۱۱ آوریل روز جهانی بیماری پارکینسون

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، جیمز پارکینسون متخصص مغز و اعصاب، زمین‌شناس و دیرینه‌شناس، دانشمند و یک فعال سیاسی، اجتماعی انگلیسی بود. وی در یازدهم آوریل ۱۷۵۵ به دنیا آمد و در بیست و یکم دسامبر ۱۸۲۴ درگذشت. روز تولد وی، یازدهم آوریل روز جهانی بیماری پارکینسون نامیده شد و هر ساله آن را گرامی می‌دارند و به افتخار جیمز و اکتشافاتش، در طول ماه آوریل توجه خود را به آگاهی‌بخشی در مورد بیماری پارکینسون متمرکز می‌کنند.

شاید بزرگترین دستاورد علمی جیمز که نامش را جاودانه کرد، مقاله وی تحت عنوان فلج لرزان (Shaking Palsy) در سال ۱۸۱۷ بود، که مربوط به توصیف بیماری می‌شد که بعد‌ها به نام خود وی نامگذاری شد. او این بیماری را متمایز با آنچه که در آن زمان رعشه معمولی می‌پنداشتند، توصیف کرد.

این مقاله با دقت بیماری پارکینسون را که او آن را فلج لرزان می‌نامید، به‌تصویر می‌کشد. مقاله، شش بیمار را به طور مفصل، توصیف می‌کند؛ برای مثال: " اولین نمود‌های این بیماری اندک و تقریباً خیلی جزئی است، و رشد آن آنچنان کند است که به‌ندرت پیشرفتی صورت می‌گیرد، به‌طوری که بیمار می‌تواند دوره‌ی دقیق آغاز آن را به یاد بیاورد. اولین علائم احساس ضعف ناچیز است، با لرزیدن در برخی قسمت‌های خاص؛ گاهی اوقات در سر، اما بیشتر در یکی از دست‌ها و بازوها.

اما با پیشرفت بیماری، حتی این کاهش موقتی درد و رنج ناشی از تحریک اندام‌ها نیز انکار می‌شود. خم شدن مشقت بار می‌شود و نتیجتاً بیمار مجبور می‌شود روی انگشتان پا و قسمت جلوی پا قدم بگذارد، درحالی که قسمت فوقانی بدن آنقدر به جلو پرتاب می‌شود که جلوگیری از افتادن با صورت دشوار شود.

پارکینسون از درد و رنجی که این بیماران از سر گذرانده بودند آگاه و حتی به یافتن درمانی برای این بیماری امیدوار بود، به نظر می‌رسد دلیل کافی برای امیدوار بودن وجود داشته باشد؛ چرا که با برخی فرآیند‌های درمانی که قبلاً کشف شده بتوان حداقل توقف پیشرفت این بیماری را ممکن ساخت.

او نام این اختلال را به نام خودش نگذاشته است. دکتر ژان مارتین شارکوت اظهار کرد که نام پارکینسون مستحقِ پیوند با اختلالی است که او آنقدر دقیق توصیفش کرده است؛ بنابراین بیماری پارکینسون بهترین انتخاب است.

«J.W.S. Van der Wereld» یک باغبان هلندی که مبتلا به بیماری پارکینسون بود، لاله قرمزی را به جیمز پارکینسون اهدا کرد و به نام او نیز نام‌گذاری کرد. بیماری پارکینسون پس از آلزایمر شایع‌ترین بیماری مخرب اعصاب به شمار می‌رود. باید گفت بیماری پارکینسون یکی از انواع بیماری‌های نورولوژیک است که فرد مبتلابه آن به‌تدریج توانایی جسمی و روحی خود را ازدست‌داده و در صورت عدم انتخاب راهکار درمانی مناسب با سرعت بیشتری بر شدت علائم آن افزوده می‌شود. بیماری پارکینسون برای نخستین بار توسط دانشمند بریتانیایی جیمز پارکینسون در سال ۱۸۱۷ میلادی کشف شد و بنابراین نام این بیماری به او تعلق یافت.

 به‌طورکلی این بیماری براثر از بین رفتن سلول‌های ترشح‌کننده ماده‌ای به نام دوپامین که یک انتقال دهنده عصبی است و به دلیل تجمع آلفا_سینوکلئین رخ می‌دهد. افزایش نسبت استیل کولین به دوپامین در غده‌های قاعده‌ای مغز موجب نشانه‌های لرزش، سفتی عضلات و کندی حرکات می‌شود. اگرچه علت بروز بیماری پارکینسون هنوز کاملاً مشخص نشده است، اما باید گفت، هردو فاکتور‌های ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند که می‌توان به فاکتور‌هایی مانند افزایش سن، پیشینه خانوادگی ابتلاء به بیماری پارکینسون، جهش‌های ژنتیکی، جنسیت، قرار گرفتن در معرض سموم دفع آفات، برخی دارو‌ها و پیشینه آسیب و جراحت مغز به‌عنوان عوامل بروز این بیماری اشاره کرد.

طبق پژوهش‌های پیشین باید اظهار کرد که ۱۵ درصد بیماران دارای پیشینه خانوادگی ابتلاء به این بیماری هستند. همچنین حدود پنج تا ۱۰ درصد مبتلایان به پارکینسون دارای جهش ژنتیکی دریکی از جایگاه‌های ژنی دخیل در بروز این بیماری هستند. ازلحاظ آماری، بیماری پارکینسون بین مردان شایع‌تر از زنان است. همچنین افراد بین ۵۰ تا ۶۰ سال نیز بیشتر در معرض ابتلاء به این بیماری قرار دارند.

در حال حاضر ۴.۳ میلیون نفر مبتلا به پارکینسون در سراسر جهان هستند و پیش بینی‌ها حاکی است که با توجه به افزایش جمعیت سالمند در جهان، آمار مبتلایان به پارکینسون تا سال ۲۰۵۰ به ۹ میلیون نفر خواهد رسید. شیوع ابتلاء به پارکینسون در جهان به طور متوسط از ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار جمعیت سالمند است که در افراد بالای ۶۰ سال از هر ۱۰۰ نفر یک نفر مبتلا می‌شود. اما در ایران ابتلاء به این بیماری حدود ۱۴۰ نفر در هر صد هزار نفر است. یعنی ایران جزو کشور‌هایی است که با شیوع متوسط رو به بالای پارکینسون مواجه است.

علت بیماری پارکینسون تقریباً ناشناخته است؛ اما این بیماری درنتیجه از بین رفتن یا ضعیف شدن و لطمه خوردن سلول‌های عصبی در مغزمیانی به وجود می‌آید. سلول‌های عصبی ماده‌ای به نام دوپامین، ترشح می‌کنند که پیام‌های عصبی را از مغزمیانی به بخش دیگری از مغز به نام کارپوس استراتوم می‌برد. این پیام‌ها به حرکت بدن تعادل بخشیده و وقتی سلول‌های ترشح‌کننده دوپامین در مغزمیانی می‌میرند، مراکز دیگر کنترل‌کننده حرکات بدن نامنظم کار می‌کنند. اختلالات به وجود آمده در مراکز کنترل بدن در مغز و همچنین از بین رفتن ۸۰ درصد سلول‌های ترشح‌کننده دوپامین باعث پدیدار شدن علائم پارکینسون می‌شود.

عوامل ژنتیکی: محققان جهش‌های ژنتیکی خاصی را کشف کرده‌اند که می‌تواند باعث بیماری پارکینسون شود. تغییرات این ژن خاص درصد افزایش خطر ابتلاء به بیماری پارکینسون را بالا می‌برد.

عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض سموم خاص یا عوامل محیطی ممکن است خطر ابتلاء به بیماری پارکینسون را افزایش دهد؛ گرچه درصد احتمال آن پایین است. از دیگر مواردی که می‌تواند علت بیماری پارکینسون باشد؛ می‌توان به افزایش سن، آسیب مغزی، تومور‌های مغزی، مصرف برخی دارو‌های خاص، آنسفالیت پس از آنفلوانزا، عفونت با ویروس‌های دارای رشد آهسته یا مسمومیت با مونواکسید کربن را نام برد.

به‌طورکلی علائم اصلی بیماری پارکینسون در مراحل مختلف بیماری عبارت است از: لرزش ناگهانی انگشتان دست یا پا، اختلال‌های گفتاری، مشکل در بلع مواد غذایی، عدم تعادل در حرکات بدن، افسردگی و مشکلات روان‌شناختی، سفت شدن تدریجی عضلات، تغییر حالت چهره، آبریزش دهان، مشکلات بینایی، مشکلات گوارشی مثل یبوست، اختلال در خواب، مشکلات بویایی

با توجه به بررسی‌های بالینی که بر روی بیماران مبتلابه پارکینسون انجام‌شده، پیشرفت این بیماری در ۵ مرحله صورت می‌گیرد. این طبقه‌بندی و آشنایی با مراحل، به پزشکان کمک می‌کند تا متوجه شوند که بیمار در چه مرحله‌ای قرار دارد تا درمان‌های لازم را تجویز کنند. مراحل بیماری پارکینسون شامل موارد زیر است:

مراحل اولیه بیماری پارکینسون به‌صورت عمده شامل بروز و شناسایی اولیه علائم بیماری است. در مرحله اول اغلب نشانه‌های کمی از بیماری مشاهده‌شده که معمولاً در بین بیماران، لرزش یکی از دست‌ها یا پا‌ها بسیار رایج است. در این مرحله از بیماری، ممکن است عدم تعادل خفیف درراه رفتن یا ایستادن بیمار مشاهده شود، یا در برخی مواقع حالات چهره و صورت او تغییر کند. البته که این نشانه‌ها معمولاً موجب اختلال در زندگی روزانه فرد نمی‌شوند؛ اما بهتر است که توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب تشخیص داده و درمان آغاز شود.

در مرحله دوم از مراحل بیماری پارکینسون، علائم بیماری شدت بیشتری پیدا می‌کند. ورود به این مرحله متناسب با شرایط جسمی و روحی بیمار ممکن است چند ماه یا چند سال طول بکشد؛ بنابراین، توجه به وضعیت بیمار در مرحله نخست و این مرحله بسیار لازم و حیاتی است. افزایش شدت نشانه‌ها به‌صورت سفت شدن عضلات دو طرف بدن در قسمت دست‌ها یا پاها، ایجاد مشکل در تکلم و حفظ تعادل بدن هنگام ایستادن، به‌عنوان بعضی از علائم مرحله دوم پارکینسون به شمار می‌روند. در این مرحله هم با کنترل بیماری، فرد می‌تواند به انجام کار‌های روزانه خود ادامه دهد.

این مرحله از مراحل بیماری پارکینسون، مرحله میانی رشد پارکینسون به شمار می‌رود. در این مرحله شدت علائم مرحله دوم بیشتر می‌شود. همچنین نشانه‌های دیگری مثل عدم تعادل هنگام انجام کار‌های روزانه، واکنش‌های کند و آرام نسبت به اتفاقات محیطی نیز دیده‌شده و به‌طورکلی حرکات بیمار بسیار کند می‌شود. علاوه بر دارودرمانی از فیزیوتراپی نیز در این مرحله استفاده می‌شود. در مرحله سوم پارکینسون، بیمار نیاز به کمک و توجه بیشتری برای انجام کار‌های شخصی مانند لباس پوشیدن، راه رفتن و غذا پختن دارد.

مرحله چهارم و پنجم از مراحل آخر بیماری پارکینسون به‌حساب می‌آیند. در مرحله چهارم، خشکی عضلات و کندشدن حرکات بدنی افزایش‌یافته و در مواردی ممکن است شدت لرزش بدن کاهش یابد؛ اما بااین‌وجود راه رفتن و حفظ تعادل بدن بسیار سخت است. در این مرحله از بیماری، بهتر است همواره فردی در کنار بیمار باشد تا در انجام کار‌های روزانه به او کمک کند. همچنین ادامه داشتن جلسات فیزیوتراپی و استفاده از واکر هنگام راه رفتن می‌تواند مفید باشد.

مرحله پنجم که آخرین مرحله از پیشرفت بیماری پارکینسون است، شامل علائم مزمن بیماری است. در این مرحله سفت شدن عضلات و ناتوانی درحرکت دیده می‌شود. مراقبت روزانه در مرحله آخر بسیار واجب و حیاتی است؛ زیرا اغلب بیماران به دلیل مشکلات حرکتی قادر به انجام فعالیت‌های روزانه خود نیستند. استفاده از ویلچر، واکر و فیزیوتراپی بسیار کمک‌کننده است. برخی مشکلات روان‌شناختی و عصبی مثل توهم، گیجی، مشکل در بلع مواد غذایی و زوال عقل نیز ممکن است در بیماران مشاهده شود.

در مورد عاقبت بیماری پارکینسون باید این نکته را مدنظر داشت که با توجه به مراحل بیماری پارکینسون، این بیماری به‌تنهایی موجب مرگ افراد مبتلا نمی‌شود. بلکه علائم ناشی از آن می‌تواند منجر به بروز بیماری‌ها و مشکلات دیگر مثل آسپیراسیون ریوی و زوال عقل شود. آسپیراسیون ریوی یا آسپیراسیون، زمانی رخ می‌دهد که ترشحات گلو یا سیستم گوارشی و اجسام صلب مانند یک‌دانه عدس، وارد مجاری تنفسی شده و موجب خفگی یا عفونت‌های سیستم تنفسی شود. این مشکلات به همراه خطر سقوط، زخم و شکستگی‌های ایجادشده، می‌توانند باعث مرگ بیمار شوند؛ زیرا عموماً در بیماران مبتلابه پارکینسون مشکلات حرکتی و بلع شایع است. به همین دلیل مراقبت‌های شبانه‌روزی و دقیق از بیماران پارکینسون که در مراحل پیشرفته بیماری قرار دارند، حیاتی است.

یک تحقیق طولانی‌مدت بین تعداد زیادی از بیماران مبتلابه پارکینسون نشان می‌دهد که ۲۳ درصد مبتلایان به‌طورکلی به‌خوبی زندگی را ادامه داده و توانسته‌اند تا ۱۰ سال پس از ابتلاء به بیماری تعادل خود را حفظ کنند و علت مرگ بیماران پارکینسونی در نیمی از بیماران به دلیل پنومونی است و اینکه احتمال از دست دادن توانایی فرد برای حفظ تعادل پس از ۱۰ سال مشخص می‌شود. پارکینسون بیماری است که از زمانی که علائم آن دیده می‌شود، می‌توانید حداقل تا ۱۰ سال به زندگی عادی ادامه داد و از آن به بعد بسته به پیشرفت بیماری علائم زوال عقل بروز کرده و شخص توانایی‌های ادامه زندگی را از دست می‌دهد.

ورزش در میانسالی ممکن است ریسک ابتلاء به پارکینسون در سال‌های بعد را کاهش بدهد. به نظر می‌رسد که کافئین و مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه نیز ریسک ابتلاء به پارکینسون را کاهش می‌دهد. 

گفته می‌شود که آنتی‌اکسیدان‌هایی از قبیل ویتامین ث و ویتامین ای برای محافظت در مقابل پارکینسون مفید است، اما نتایج تحقیقات در این زمینه ضدونقیض بوده و تاکنون اثر مثبت این مواد اثبات نشده‌است. [۳۱] نتایج تحقیقات درخصوص اثر چربی و اسید‌های چرب در پیشگیری از پارکینسون نیز ضدونقیض بوده‌است. [۳۱]نشانه‌های اولیه‌ای در دست است که استفاده از دارو‌های ضدالتهاب و دارو‌های مسدودکننده کانال کلسیم ممکن است از پارکینسون پیشگیری کنند. [۲]در یک متاآنالیز در سال ۲۰۱۰ مشخص شد که دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی (به غیر از آسپیرین) همراه بوده‌است با کاهش حداقل ۱۵ درصدی (در مصرف‌کنندگان منظم و درازمدت، درصد بالاتر) در موارد ابتلاء به پارکینسون.

بااینکه تابه‌حال درمان قطعی برای بیماری پارکینسون کشف نشده، اما از دارو‌هایی مثل لودوپا یا مادوپار، آمانتادین، بی‌پریدن و سلژیلین برای درمان آن استفاده می‌شود. تا زمانی که بیمار دارو‌های درمانی را مصرف می‌کند علائمش کنترل می‌شوند، ولی در صورت قطع دارو‌ها علائم گاهی با شدت بیشتری برمی‌گردند. گاهی متخصص مغز و اعصاب جراحی را برای درمان بیماری پارکینسون پیشنهاد می‌کند.

شایان‌ذکر است که نقش کاردرمانی و فیزیوتراپی را نباید در بهبود عملکرد افراد مبتلابه پارکینسون نادیده گرفت. اشخاص مبتلابه بیماری پارکینسون به‌مرورزمان در اثر سفتی عضلات و لرزش اندام‌ها، به‌کارگیری از اندام‌هایشان را رها کرده و خانه‌نشین می‌شوند؛ اما با درون‌های مداوم و طولانی کاردرمانی و فیزیوتراپی می‌توان بخشی از توانایی‌های ازدست‌رفته بیماران مبتلابه پارکینسون را به آن‌ها برگرداند.

در مواردی که پیشرفت پارکینسون بسیار شدید باشد و در زندگی روزمره فرد اخلال جدی به وجود آورده باشد از جراحی استفاده می‌شود. در این روش دستگاهی در درون مغز فرد مبتلا قرار داده‌شده تا به‌وسیله آن حرکات بدن فرد کنترل شود. محققان آمریکایی دانشگاه واشنگتن به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف نیکوتین در کاهش خطر ابتلاء به پارکینسون نقش به سزایی دارد. این محققان مصرف نیکوتین خوراکی موجود در فلفل و گوجه‌فرنگی را باعث کاهش ابتلاء به پارکینسون دانستند. 

بهترین راه برای مقابله با اثرات مخرب و درمان بیماری پارکینسون ورزش کردن است. افراد با توانایی بیشتر باید حتماً هرروز مقداری نرمش و ورزش انجام دهند و افراد با توانایی کمتر باید تحت فیزیوتراپی و کاردرمانی قرار بگیرند تا از خشک شدن عضلات و ازکارافتادن آن‌ها تا حد امکان جلوگیری کنند. باید یادآور شد کسانی که دست‌ها را بالا می‌بردند یا پایشان را چند بار راست و خم می‌کند به‌مراتب وضعیت بدنی بهتری نسبت به افراد میان‌سالی دارند که پارکینسون آن‌ها را به‌طور مطلق خانه‌نشین و بدون تحرک کرده است.

منبع: خبرگزاری ایمنا