارت بهداشت ایتالیا منتشر شده بود برای بازنشر خبری دروغ در مورد ممنوع شدن کالبدشکافی فوت شدگان در اثر ابتلا به ویروس کرونا استفاده شد.
این در حالی بود که در اصل سند به این موضوع اشاره‌ای نشده بود و تنها بخشی از آن به غلط به شکلی تفسیر و تعبیر شده بود تا خبر دروغ مدنظر استخراج شود.
از همین شیوه برای انتشار خبری دروغ در مورد تمدید سیاست‌های قرنطینه تا بهار سال ۲۰۲۱ در ایتالیا استفاده شده بود. این بار بیانیه نخست وزیر ایتالیا بدین منظور دستکاری شده بود.

۲. زمینه‌های تفکر
لایه شناختی دوم زمینه‌های تفکر نام دارد. وقتی ما اطلاعاتی را دریافت کرده یا در مورد چیزی فکر می‌کنیم، ذهن ما از طرح‌های مفهومی از پیش تعریف شده برای زمینه سازی در مورد آن و درک نهایی موضوع استفاده می‌کند. همین طرح‌ها تعیین کننده موافقت یا مخالفت با موضوعات مختلف خواهد بود.
هر بار ما چیزی می‌آموزیم که موید باور‌های ذهنی قبلی باشد، آن را صحیح تصور کرده و در ذهنمان ذخیره می‌کنیم. اما اگر آموزش‌های جدید بر ضد باور‌های قبلی ما باشد در برابر آن موضع می‌گیریم.
تاثیر قالب های فکری در باور اخبار جعلی
قالب‌های فکری افراد در این زمینه بسیار وابسته به ذهنیت آنهاست و پس زمینه زندگی هر فرد، تجارب و عادات اجتماعی او در این زمینه کاملاً نقش آفرین است. هر بار ما چیزی می‌آموزیم که موید باور‌های ذهنی قبلی باشد، آن را صحیح تصور کرده و در ذهنمان ذخیره می‌کنیم. اما اگر آموزش‌های جدید بر ضد باور‌های قبلی ما باشد در برابر آن موضع می‌گیریم.
از همین رو اگر خبری جدید با تصورات ذهنی قبلی ما سازگار باشد، آن را پذیرفته و به حافظه می‌سپاریم تا دیدگاه‌های قبلی ما تقویت شود.

چطور بازی اخبار جعلی را نخوریم؟ +فیلم در غیر این صورت داده‌های جدید را نمی‌پذیریم تا از ایجاد تضاد شناختی و سردرگمی ذهنی جلوگیری شود؛ بنابراین اگر از قبل گرایشات راست گرایانه داشته باشیم، روایت‌های راست گرایانه از رویداد‌های مختلف را بیشتر می‌پذیریم. بر همین اساس روایت رسانه‌های دست راستی از بد بودن یا خطرناک بودن مهاجرانی که از راه دریا به اروپا می‌رسند را به راحتی باور می‌کنیم.

افراد معتقد به این طرز تفکر شاهد ته نشین شدن این نوع روایت‌ها در ذهن خود و تقویت آن از طریق مطالعه اخبار موید این دیدگاه هستند.
چنین افرادی خبر جعلی پیاده شدن مهاجران در منطقه امبریای ایتالیا را که اصلاً به دریا دسترسی ندارد، به راحتی باور می‌کنند. در مقابل افرادی که از قبل دارای پیش زمینه‌های چپ گرایانه و متفاوتی در قبال مهاجران هستند نسبت به چنین اخباری بدبینی دارند و به راحتی آن‌ها را نمی‌پذیرند.
یکی از جالب‌ترین مثال‌ها در این زمینه انتشار گسترده ویدئویی در مورد تشدید امکان ابتلا به کرونا به علت تشعشعات دکل‌های نسل پنجم تلفن همراه بوده است.
این ویدئو اولین بار توسط یک تلویزیون آنلاین به نام kla.tv در سوئیس منتشر شد. در این ویدئو به طور مکرر از تصاویر مردی در حال سرفه با دستکش و کاپشن استفاده شده بود که تصویری غالب در ذهن افراد در مورد زمستان است که معمولاً با سرماخوردگی و آنفولانزا همراه است. در ادامه در این تصاویر از دکل‌های مخابراتی نسل پنجم هم استفاده شده بود تا به دروغ بین این دو پدیده ارتباط برقرار شود.
*۳. معادل سازی و تاکید
این لایه شناختی مربوط به چگونگی و نحوه اطلاع رسانی به مردم است. به عنوان مثال نحوه انعکاس آمار مبتلایان به کرونا در هر کشور تصور و برداشت ما از وضعیت آن کشور در این زمینه را شکل می‌دهد. اگر بیان شود از ابتلای شیوع ویروس کرونا در یک کشور صد‌ها هزار نفر مبتلا شده اند تصوری منفی از آن کشور در ذهن ما شکل می‌گیرد. اما اگر تاکید شود که از این افراد تنها ۵ درصد فوت شده اند، تصور ما متفاوت و تا حدی مثبت خواهد بود. این دو خبر تصوراتی متفاوت را در ذهن ما شکل می‌دهند که به واکنش‌های متفاوتی منجر می‌شود.
لایه شناختی «معادل‌سازی و تأکید» مربوط به چگونگی و نحوه اطلاع رسانی به مردم است.
معادل سازی ذهنی ما از اخبار دریافتی و تاکید برای ته نشین شدن آن در ذهن هم به باورپذیری اخبار دستکاری شده کمک می‌کند. به عنوان مثال خبری منتشر شد که بر اساس آن در بیمارستان‌های ایتالیا زنان مجبور به استفاده از ماسک‌های حفاظتی در زمان تولد نوزادانشان شده اند.

اما به این نکته اشاره نشد که این اجبار در بیمارستان‌های فرانسه، اسپانیا، کانادا و ژاپن هم وجود داشته و از همین طریق جوی منفی در مورد ایتالیا ایجاد شد. همین تاکید بر ضرورت ماسک زدن دانش آموزان ایتالیایی بدون اشاره به اجرای این پروتکل در برخی کشور‌های دیگر اروپایی باعث ایجاد بدبینی به مقامات ایتالیایی شد.
* ۴. علیت سیستمی
آخرین لایه شناختی که به درک علت پذیرش اخبار جعلی کمک می‌کند، علیت سیستمی است. این لایه را می‌توان با علیت مستقیم مقایسه کرد، سازوکاری مبنایی که همه ما ناخودآگاه برای یادگیری چیز‌های جدید و معنا سازی از جهان به کار می‌بریم. علیت مستقیم درک رابطه متقابل دو رویداد را برای ما ممکن می‌کند، زیرا ما یک رویداد را علت و دیگری را معلول تلقی می‌کنیم.
مثلاً علت گریه یک نوزاد را گرسنگی او می‌دانیم یا چرخاندن کلید را در قفل عامل بازشدن آن می‌دانیم.
اما سازوکار‌های علی و معلولی وجود دارند که درک و مشاهده آن‌ها به صورت سریع و شفاف ممکن نیست. به عنوان مثال می‌توان به موضوع نژادپرستی اشاره کرد. همچنین برخی امور فنی مانند ارتباطات بی سیم یا اثرات مصرف دارو‌ها بر بدن را نمی‌توان به صورت واضح مشاهده کرد.
منتشرکنندگان اخبار جعلی از روابط علی و معلولی مبهم برای باورپذیرکردن ادعا‌های خود استفاده می‌کنند.

منتشرکنندگان اخبار جعلی از همین موضوع برای باورپذیرکردن ادعا‌های خود استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، گرمایش کره زمین اثرات مخرب نامحسوسی بر زندگی ما داشته است.
اما این اثرات برای اکثر مردم ملموس و محسوس نیست؛ لذا منتشرکنندگان اخبار جعلی این موضوع را به طور کلی دروغ می‌دانند.
در این زمینه کار به جایی رسید که دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا مدعی شد، چون در سرمای هوا در پاییز و زمستان تغییر ملموسی رخ نداده، پس گرمایش زمین هم آن طور که ادعا می‌شود بد نیست.

این مثالی ملموس از لایه شناختی علیت سیستمی است. باید توجه داشت که گرمایش زمین پدیده‌ای بسیار پیچیده است که آن را به شیوه‌های عادی علت ومعلولی نمی‌توان توضیح داد.
*نتیجه گیری
باید توجه داشت که انتشار اخبار جعلی و پذیرش آن حاصل وجود لایه‌های شناختی متعددی است که افراد را به پذیرش اخبار مذکور وادار کرده و آن‌ها را در این زمینه اقناع می‌کند.

بیشتر بخوانید:خبرهایی که جعلی بودنشان شوکه مان می‌کند

درک سازوکار‌های منتهی به تاثیرگذاری این لایه‌های شناختی به ما کمک می‌کند تا از خود در برابر پذیرش اخبار جعلی حفاظت کنیم و بهتر بتوانیم این خبر‌ها را شناسایی و حذف کنیم. همچنین باید توجه داشت که به منظور افزایش توان افراد برای حفاظت از خود در برابر اخبار جعلی باید به آن‌ها آموزش‌های بیشتری داده شود.

صحبت های حسین حق پناه درباره اخبار جعلی